Trichophyton rubrum: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m int. |
leczenie |
||
| Linia 59: | Linia 59: | ||
Zakażenia ''T. rubrum'' nie wywołują silnych odpowiedzi zapalnych, ponieważ czynnik ten hamuje komórkowe odpowiedzi immunologiczne obejmujące limfocyty, zwłaszcza limfocyty T<ref name=weit />. |
Zakażenia ''T. rubrum'' nie wywołują silnych odpowiedzi zapalnych, ponieważ czynnik ten hamuje komórkowe odpowiedzi immunologiczne obejmujące limfocyty, zwłaszcza limfocyty T<ref name=weit />. |
||
== Leczenie == |
|||
Leczenie zależy od miejsca i ciężkości infekcji. W przypadku grzybicy stóp, skuteczne jest wiele kremów przeciwgrzybiczych zawierających azotan mikonazolu, klotrimazol, tolnaftat (syntetyczny tiokarbaminian), chlorowodorek terbinafiny, chlorowodorek butenafiny i kwas undecylenowy. W przypadku cięższych lub bardziej skomplikowanych zakażeń skuteczne są przyjmowane doustnie leki zawierające terbinafinę, itrakonazol lub flukonazol<ref name=low />. Grzybicę podudzi i grzybicę ciała skutecznie leczy się kremami zawierającymi terbinafinę i naftyfinę<ref name=goh />. Infekcje ''T. rubrum'' są podatne także na leczenie fotodynamiczne<ref name=hu /> i naświetlanie laserem<ref name=vu /> i fotoaktywację barwnika róż bengalskiego za pomocą zielonego światła laserowego. |
|||
Dużo trudniejsze jest leczenie grzybicy paznokci, ponieważ kremy do stosowania miejscowego nie wnikają w łożysko paznokcia. Poprawę u niektórych przynosiło ogólnoustrojowe leczenie gryzeofulwiną, jednak często było nieskuteczne nawet w przypadku długich kursów leczenia (nawet ponad 1 rok). Obecnie grzybicę paznokci leczy się doustnie terbinafinę, itrakonazolem i przerywaną „pulsoterapię” doustnym itrakonazolem [18][19] Czas leczenia grzybicy paznokci rąk wynosi 6-8 tygodni a paznokci u stóp do 12 tygodni. Dobre rezultaty przynosi również miejscowe leczenie za pomocą opatrunku okluzyjnego zawierającego 20% pasty mocznikowej z 2% tolnaftatem. Powoduje zmiękczenie płytki paznokcia, co ułatwia przenikanie środka przeciwgrzybiczego do łożyska paznokcia<ref name=sal />. |
|||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
| Linia 64: | Linia 69: | ||
<ref name=anty>{{Cytuj |url = https://www.microbiologyresearch.org/content/journal/micro/10.1099/00221287-105-1-105 |autor = Nagwan Youssef1; C. H. E. Wyborn1; G. Holt1; W. C. Noble’ Yvonne M. Clayton |tytuł = Antibiotic Production by Dermatophyte Fung |data dostępu = 2021-10-18}}</ref> |
<ref name=anty>{{Cytuj |url = https://www.microbiologyresearch.org/content/journal/micro/10.1099/00221287-105-1-105 |autor = Nagwan Youssef1; C. H. E. Wyborn1; G. Holt1; W. C. Noble’ Yvonne M. Clayton |tytuł = Antibiotic Production by Dermatophyte Fung |data dostępu = 2021-10-18}}</ref> |
||
<ref name=disc>{{Cytuj |url = https://www.discoverlife.org/mp/20m?kind=Trichophyton+rubru |tytuł = Mapa występowania Trichophyton rubrum na świecie |data dostępu = 2021-10-18}}</ref> |
<ref name=disc>{{Cytuj |url = https://www.discoverlife.org/mp/20m?kind=Trichophyton+rubru |tytuł = Mapa występowania Trichophyton rubrum na świecie |data dostępu = 2021-10-18}}</ref> |
||
<ref name=goh>{{Cytuj |autor = El-Gohary, M; van Zuuren, EJ; Fedorowicz, Z; Burgess, H; Doney, L; Stuart, B; Moore, M; Little, P. |tytuł = Topical antifungal treatments for tinea cruris and tinea corporis |czasopismo = The Cochrane Database of Systematic Reviews |wolumin = 8 |numer = 8 |data = 2014 |pmid = 25090020}}</ref> |
|||
<ref name=gras>{{Cytuj |url = https://www.medonet.pl/choroby-od-a-do-z/choroby-skory,grzybica-dermatofitowa-paznokci---przyczyny--objawy--diagnostyka--leczenie--zdjecia,artykul,1697400.html |autor = Y. Gräser; J. Scott; R. Summerbell |tytuł = The new species concept in dermatophytes-a polyphasic approach |czasopismo = Mycopathologia |data = 2008 |wolumin = 166 |numer = 5–6 |s = 239–56 |data dostępu = 2021-10-18 |doi = 10.1007/s11046-008-9099-y}}</ref> |
<ref name=gras>{{Cytuj |url = https://www.medonet.pl/choroby-od-a-do-z/choroby-skory,grzybica-dermatofitowa-paznokci---przyczyny--objawy--diagnostyka--leczenie--zdjecia,artykul,1697400.html |autor = Y. Gräser; J. Scott; R. Summerbell |tytuł = The new species concept in dermatophytes-a polyphasic approach |czasopismo = Mycopathologia |data = 2008 |wolumin = 166 |numer = 5–6 |s = 239–56 |data dostępu = 2021-10-18 |doi = 10.1007/s11046-008-9099-y}}</ref> |
||
<ref name=hu>{{Cytuj |autor = H. Huang |tytuł = T Effect of intense pulsed light on Trichophyton rubrum growth in vitro |czasopismo = Nan Fang Yi Ke da Xue Xue Bao |wolumin = 8 |numer = 6 |data = 2017 |s = 853–857 |pmid = 28669966}}</ref> |
|||
<ref name=if>{{Cytuj |url = http://www.indexfungorum.org/names/NamesRecord.asp?RecordID=254498 |tytuł = Index Fungorum |data dostępu = 2021-10-18}}</ref> |
<ref name=if>{{Cytuj |url = http://www.indexfungorum.org/names/NamesRecord.asp?RecordID=254498 |tytuł = Index Fungorum |data dostępu = 2021-10-18}}</ref> |
||
<ref name=kwon>{{Cytuj |autor = K.J. Kwon-Chung; John E. Bennett |tytuł = Medical mycology |rozdział = The dermatophytes |miejsce = Philadelphia |wydawca = Lea & Febiger |data = 1992 |isbn = 9780812114638}}</ref> |
<ref name=kwon>{{Cytuj |autor = K.J. Kwon-Chung; John E. Bennett |tytuł = Medical mycology |rozdział = The dermatophytes |miejsce = Philadelphia |wydawca = Lea & Febiger |data = 1992 |isbn = 9780812114638}}</ref> |
||
<ref name=low>{{Cytuj |autor = Robert Lowes |tytuł = FDA Safety Changes: Ketoconazole Linked With Liver Injury |praca = Medscape. WebMD LLC |wolumin = 37 |data = 2018}}</ref> |
|||
<ref name=med>{{Cytuj |url = https://www.medonet.pl/choroby-od-a-do-z/choroby-skory,grzybica-dermatofitowa-paznokci---przyczyny--objawy--diagnostyka--leczenie--zdjecia,artykul,1697400.html |tytuł = Grzybica dermatofitowa paznokci – wygląd, przyczyny, leczenie |opublikowany = Medonet |data dostępu = 2021-10-18}}</ref> |
<ref name=med>{{Cytuj |url = https://www.medonet.pl/choroby-od-a-do-z/choroby-skory,grzybica-dermatofitowa-paznokci---przyczyny--objawy--diagnostyka--leczenie--zdjecia,artykul,1697400.html |tytuł = Grzybica dermatofitowa paznokci – wygląd, przyczyny, leczenie |opublikowany = Medonet |data dostępu = 2021-10-18}}</ref> |
||
<ref name=lab>{{Cytuj |autor = Julius Cane |tytuł = Laboratory handbook of dermatophytes: a clinical guide and laboratory handbook of dermatophytes and other filamentous fungi from skin, hair, and nails |miejsce = Belmont |wydawca = CA: Star Pub |data = 1997 |isbn = 978-0898631579 |oclc = 37116438}}</ref> |
<ref name=lab>{{Cytuj |autor = Julius Cane |tytuł = Laboratory handbook of dermatophytes: a clinical guide and laboratory handbook of dermatophytes and other filamentous fungi from skin, hair, and nails |miejsce = Belmont |wydawca = CA: Star Pub |data = 1997 |isbn = 978-0898631579 |oclc = 37116438}}</ref> |
||
| Linia 72: | Linia 80: | ||
<ref name=sf>{{Cytuj |url = http://www.speciesfungorum.org/Names/SynSpecies.asp?RecordID=254498 |tytuł = Species Fungorum |data dostępu = 2021-10-18}}</ref> |
<ref name=sf>{{Cytuj |url = http://www.speciesfungorum.org/Names/SynSpecies.asp?RecordID=254498 |tytuł = Species Fungorum |data dostępu = 2021-10-18}}</ref> |
||
<ref name=tri>{{Cytuj |url = https://www.medsci.org/v17p0045.htm |autor = María Guadalupe Frías-De-León, Erick Martínez-Herrera; Carlos Enrique Atoche-Diéguez; José Luís González- Cespón; Brianda Uribe; Roberto Arenas; Carmen Rodríguez-Cerdeira |tytuł = Molecular identification of isolates of the Trichophyton mentagrophytes complex |czasopismo = Int J Med Sci |data = 2020 |wolumin = 17 |numer = 1 |s = 45–52 |doi = 10.7150/ijms.35173 |data dostępu = 2021-10-18}}</ref> |
<ref name=tri>{{Cytuj |url = https://www.medsci.org/v17p0045.htm |autor = María Guadalupe Frías-De-León, Erick Martínez-Herrera; Carlos Enrique Atoche-Diéguez; José Luís González- Cespón; Brianda Uribe; Roberto Arenas; Carmen Rodríguez-Cerdeira |tytuł = Molecular identification of isolates of the Trichophyton mentagrophytes complex |czasopismo = Int J Med Sci |data = 2020 |wolumin = 17 |numer = 1 |s = 45–52 |doi = 10.7150/ijms.35173 |data dostępu = 2021-10-18}}</ref> |
||
<ref name=vu>{{Cytuj |autor = E. Vural; H.L. Winfield; A. Shingleton; T.D. Horn; G. Shafirstein |tytuł = The effects of laser irradiation on Trichophyton rubrum growth |czasopismo = Medical Science |wolumin = 23 |numer = 4 |data = 2007 |s = 349–353 |doi = 10.1007/s10103-007-0492-4 |pmid = 17902014}}</ref> |
|||
<ref name=weit>{{Cytuj |autor = I. Weitzman; R.C.Summerbell |tytuł = The dermatophytes |czasopismo = Clinical Microbiology Reviews |data = 1995 |wolumin = 8 |numer = 2 |s = 240–59 |pmc = 172857 |pmid = 7621400 |data dostępu = 2021-10-18}}</ref> |
<ref name=weit>{{Cytuj |autor = I. Weitzman; R.C.Summerbell |tytuł = The dermatophytes |czasopismo = Clinical Microbiology Reviews |data = 1995 |wolumin = 8 |numer = 2 |s = 240–59 |pmc = 172857 |pmid = 7621400 |data dostępu = 2021-10-18}}</ref> |
||
<ref name=zau>{{Cytuj |url = http://www.speciesfungorum.org/Names/SynSpecies.asp?RecordID=254498 |autor = C. Zaugg; M. Monod; J. Weber; K. Harshman; S. Pradervand; J. Thomas; M. Bueno; K. Giddey, P. Staib |tytuł = Gene expression profiling in the human pathogenic dermatophyte Trichophyton rubrum during growth on proteins |czasopismo = Eukaryotic Cell. |data = 2009 |wolumin = 8 |numer = 2 |s = 241–50 |doi = 0.1128/EC.00208-08 |pmid = 19098130 |data dostępu = 2021-10-18}}</ref> |
<ref name=zau>{{Cytuj |url = http://www.speciesfungorum.org/Names/SynSpecies.asp?RecordID=254498 |autor = C. Zaugg; M. Monod; J. Weber; K. Harshman; S. Pradervand; J. Thomas; M. Bueno; K. Giddey, P. Staib |tytuł = Gene expression profiling in the human pathogenic dermatophyte Trichophyton rubrum during growth on proteins |czasopismo = Eukaryotic Cell. |data = 2009 |wolumin = 8 |numer = 2 |s = 241–50 |doi = 0.1128/EC.00208-08 |pmid = 19098130 |data dostępu = 2021-10-18}}</ref> |
||
Wersja z 08:25, 20 paź 2021
 Strzępki, makrokonidia i mikrokonidia | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
Trichophyton rubrum |
| Nazwa systematyczna | |
| Trichophyton rubrum (Castell.) Sabour. British Journal of Dermatology 23: 389 (1911) | |
Trichophyton rubrum (Castell.) Sabour. – gatunek grzybów należący do klasy Eurotiomycetes[1]. Grzyb mikroskopijny, najczęściej notowany dermatofit powodujący u ludzi i zwierząt grzybice skóry[2].
Systematyka i nazewnictwo
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Trichophyton, Arthrodermataceae, Onygenales, Eurotiomycetidae, Eurotiomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy zdiagnozował go w 1910 r. Aldo Castellani nadając mu nazwę Epidermophyton rubrum. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu Raymond Sabour w 1911 r.[1]
Ma około 12 synonimów. Niektóre z nich[3]:
- Sabouraudiella rubra (Castell.) Boedijn 1953
- Trichophyton rubrum var. flavum Szilagyi & Reiss 1968
- Trichophyton rubrum var. nigricans Frágner 1966
- Trichophyton rubrum var. oceanicum Dompm., Drouhet & C. Moreau 1976
- Trichophyton rubrum var. rodhainii Vanbreus. ex Armijo & J.-M. Lachapelle 1981
Występowanie
Znane jest występowania Trichophyton rubrum w Ameryce Północnej, Eurazji, Afryce i Australii[4]. Jest odpowiedzialny za 70% wszystkich przypadków grzybicy paznokci[5], ale powoduje także inne rodzaje grzybicy, m.in. grzybicę stóp i grzybicę pachwin. Jest to antropofilny grzyb saprotroficzny, który kolonizuje górne warstwy martwej skóry[6]. Szczepy T. rubrum tworzą dwie odrębne subpopulacje biogeograficzne. Jedna jest w dużej mierze ograniczona do części Afryki i południowej Azji, podczas gdy druga składa się z populacji, która rozprzestrzeniła się na całym świecie. Izolaty subpopulacji afroazjatyckiej najczęściej manifestują się klinicznie jako grzybica ciała i grzybica skóry owłosionej głowy. W przeciwieństwie do tego, subpopulacja rozproszona globalnie przejawia się głównie w grzybicy stóp i grzybicy paznokcia[7].
Morfologia
Można go hodować na niektórych podłożach. Typowe kolonie T. rubrum są białe o bawełnianej powierzchni. Spód kolonii jest zwykle czerwony, chociaż niektóre kolonie wydają się bardziej żółtawe, a inne bardziej brązowawe. W kulturze rośnie powoli, rzadko wytwarzając mikrokonidia na bocznych konidioforach. Większość kolonii nie tworzy makrokonidiów. Jeśli są, mają gładkie ściany i wąsko maczugowy kształt. Wzrost ulega zahamowaniu w obecności niektórych związków zawierających siarkę, azot i fosfor[8]. Wiadomo, że kolonie T. rubrum wytwarzają penicylinę in vitro i in vivo[9].
Infekcja
T. rubrum ma skłonność do infekowania bezwłosej skóry i tylko wyjątkowo jest znany z innych miejsc[10]. Zakażenie następuje przez zainfekowane ręczniki, pościel, odzież, a czynnikami sprzyjającymi są wysoka wilgotność, ciepło, pot, cukrzyca, otyłość, tarcie o ubrania. Zakażenia można uniknąć poprzez modyfikacje stylu życia i higieny, takie jak unikanie chodzenia boso po wilgotnych podłogach, szczególnie w pomieszczeniach ogólnodostępnych[11].
Objawy
T. rubrum jest jedną z najczęstszych przyczyn przewlekłej grzybicy stóp[11]. Przewlekłe infekcje grzybicy stóp skutkują mokasynową stopą, w której cała stopa tworzy białe łuskowate plamy, a infekcje zwykle dotyczą obu stóp[12]. Osoby z grzybicą stóp mogą mieć infekcję w wielu miejscach[11] Infekcje mogą być ustąpić samoistnie lub mogą być wyleczone przez miejscowe leczenie przeciwgrzybicze. Chociaż wywołana przez T. rubrum grzybica stóp u dzieci występuje niezwykle rzadko, donoszono już o takich przypadkach u dzieci w wieku 2 lat[10].
Wywołana przez T. rubrum grzybica rąk występuje powszechnie i charakteryzuje się jednostronnymi infekcjami dłoni[12].
T. rubrum i Epidermophyton floccosum są najczęstszą przyczyną tej choroby, znanej również jako „świąd pachwin”. Infekcje powodują czerwonobrązowe zmiany, głównie na górnej części ud i tułowiu[12].
Badania ostatnich lat wykazały, że T. rubrum jest głównym sprawcą tej grzybicy. Występuje ona najczęściej na dolnej części płytki paznokcia i objawia się tworzeniem białych blaszek na paznokciach, które mogą rozprzestrzeniać się na cały paznokieć. Paznokieć często gęstnieje i staje się kruchy, brązowy lub czarny[10]. Infekcje T. rubrum są często chroniczne i ograniczają się do paznokci tylko jednego lub dwóch palców przez wiele lat nie rozprzestrzeniając się na inne. Spontaniczne wyleczenie jest rzadkie. Te infekcje zwykle nie reagują na leczenie miejscowe i reagują tylko na terapię ogólnoustrojową. Chociaż najczęściej obserwuje się je u dorosłych, infekcje paznokci T. rubrum odnotowano u dzieci[11]
Patologia
T. rubrum rzadko izoluje się od zwierząt[8]. U ludzi częściej występuje wśród mężczyzn. Infekcje mogą przejawiać się zarówno w postaci przewlekłej, jak i ostrej[12] Zazwyczaj infekcje T. rubrum ograniczają się do górnych warstw naskórka, ale możliwe są jednak głębsze infekcje[10]. Uważa się, że około 80–93% przewlekłych infekcji dermatofitowych w wielu częściach świata rozwiniętego jest spowodowanych przez T. rubrum, w tym przypadki grzybicy stóp, grzybicy paznokci, grzybicy dłoni, grzybicy pachwin i grzybicy rąk i nóg, a także w niektórych przypadkach grzybice brody[8]. Wiadomo również, że T. rubrum powoduje zapalenie mieszków włosowych, objawiające się powstawaniem pęcherzyków i olbrzymich zgrupowań ciała obcego w skórze właściwej. Infekcja T. rubrum może również prowadzić do powstania ziarniniaka. U pacjentów z niedoborami odporności (np. zespół Cushinga) mogą wystąpić rozległe ziarniniaki. Noworodki z niedoborem odporności są podatne na ogólnoustrojową infekcję T. rubrum[12].
Zakażenia T. rubrum nie wywołują silnych odpowiedzi zapalnych, ponieważ czynnik ten hamuje komórkowe odpowiedzi immunologiczne obejmujące limfocyty, zwłaszcza limfocyty T[12].
Leczenie
Leczenie zależy od miejsca i ciężkości infekcji. W przypadku grzybicy stóp, skuteczne jest wiele kremów przeciwgrzybiczych zawierających azotan mikonazolu, klotrimazol, tolnaftat (syntetyczny tiokarbaminian), chlorowodorek terbinafiny, chlorowodorek butenafiny i kwas undecylenowy. W przypadku cięższych lub bardziej skomplikowanych zakażeń skuteczne są przyjmowane doustnie leki zawierające terbinafinę, itrakonazol lub flukonazol[13]. Grzybicę podudzi i grzybicę ciała skutecznie leczy się kremami zawierającymi terbinafinę i naftyfinę[14]. Infekcje T. rubrum są podatne także na leczenie fotodynamiczne[15] i naświetlanie laserem[16] i fotoaktywację barwnika róż bengalskiego za pomocą zielonego światła laserowego.
Dużo trudniejsze jest leczenie grzybicy paznokci, ponieważ kremy do stosowania miejscowego nie wnikają w łożysko paznokcia. Poprawę u niektórych przynosiło ogólnoustrojowe leczenie gryzeofulwiną, jednak często było nieskuteczne nawet w przypadku długich kursów leczenia (nawet ponad 1 rok). Obecnie grzybicę paznokci leczy się doustnie terbinafinę, itrakonazolem i przerywaną „pulsoterapię” doustnym itrakonazolem [18][19] Czas leczenia grzybicy paznokci rąk wynosi 6-8 tygodni a paznokci u stóp do 12 tygodni. Dobre rezultaty przynosi również miejscowe leczenie za pomocą opatrunku okluzyjnego zawierającego 20% pasty mocznikowej z 2% tolnaftatem. Powoduje zmiękczenie płytki paznokcia, co ułatwia przenikanie środka przeciwgrzybiczego do łożyska paznokcia[11].
Przypisy
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2021-10-18].
- ↑ Erick Martínez-Herrera María Guadalupe Frías-De-León i inni, Molecular identification of isolates of the Trichophyton mentagrophytes complex, „Int J Med Sci”, 17 (1), 2020, s. 45–52, DOI: 10.7150/ijms.35173 [dostęp 2021-10-18].
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2021-10-18].
- ↑ Mapa występowania Trichophyton rubrum na świecie [online] [dostęp 2021-10-18].
- ↑ Grzybica dermatofitowa paznokci – wygląd, przyczyny, leczenie [online], Medonet [dostęp 2021-10-18].
- ↑ C. Zaugg i inni, Gene expression profiling in the human pathogenic dermatophyte Trichophyton rubrum during growth on proteins, „Eukaryotic Cell.”, 8 (2), 2009, s. 241–50, DOI: 0.1128/EC.00208-08, PMID: 19098130 [dostęp 2021-10-18].
- ↑ Y. Gräser, J. Scott, R. Summerbell, The new species concept in dermatophytes-a polyphasic approach, „Mycopathologia”, 166 (5–6), 2008, s. 239–56, DOI: 10.1007/s11046-008-9099-y [dostęp 2021-10-18].
- ↑ a b c Julius Cane, Laboratory handbook of dermatophytes: a clinical guide and laboratory handbook of dermatophytes and other filamentous fungi from skin, hair, and nails, Belmont: CA: Star Pub, 1997, ISBN 978-0898631579, OCLC 37116438.
- ↑ Nagwan Youssef1 i inni, Antibiotic Production by Dermatophyte Fung [online] [dostęp 2021-10-18].
- ↑ a b c d The dermatophytes, [w:] K.J. Kwon-Chung, John E. Bennett, Medical mycology, Philadelphia: Lea & Febiger, 1992, ISBN 978-0-8121-1463-8.
- ↑ a b c d e DiSalvo, F. Arthur, Occupational mycoses, Philadelphia: Lea and Febiger, ISBN 978-0812108859.
- ↑ a b c d e f I. Weitzman, R.C.Summerbell, The dermatophytes, „Clinical Microbiology Reviews”, 8 (2), 1995, s. 240–59, PMID: 7621400, PMCID: PMC172857 [dostęp 2021-10-18].
- ↑ Robert Lowes, FDA Safety Changes: Ketoconazole Linked With Liver Injury, [w:] Medscape. WebMD LLC, t. 37, 2018.
- ↑ M El-Gohary i inni, Topical antifungal treatments for tinea cruris and tinea corporis, „The Cochrane Database of Systematic Reviews”, 8 (8), 2014, PMID: 25090020.
- ↑ H. Huang, T Effect of intense pulsed light on Trichophyton rubrum growth in vitro, „Nan Fang Yi Ke da Xue Xue Bao”, 8 (6), 2017, s. 853–857, PMID: 28669966.
- ↑ E. Vural i inni, The effects of laser irradiation on Trichophyton rubrum growth, „Medical Science”, 23 (4), 2007, s. 349–353, DOI: 10.1007/s10103-007-0492-4, PMID: 17902014.
