Świerząbek złotawy

Świerząbek złotawy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	świerząbek
Gatunek	świerząbek złotawy
	Nazwa systematyczna
	Chaerophyllum aureum L.; Sp. Pl., ed. 2.: 370 (1762)
Synonimy
	Bellia aurata Bubani; Chaerophyllum angelicifolium var. temuloides (Boiss.) Tamamsch.; Chaerophyllum hybridum Ten.; Chaerophyllum maculatum Willd.; Chaerophyllum monogonum Kit. ex Link; Chaerophyllum temuloides Boiss.; Chaerophyllum trapezuntinum Boiss.; Croaspila aurea (L.) Raf.; Myrrhis aurea All.; Myrrhis maculata Sweet; Scandix aurea (L.) Roth; Selinum aureum E.H.L.Krause;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Świerząbek złotawy^[4] (Chaerophyllum aureum L.) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny selerowatych. Występuje w środkowej i południowej Europie, w tym także w Polsce, poza tym w zachodniej Azji.

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg obejmuje południową Europę od Hiszpanii po Kaukaz, na północy sięga do Niemiec, Słowacji, Rumunii i Krymu. W południowo-zachodniej Azji rośnie w Azji Mniejszej i Iranie. Jako gatunek introdukowany rozprzestrzenia się w wielu krajach środkowej i północnej Europy, w europejskiej części Rosji i w zachodniej Syberii^[3].

W Polsce gatunek ma status inwazyjnego kenofita; potwierdzony w kraju na pojedynczych stanowiskach w latach 80. i 90. XX wieku, od początku XXI wieku notowany jako gatunek szybko rozprzestrzeniający się^[4]. W końcu drugiego dziesięciolecia XXI wieku znany był z licznych stanowisk w południowo-wschodniej części kraju i pojedynczych w części środkowej^[5].

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna ze skręconym, czarnobrunatnym, u starszych roślin rozgałęzionym kłączem. Wyrasta z niego wzniesiona łodyga osiągająca wysokość od 40 do 130 cm. Łodyga jest pełna, w dole kanciasto bruzdowana, wyżej delikatnie prążkowana, czerwono plamista lub nabiegła, nieznacznie zgrubiała pod węzłami, w dole szczeciniasto owłosiona, w górze włoski są krótsze i miękkie^[6].
Liście: Dolne liście długoogonkowe, górne siedzące i pochwiaste. Blaszki w zarysie trójkątne lub trójkątno rombowe, 3–4 razy pierzasto złożone, z odcinkami I rzędu trójkątnie jajowatymi i zaostrzonymi. Odcinki ostatniego rzędu lancetowate lub sierpowate, w dolnej części wcinane, a w górnej piłkowane. Blaszki są matowo zielone i owłosione^[6].
Kwiaty: Zebrane w baldaszki, a te skupione po 8–20 w baldachy złożone. Szypułki baldaszków są gładkie i nierównej długości. U nasady baldachu pokryw brak lub są w liczbie 1–2 i szybko odpadają. Pokrywki u nasady baldaszków są liczne (5–10), lancetowate, obłonione i orzęsione na brzegu. Płatki korony są białe, nagie, brzeżne w baldaszku są większe od środkowych i osiągają do 2 mm długości. Są odwrotnie jajowate, na szczycie wycięte i tamże z łatką zagiętą do wnętrza kwiatu^[6].
Owoce: Rozłupnie wąskostożkowate, osiągające do 12 mm długości i 2,5 mm szerokości, o żółtych żebrach^[6].
Gatunek podobny: Świerząbek ten może być mylony z trybulą leśną Anthriscus sylvestris, która ma jednak łodygę bez czerwonych plam i płatki co najwyżej słabo wycięte^[6].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do sierpnia^[6].

Rośnie w siedliskach ruderalnych i lasach łęgowych^[4], w zaroślach, na łąkach i brzegach wód^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Chaerophyllum aureum L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-28] .
↑ ^a ^b ^c ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 57, 267, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ AdamA. Zając AdamA., MariaM. Zając MariaM. (red.), Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce: dodatek, Kraków: Uniwersytet Jagielloński. Instytut Botaniki, 2019, s. 49, ISBN 978-83-956282-0-7, OCLC 1143739807 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 26 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).

[powo-3] Chaerophyllum aureum L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-28] .

[checklist-4] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 57, 267, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[5] AdamA. Zając AdamA., MariaM. Zając MariaM. (red.), Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce: dodatek, Kraków: Uniwersytet Jagielloński. Instytut Botaniki, 2019, s. 49, ISBN 978-83-956282-0-7, OCLC 1143739807 .

[koczwara-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 26 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]