Przejdź do zawartości

Twierdza

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Twierdza Mdina (miasto)
Twierdza w Chocimiu (zamek)
Twierdza Srebrna Góra (zespół fortów i bastionów)
Twierdza gwiazda w Bourtange

Twierdza (forteca z wł. fortezza) – ufortyfikowane miasto, gród, klasztor lub samodzielna budowla o charakterze obronnym (zamek, fort) przystosowana do obrony okrężnej[1]. Twierdze były budowane od starożytności do czasów II wojny światowej, na stałe przebywała w nich załoga. Określenie twierdza stosowane jest także w odniesieniu do więzienia, które znajdowało się na terenie twierdzy.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

W starożytności rolę twierdzy pełniły umocnienia otoczone murem obronnym zbudowanym na planie wieloboku z basztami na załamaniach wieloboku. W skład takich umocnień wchodziła też cytadela (która też mogła być samodzielną twierdzą).

W okresie średniowiecza twierdza to najczęściej zamek rycerski, ufortyfikowany klasztor lub gród. W tym okresie ważną rolę nadal odgrywały mury obronne, baszty i fosy. W XVI wieku, po wprowadzeniu nowych typów artylerii mury zastąpione zostały wałami ziemnymi, a baszty – bastionami. Tak powstały twierdze o narysie bastionowym. Dalszy rozwój to narys kleszczowy i poligonalny.

W XIX wieku budowano twierdze fortowe, w których ciężar obrony spadał na pierścień (lub pierścienie) przystosowanych do samodzielnej obrony dzieł – fortów, wysuniętych przed jądro twierdzy, które zazwyczaj stanowiła stara cytadela. Forty stanowiły dzieła ceglano-ziemne, a w późniejszym okresie (od końca XIX wieku) betonowo-ziemne. Rozwój artylerii i obserwacji powodował pojawienie się (najpierw w fortyfikacji niemieckiej) dążenia do rozproszenia obiektów fortecznych na większej powierzchni, i rezygnowanie z dotychczas obowiązujących zasad regularnego narysu dzieła fortyfikacyjnego. Przewidywana siła ostrzału nieprzyjacielskiego powodowała proces ukrywania broni i obserwacji własnej w schronach betonowych i za elementami pancernymi, rozmieszczonymi na terenie fortu.

Rozwój technik walki pokazał w okresie I wojny światowej zarówno wady fortyfikacji stałej, jak i jej zalety. Efektem analizy doświadczeń pierwszowojennych były nowoczesne dzieła fortyfikacyjne powstałe w okresie międzywojennym: rejony umocnione, grupy warowne czy nowe typy lekkich umocnień polowych.

Stare twierdze ujawniły swoją przydatność również w latach II wojny światowej, wykazując duże możliwości w zakresie hamowania manewru nieprzyjaciela i osłony obrońców (walki o Modlin w 1939, Brześć w 1941).

Po roku 1945, wobec rozwoju broni jądrowej oraz nowoczesnych technik bombardowania lotniczego i artyleryjskiego zarzucono budowę umocnień, przeznaczając istniejące bądź budowane wówczas do celów takich jak ochrona przeciwlotnicza ludności, mieszczenie stanowisk dowodzenia czy magazynów.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. twierdza, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-09-11].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • PWN Leksykon: Wojsko, wojna, broń, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, ISBN 83-01-13506-9

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]