Kaali kraater: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
nowy |
rozbudowa; źródła/przypisy, ilustracje |
||
| Linia 6: | Linia 6: | ||
|średnica krateru = 110 m |
|średnica krateru = 110 m |
||
|głębokość krateru = 6 m |
|głębokość krateru = 6 m |
||
|wiek = 4 ± 1 k[[rok|a]] |
|wiek = 4 ± 1 k[[rok|a]]{{r|eid}} |
||
|nazwany imieniem = miejscowość [[Kaali (Pihtla)|Kaali]] |
|nazwany imieniem = miejscowość [[Kaali (Pihtla)|Kaali]] |
||
|stopniN =58 |minutN = |
|stopniN =58 |minutN =22 |sekundN =22 |
||
|stopniE =22 |minutE =40 |sekundE = |
|stopniE =22 |minutE =40 |sekundE =08 |
||
|kod mapy = EST |
|kod mapy = EST |
||
|commons = |
|commons = Category:Kaali crater |
||
}} |
}} |
||
'''Kaalijärv''' – [[jezioro meteorytowe]] wypełniające [[krater uderzeniowy]] na wyspie [[Sarema]] w [[Estonia|Estonii]], w pobliżu wioski [[Kaali (Pihtla)|Kaali]]. Głównemu kraterowi towarzyszy osiem mniejszych. |
'''Kaalijärv''' – [[jezioro meteorytowe]] wypełniające [[krater uderzeniowy]] na wyspie [[Sarema]] w [[Estonia|Estonii]], w pobliżu wioski [[Kaali (Pihtla)|Kaali]]. Impaktowe pochodzenie krateru zostało stwierdzone w latach 20. XX wieku. Głównemu kraterowi towarzyszy osiem mniejszych, o średnicach od 12 do 40 m{{r|catastrophe}}. |
||
Jezioro Kaalijärv jest okrągłe, ma 110 m średnicy i głębokość 6 m; otacza je wał ziemny o wysokości 16 m. |
Jezioro Kaalijärv jest okrągłe, ma 110 m średnicy i głębokość 6 m; otacza je wał ziemny o wysokości 16 m. |
||
== Pochodzenie krateru == |
== Pochodzenie krateru == |
||
[[Plik:KaaliDolomite.jpg|mały|lewo|Nachylone warstwy dolomitów wewnątrz krateru]] |
|||
Wiek kraterów jest oceniany na około 4000 lat<ref name=eid>{{cytuj stronę|url=http://www.passc.net/EarthImpactDatabase/kaalijarv.html |tytuł=Kaalijärv |opublikowany=Earth Impact Database |język=en}}</ref>. Został one utworzone przez upadek [[meteoroid]]u o masie co najmniej 400 ton, który uderzył z prędkością 10-20 km/s w [[dolomit (skała)|dolomitowe]] podłoże. W miejscu spadku zostały znalezione [[Kaalijärv (meteoryt)|meteoryty]]. |
|||
Wiek kraterów jest oceniany na około 4000 lat{{r|eid}}. Został one utworzone przez upadek żelaznego [[meteoroid]]u typu IAB, o początkowej masie rzędu 1000 ton, który wtargnął w atmosferę z północnego wschodu pod kątem ok. 35°. Największy fragment o masie około 450 ton uderzył w podłoże z [[sylur]]skich [[dolomit (skała)|dolomitów]], tworząc główny krater{{r|catastrophe}}. W miejscu spadku zostało znalezione łącznie 2,5 kg [[Kaalijärv (meteoryt)|meteorytów]]. |
|||
Okoliczny materiał skalny nie zawiera osadów morskich, zatem kratery nie mogły powstać wcześniej niż 10 000 lat temu, gdy Sarema wynurzyła się z [[Morze Bałtyckie|Bałtyku]]. Datowanie na podstawie osadów [[torf]]owych pozwoliło oszacować powstanie na rok ok. 5500 p.n.e. Nowsze pomiary ([[datowanie radiowęglowe]] torfu wzbogaconego w iryd) wskazują, że uderzenie miało miejsce 800 - 400 lat p.n.e |
Okoliczny materiał skalny nie zawiera osadów morskich, zatem kratery nie mogły powstać wcześniej niż 10 000 lat temu, gdy Sarema wynurzyła się z [[Morze Bałtyckie|Bałtyku]]. Datowanie na podstawie osadów [[torf]]owych pozwoliło oszacować ich powstanie na rok ok. 5500 p.n.e. Nowsze pomiary ([[datowanie radiowęglowe]] torfu wzbogaconego w [[iryd]]) wskazują, że uderzenie miało miejsce 800 - 400 lat p.n.e.{{r|catastrophe}} |
||
{{clear|left}} |
|||
== Skutki środowiskowe i kulturowe == |
|||
Uderzenie, które utworzyło krater i jezioro Kaalijärv wyzwoliło energię ∼20 [[Równoważnik trotylowy|kiloton trotylu]]{{r|catastrophe}}, czyli taką jak [[Fat Man|bomba]], która zniszczyła [[Nagasaki]]. [[Pożary lasów]] wywołane przez ten upadek rozprzestrzeniły się na co najmniej 6 km na północny zachód od miejsca uderzenia{{r|catastrophe}}. |
|||
Oprócz skutków środowiskowych, impakt ten miał wielkie znaczenie dla ludów zamieszkujących przyległe obszary. Sarema była zamieszkana od [[mezolit]]u, a uderzenie nastąpiło prawdopodobnie w [[epoka brązu|epoce brązu]], gdy populacja ludzka była już względnie duża. Opisy zjawisk, które prawdopodobnie są zapisem skutków upadku meteorytu, występują w folklorze [[Ludy bałtycko-fińskie|ludów bałtycko-fińskich]], a także w eposach [[Kalevala]] i [[Kalevipoeg]]{{r|folklore}}. Według jednej z interpretacji, Sarema to wyspa [[Thule (legendarna wyspa)|Ultima Thule]] odwiedzona przez [[Pyteasz z Massalii|Pyteasza z Massalii]], na której miejscowi mieli mu pokazać "grób, w który upadło martwe Słońce"; także inne klasyczne teksty historyczne ([[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]], [[Apollonios z Rodos|Apolloniusza Rodyjskiego]]) mogą odnosić się do pamięci o tym wydarzeniu{{r|catastrophe|effect}}. |
|||
{{duża grafika|Kaali crater panorama.jpg|800px|Panorama krateru}} |
|||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
||
* [[Rezerwat przyrody Meteoryt Morasko]] |
* [[Rezerwat przyrody Meteoryt Morasko]] |
||
{{Przypisy |
{{Przypisy|1= |
||
<ref name=eid>{{cytuj stronę|url=http://www.passc.net/EarthImpactDatabase/kaalijarv.html |tytuł=Kaalijärv |opublikowany=Earth Impact Database |język=en}}</ref> |
|||
<ref name=catastrophe>{{cytuj pismo| autor=Siim Veski |autor2=Atko Heinsalu|autor3= Kalle Kirsimäe |autor4= Anneli Poska |autor5= Leili Saarse |tytuł=Ecological catastrophe in connection with the impact of the Kaali meteorite about 800–400 BC on the island of Saaremaa, Estonia |czasopismo=Meteoritics & Planetary Science |wolumin=36 |wydanie=3 |strony=1367–1375 |rok=2001 |url=http://www.gi.ee/pdfid/10200.pdf}}</ref> |
|||
<ref name=folklore>{{cytuj stronę | nazwisko = Jaakkola | imię = T. |tytuł=The Kaali giant meteorite fall in the Finnish-Estonian folklore |autor2 = red. U. Haenni i I. Tuominen. | data = 10-15 listopada 1986 | praca = 6th Soviet-Finnish Astronomical Meeting |miejsce=Tallinn | opublikowany = Obserwatorium astronomiczne w [[Tartu]] | data dostępu = 2013-06-03 |url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1988sfam.conf..203J}}</ref> |
|||
<ref name="effect">{{cytuj książkę | tytuł = Comet/Asteroid Impacts and Human Society. An Interdisciplinary Approach | wydawca = Springer Berlin Heidelberg | data = 2007 | strony = 265-275 | isbn = 978-3-540-32709-7 | nazwisko2 = Heinsalu | imię2 = Atko | nazwisko3 = Poska | imię3 = Anneli | nazwisko4 = Saarse | imię4 = Leili | nazwisko5 = Vassiljev | imię5 = Jüri | rozdział = The Physical and Social Effects of the Kaali Meteorite Impact — a Review | doi = 10.1007/978-3-540-32711-0_15}}</ref> |
|||
}} |
|||
[[Kategoria:Kratery uderzeniowe w Europie]] |
[[Kategoria:Kratery uderzeniowe w Europie]] |
||
[[Kategoria:Jeziora Estonii]] |
|||
[[Kategoria:Geografia Estonii]] |
[[Kategoria:Geografia Estonii]] |
||
Wersja z 10:48, 3 cze 2013
 Jezioro meteorytowe wypełniające krater, przy niskim stanie wody | |
| Ciało niebieskie | |
|---|---|
| Średnica krateru |
110 m |
| Głębokość krateru |
6 m |
| Wiek | |
| Źródło nazwy |
miejscowość Kaali |
Położenie na mapie Estonii  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|} | |
Kaalijärv – jezioro meteorytowe wypełniające krater uderzeniowy na wyspie Sarema w Estonii, w pobliżu wioski Kaali. Impaktowe pochodzenie krateru zostało stwierdzone w latach 20. XX wieku. Głównemu kraterowi towarzyszy osiem mniejszych, o średnicach od 12 do 40 m[2].
Jezioro Kaalijärv jest okrągłe, ma 110 m średnicy i głębokość 6 m; otacza je wał ziemny o wysokości 16 m.
Pochodzenie krateru
Wiek kraterów jest oceniany na około 4000 lat[1]. Został one utworzone przez upadek żelaznego meteoroidu typu IAB, o początkowej masie rzędu 1000 ton, który wtargnął w atmosferę z północnego wschodu pod kątem ok. 35°. Największy fragment o masie około 450 ton uderzył w podłoże z sylurskich dolomitów, tworząc główny krater[2]. W miejscu spadku zostało znalezione łącznie 2,5 kg meteorytów.
Okoliczny materiał skalny nie zawiera osadów morskich, zatem kratery nie mogły powstać wcześniej niż 10 000 lat temu, gdy Sarema wynurzyła się z Bałtyku. Datowanie na podstawie osadów torfowych pozwoliło oszacować ich powstanie na rok ok. 5500 p.n.e. Nowsze pomiary (datowanie radiowęglowe torfu wzbogaconego w iryd) wskazują, że uderzenie miało miejsce 800 - 400 lat p.n.e.[2]
Skutki środowiskowe i kulturowe
Uderzenie, które utworzyło krater i jezioro Kaalijärv wyzwoliło energię ∼20 kiloton trotylu[2], czyli taką jak bomba, która zniszczyła Nagasaki. Pożary lasów wywołane przez ten upadek rozprzestrzeniły się na co najmniej 6 km na północny zachód od miejsca uderzenia[2].
Oprócz skutków środowiskowych, impakt ten miał wielkie znaczenie dla ludów zamieszkujących przyległe obszary. Sarema była zamieszkana od mezolitu, a uderzenie nastąpiło prawdopodobnie w epoce brązu, gdy populacja ludzka była już względnie duża. Opisy zjawisk, które prawdopodobnie są zapisem skutków upadku meteorytu, występują w folklorze ludów bałtycko-fińskich, a także w eposach Kalevala i Kalevipoeg[3]. Według jednej z interpretacji, Sarema to wyspa Ultima Thule odwiedzona przez Pyteasza z Massalii, na której miejscowi mieli mu pokazać "grób, w który upadło martwe Słońce"; także inne klasyczne teksty historyczne (Tacyta, Apolloniusza Rodyjskiego) mogą odnosić się do pamięci o tym wydarzeniu[2][4].
Zobacz też
- ↑ a b Kaalijärv. Earth Impact Database. (ang.).
- ↑ a b c d e f Siim Veski, Atko Heinsalu, Kalle Kirsimäe, Anneli Poska i inni. Ecological catastrophe in connection with the impact of the Kaali meteorite about 800–400 BC on the island of Saaremaa, Estonia. „Meteoritics & Planetary Science”. 36 (3), s. 1367–1375, 2001.
- ↑ T. Jaakkola, red. U. Haenni i I. Tuominen.: The Kaali giant meteorite fall in the Finnish-Estonian folklore. [w:] 6th Soviet-Finnish Astronomical Meeting [on-line]. Obserwatorium astronomiczne w Tartu, 10-15 listopada 1986. [dostęp 2013-06-03].
- ↑ The Physical and Social Effects of the Kaali Meteorite Impact — a Review. W: Comet/Asteroid Impacts and Human Society. An Interdisciplinary Approach. Springer Berlin Heidelberg, 2007, s. 265-275. DOI: 10.1007/978-3-540-32711-0_15. ISBN 978-3-540-32709-7.