Choroba Niemanna-Picka typu C: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
m WP:SK, drobne techniczne |
|||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
'''Choroba Niemanna-Picka''' (choroba Niemanna-Picka typu C, [[Język angielski|ang.]] [[ASMD (niedobór kwaśnej sfingomielinazy)|Niemann‑ Pick Disease]]) – jest to choroba autosomalna, [[Recesywność|recesywna]], która należy do grupy chorób lizosomalnych spichrzeniowych. Spowodowana jest niedoborem enzymu kwaśnej [[ASMD (niedobór kwaśnej sfingomielinazy)|sfingomielinazy]], co prowadzi do zaburzeń w magazynowaniu lipidów. Schorzenie może występować zarówno u osób dorosłych, jak i dzieci. |
'''Choroba Niemanna-Picka''' (choroba Niemanna-Picka typu C, [[Język angielski|ang.]] [[ASMD (niedobór kwaśnej sfingomielinazy)|Niemann‑ Pick Disease]]) – jest to choroba autosomalna, [[Recesywność|recesywna]], która należy do grupy chorób lizosomalnych spichrzeniowych. Spowodowana jest niedoborem enzymu kwaśnej [[ASMD (niedobór kwaśnej sfingomielinazy)|sfingomielinazy]], co prowadzi do zaburzeń w magazynowaniu lipidów. Schorzenie może występować zarówno u osób dorosłych, jak i dzieci. |
||
U dzieci cierpiących na chorobę NP typu C można zaobserwować żółtaczkę dziecięcą, powiększenie wątroby i/lub śledziony. Objawy te poprzedzane są zaburzeniami ze strony układu nerwowego. U osób dorosłych może objawić się nieznacznym powiększeniem wątroby i śledziony |
U dzieci cierpiących na chorobę NP typu C można zaobserwować żółtaczkę dziecięcą, powiększenie wątroby i/lub śledziony. Objawy te poprzedzane są zaburzeniami ze strony układu nerwowego. U osób dorosłych może objawić się nieznacznym powiększeniem wątroby i śledziony<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Marie T Vanier |tytuł = Niemann-Pick disease type C |czasopismo = Orphanet Journal of Rare Diseases |data = 2010-06-03 |data dostępu = 2023-12-21 |issn = 1750-1172 |wolumin = 5 |s = 16 |doi = 10.1186/1750-1172-5-16 |pmid = 20525256 |pmc = PMC2902432}}</ref>. |
||
== Etiologia == |
== Etiologia == |
||
Choroba Niemanna-Picka (NPC<ref name=":0" />) jest dziedziczona w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, iż u obojga rodziców musi występować mutacja odpowiedzialna za wystąpienie choroby. Za NPC odpowiedzialna jest mutacja w genach {{link-interwiki|NPC1|Q=Q14914279}}, zlokalizowana na chromosomie 18 oraz mutacja NPC2 (chromosom 14). Skutkuje to zaburzeniami w transporcie [[ |
Choroba Niemanna-Picka (NPC<ref name=":0" />) jest dziedziczona w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, iż u obojga rodziców musi występować mutacja odpowiedzialna za wystąpienie choroby. Za NPC odpowiedzialna jest mutacja w genach {{link-interwiki|NPC1|Q=Q14914279}}, zlokalizowana na chromosomie 18 oraz mutacja NPC2 (chromosom 14). Skutkuje to zaburzeniami w transporcie [[cholesterol]]u i [[Sterole|steroli]]. Utrata funkcji białek NPC1 i NPC2 blokuje uwalnianie cholesterolu z lizosomów. W rezultacie, nagromadzony w lizosomach cholesterol powoduje uszkodzenie komórek i narządów<ref name=":0" /><ref name=":1">{{Cytuj |autor = Hamza Bajwa, Waqas Azhar |tytuł = Niemann-Pick Disease |data = 2023 |data dostępu = 2023-12-21 |miejsce = Treasure Island (FL) |wydawca = StatPearls Publishing |pmid = 32310589 |url = http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK556129/}}</ref>. |
||
== Epidemiologia == |
== Epidemiologia == |
||
NPC ze względu na niewysoki poziom świadomości klinicznej dotyczącą choroby trudna jest rzeczywista ocena częstości jej występowania<ref name=":1" />. Rzadkość występowania choroby oraz mnogość fenotypów klinicznych i wieku zachorowania sprawiają, że rozpoznanie choroby jest poważnym wyzwaniem<ref name=":2">{{Cytuj |autor = Marisa Encarnação, Isaura Ribeiro, Hugo David, Maria Francisca Coutinho, Dulce Quelhas, Sandra Alves |tytuł = Challenges in the Definitive Diagnosis of Niemann–Pick Type C—Leaky Variants and Alternative Transcripts |czasopismo = Genes |data = 2023-10-25 |data dostępu = 2023-12-21 |issn = 2073-4425 |wolumin = 14 |numer = 11 |s = 1990 |doi = 10.3390/genes14111990 |pmid = 38002933 | |
NPC ze względu na niewysoki poziom świadomości klinicznej dotyczącą choroby trudna jest rzeczywista ocena częstości jej występowania<ref name=":1" />. Rzadkość występowania choroby oraz mnogość fenotypów klinicznych i wieku zachorowania sprawiają, że rozpoznanie choroby jest poważnym wyzwaniem<ref name=":2">{{Cytuj |autor = Marisa Encarnação, Isaura Ribeiro, Hugo David, Maria Francisca Coutinho, Dulce Quelhas, Sandra Alves |tytuł = Challenges in the Definitive Diagnosis of Niemann–Pick Type C—Leaky Variants and Alternative Transcripts |czasopismo = Genes |data = 2023-10-25 |data dostępu = 2023-12-21 |issn = 2073-4425 |wolumin = 14 |numer = 11 |s = 1990 |doi = 10.3390/genes14111990 |pmid = 38002933 |pmc=PMC10671040}}</ref>. |
||
Szacuje się, że choroba występuje z częstością około 1,12 na 100 000 żywych urodzeń<ref>{{Cytuj |autor = Dominika Sitarska, Anna Tylki-Szymańska, Agnieszka Ługowska |tytuł = Treatment trials in Niemann-Pick type C disease |czasopismo = Metabolic Brain Disease |data = 2021 |data dostępu = 2023-12-21 |issn = 0885-7490 |wolumin = 36 |numer = 8 |s = 2215–2221 |doi = 10.1007/s11011-021-00842-0 |pmid = 34596813 |pmc = |
Szacuje się, że choroba występuje z częstością około 1,12 na 100 000 żywych urodzeń<ref>{{Cytuj |autor = Dominika Sitarska, Anna Tylki-Szymańska, Agnieszka Ługowska |tytuł = Treatment trials in Niemann-Pick type C disease |czasopismo = Metabolic Brain Disease |data = 2021 |data dostępu = 2023-12-21 |issn = 0885-7490 |wolumin = 36 |numer = 8 |s = 2215–2221 |doi = 10.1007/s11011-021-00842-0 |pmid = 34596813 |pmc = PMC8580890}}</ref>. |
||
== Obraz kliniczny choroby == |
== Obraz kliniczny choroby == |
||
Choroba Niemanna-Picka jest schorzeniem neurotrzewnym charakteryzującym się niejednorodnymi objawami i wiekiem zachorowania. NPC może występować w przedziale od wieku okołoporodowego, aż do dorosłego okresu życia (postać przewlekła). Długość życia pacjentów waha się od kilku dni do ponad 60 lat. Średni okres przeżywalności wśród osób cierpiących na NCP wynosi 10 25 lat<ref name=":0" /><ref name=":3">{{Cytuj |autor = Macarena Las Heras, Benjamín Szenfeld, Rami A. Ballout, Emanuele Buratti, Silvana Zanlungo, Andrea Dardis, Andrés D. Klein |tytuł = Understanding the phenotypic variability in Niemann-Pick disease type C (NPC): a need for precision medicine |czasopismo = NPJ Genomic Medicine |data = 2023-08-11 |data dostępu = 2023-12-21 |issn = 2056-7944 |wolumin = 8 |s = 21 |doi = 10.1038/s41525-023-00365-w |pmid = 37567876 | |
Choroba Niemanna-Picka jest schorzeniem neurotrzewnym charakteryzującym się niejednorodnymi objawami i wiekiem zachorowania. NPC może występować w przedziale od wieku okołoporodowego, aż do dorosłego okresu życia (postać przewlekła). Długość życia pacjentów waha się od kilku dni do ponad 60 lat. Średni okres przeżywalności wśród osób cierpiących na NCP wynosi 10 25 lat<ref name=":0" /><ref name=":3">{{Cytuj |autor = Macarena Las Heras, Benjamín Szenfeld, Rami A. Ballout, Emanuele Buratti, Silvana Zanlungo, Andrea Dardis, Andrés D. Klein |tytuł = Understanding the phenotypic variability in Niemann-Pick disease type C (NPC): a need for precision medicine |czasopismo = NPJ Genomic Medicine |data = 2023-08-11 |data dostępu = 2023-12-21 |issn = 2056-7944 |wolumin = 8 |s = 21 |doi = 10.1038/s41525-023-00365-w |pmid = 37567876 |pmc=PMC10421955}}</ref>. Szczegółowy obraz choroby zależy od wieku, w którym wystąpiła. |
||
=== Okres okołoporodowy (poniżej 3 miesięcy) === |
=== Okres okołoporodowy (poniżej 3 miesięcy) === |
||
| Linia 30: | Linia 30: | ||
== Diagnoza == |
== Diagnoza == |
||
W celu potwierdzenia diagnozy wykonywany jest szereg badań biochemicznych i genetycznych. Analiza biomarkerów powinna być badaniem pierwszego wyboru w celu diagnostyki NPC<ref name=":1" />. Obecnie stosuje się kombinację następujących markerów biochemicznych: oksysteroli i lizosfingomieliny<ref>{{Cytuj |autor = Forbes D. Porter, David E. Scherrer, Michael H. Lanier, S. Joshua Langmade, Vasumathi Molugu, Sarah E. Gale, Dana Olzeski, Rohini Sidhu, Dennis J. Dietzen, Rao Fu, Christopher A. Wassif, Nicole M. Yanjanin, Steven P. Marso, John House, Charles Vite, Jean E. Schaffer, Daniel S. Ory |tytuł = Cholesterol oxidation products are sensitive and specific blood-based biomarkers for Niemann-Pick C1 disease |czasopismo = Science translational medicine |data = 2010-11-03 |data dostępu = 2023-12-21 |issn = 1946-6234 |wolumin = 2 |numer = 56 |s = 56ra81 |doi = 10.1126/scitranslmed.3001417 |pmid = 21048217 |pmc = |
W celu potwierdzenia diagnozy wykonywany jest szereg badań biochemicznych i genetycznych. Analiza biomarkerów powinna być badaniem pierwszego wyboru w celu diagnostyki NPC<ref name=":1" />. Obecnie stosuje się kombinację następujących markerów biochemicznych: oksysteroli i lizosfingomieliny<ref>{{Cytuj |autor = Forbes D. Porter, David E. Scherrer, Michael H. Lanier, S. Joshua Langmade, Vasumathi Molugu, Sarah E. Gale, Dana Olzeski, Rohini Sidhu, Dennis J. Dietzen, Rao Fu, Christopher A. Wassif, Nicole M. Yanjanin, Steven P. Marso, John House, Charles Vite, Jean E. Schaffer, Daniel S. Ory |tytuł = Cholesterol oxidation products are sensitive and specific blood-based biomarkers for Niemann-Pick C1 disease |czasopismo = Science translational medicine |data = 2010-11-03 |data dostępu = 2023-12-21 |issn = 1946-6234 |wolumin = 2 |numer = 56 |s = 56ra81 |doi = 10.1126/scitranslmed.3001417 |pmid = 21048217 |pmc = PMC3170139}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Dominika Sitarska, Agnieszka Ługowska |tytuł = Laboratory diagnosis of the Niemann-Pick type C disease: an inherited neurodegenerative disorder of cholesterol metabolism |czasopismo = Metabolic Brain Disease |data = 2019-10-01 |data dostępu = 2023-12-21 |issn = 1573-7365 |wolumin = 34 |numer = 5 |s = 1253–1260 |doi = 10.1007/s11011-019-00445-w |pmid = 31197681 |pmc = PMC6744384 |język = en}}</ref>. Diagnozę należy potwierdzić analizą genetyczną i jeśli to konieczne, należy wykorzystać test filipiński<ref name=":3" />. W różnicowaniu choroby należy uwzględnić inne lizosomalne [[Lizosomalne choroby spichrzeniowe|choroby spichrzeniowe]], tj. [[choroba Gauchera|chorobę Gauchera]], [[Choroba Taya-Sachsa|chorobę Taya-Sachsa]] oraz [[Leukodystrofia metachromatyczna|leukodystrofię metachromatyczną]]<ref name=":1" />. |
||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
Wersja z 03:10, 28 gru 2023
Choroba Niemanna-Picka (choroba Niemanna-Picka typu C, ang. Niemann‑ Pick Disease) – jest to choroba autosomalna, recesywna, która należy do grupy chorób lizosomalnych spichrzeniowych. Spowodowana jest niedoborem enzymu kwaśnej sfingomielinazy, co prowadzi do zaburzeń w magazynowaniu lipidów. Schorzenie może występować zarówno u osób dorosłych, jak i dzieci.
U dzieci cierpiących na chorobę NP typu C można zaobserwować żółtaczkę dziecięcą, powiększenie wątroby i/lub śledziony. Objawy te poprzedzane są zaburzeniami ze strony układu nerwowego. U osób dorosłych może objawić się nieznacznym powiększeniem wątroby i śledziony[1].
Etiologia
Choroba Niemanna-Picka (NPC[1]) jest dziedziczona w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, iż u obojga rodziców musi występować mutacja odpowiedzialna za wystąpienie choroby. Za NPC odpowiedzialna jest mutacja w genach NPC1, zlokalizowana na chromosomie 18 oraz mutacja NPC2 (chromosom 14). Skutkuje to zaburzeniami w transporcie cholesterolu i steroli. Utrata funkcji białek NPC1 i NPC2 blokuje uwalnianie cholesterolu z lizosomów. W rezultacie, nagromadzony w lizosomach cholesterol powoduje uszkodzenie komórek i narządów[1][2].
Epidemiologia
NPC ze względu na niewysoki poziom świadomości klinicznej dotyczącą choroby trudna jest rzeczywista ocena częstości jej występowania[2]. Rzadkość występowania choroby oraz mnogość fenotypów klinicznych i wieku zachorowania sprawiają, że rozpoznanie choroby jest poważnym wyzwaniem[3].
Szacuje się, że choroba występuje z częstością około 1,12 na 100 000 żywych urodzeń[4].
Obraz kliniczny choroby
Choroba Niemanna-Picka jest schorzeniem neurotrzewnym charakteryzującym się niejednorodnymi objawami i wiekiem zachorowania. NPC może występować w przedziale od wieku okołoporodowego, aż do dorosłego okresu życia (postać przewlekła). Długość życia pacjentów waha się od kilku dni do ponad 60 lat. Średni okres przeżywalności wśród osób cierpiących na NCP wynosi 10 25 lat[1][5]. Szczegółowy obraz choroby zależy od wieku, w którym wystąpiła.
Okres okołoporodowy (poniżej 3 miesięcy)
Postać ta dotyka najbardziej narządy wewnętrzne. Już wewnątrz macicy może wystąpić splenomegalia, powiększenie wątroby, wodobrzusze i opóźnienie wzrostu. Po urodzeniu do głównych symptomów należą: wrodzona małopłytkowość, niedokrwistość i liczne wybroczyny. NCP może objawiać się również jako wydłużająca się cholestatyczna żółtaczka noworodków.
Okres wczesno-niemowlęcy (od 3 miesięcy do 2 lat)
W tym okresie wykryć można izolowaną hepatosplenomegalię, która u tych dzieci występuje od urodzenia lub pierwszych miesięcy życia. Charakterystyczne jest również opóźnienie osiągania kamieni milowych w obszarze motoryki. Między 8 a 9 mies. życia występuje hipotonia. Późniejszy obraz charakteryzuje się utratą nabytych zdolności motorycznych oraz spastycznością.
Okres późno-dziecięcy (2-6 lat)
U tych pacjentów może występować izolowana hepatosplenomegalia lub splenomegalia. U wielu pacjentów do pierwszych objawów należą katapleksja oraz utrata słuchu. Pacjenci mogą borykać się z niezbornością wynikającą z ataksji, zaburzeniami chodu i częstymi upadkami oraz VSGP (pionowe porażenie wzroku nadjądrowego). Występują również zaburzenia motoryki małej, opóźnienia mowy oraz epilepsja. Z wiekiem rozwija się dysfagia, dyzartria i demencja.
Okres młodzieńczy (6-15 lat)
Do pierwszych objawów tego okresy należy izolowana splenomegalia. Pacjenci cierpią na znaczne upośledzenie funkcji motorycznych i spadek funkcji poznawczych o charakterze zmiennym. Często pojawiają się obniżone wyniki w szkole, trudność z nauką, zaburzenia uwagi i problemy z równowagą. W tym okresie występują również ataksja, VSGP oraz dystonia, dyzartria i drgawki.
Młodzież i dorośli (powyżej 15 r.ż.)
Typowymi objawami dla tego okresu są ciężko progresująca ataksja, dystonia, VSGP, zmienne pogorszenie funkcji poznawczych oraz objawy psychotyczne. Również występują dyzartria i dysfagia. Rzadziej widoczne są drgawki, katapleksja i choroba trzewna o łagodnym przebiegu[1][3].
Diagnoza
W celu potwierdzenia diagnozy wykonywany jest szereg badań biochemicznych i genetycznych. Analiza biomarkerów powinna być badaniem pierwszego wyboru w celu diagnostyki NPC[2]. Obecnie stosuje się kombinację następujących markerów biochemicznych: oksysteroli i lizosfingomieliny[6][7]. Diagnozę należy potwierdzić analizą genetyczną i jeśli to konieczne, należy wykorzystać test filipiński[5]. W różnicowaniu choroby należy uwzględnić inne lizosomalne choroby spichrzeniowe, tj. chorobę Gauchera, chorobę Taya-Sachsa oraz leukodystrofię metachromatyczną[2].
Przypisy
- ↑ a b c d e Marie T Vanier, Niemann-Pick disease type C, „Orphanet Journal of Rare Diseases”, 5, 2010, s. 16, DOI: 10.1186/1750-1172-5-16, ISSN 1750-1172, PMID: 20525256, PMCID: PMC2902432 [dostęp 2023-12-21].
- ↑ a b c d Hamza Bajwa, Waqas Azhar, Niemann-Pick Disease, „{{{czasopismo}}}”, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, 2023, PMID: 32310589 [dostęp 2023-12-21].
- ↑ a b Marisa Encarnação i inni, Challenges in the Definitive Diagnosis of Niemann–Pick Type C—Leaky Variants and Alternative Transcripts, „Genes”, 14 (11), 2023, s. 1990, DOI: 10.3390/genes14111990, ISSN 2073-4425, PMID: 38002933, PMCID: PMC10671040 [dostęp 2023-12-21].
- ↑ Dominika Sitarska, Anna Tylki-Szymańska, Agnieszka Ługowska, Treatment trials in Niemann-Pick type C disease, „Metabolic Brain Disease”, 36 (8), 2021, s. 2215–2221, DOI: 10.1007/s11011-021-00842-0, ISSN 0885-7490, PMID: 34596813, PMCID: PMC8580890 [dostęp 2023-12-21].
- ↑ a b Macarena Las Heras i inni, Understanding the phenotypic variability in Niemann-Pick disease type C (NPC): a need for precision medicine, „NPJ Genomic Medicine”, 8, 2023, s. 21, DOI: 10.1038/s41525-023-00365-w, ISSN 2056-7944, PMID: 37567876, PMCID: PMC10421955 [dostęp 2023-12-21].
- ↑ Forbes D. Porter i inni, Cholesterol oxidation products are sensitive and specific blood-based biomarkers for Niemann-Pick C1 disease, „Science translational medicine”, 2 (56), 2010, 56ra81, DOI: 10.1126/scitranslmed.3001417, ISSN 1946-6234, PMID: 21048217, PMCID: PMC3170139 [dostęp 2023-12-21].
- ↑ Dominika Sitarska, Agnieszka Ługowska, Laboratory diagnosis of the Niemann-Pick type C disease: an inherited neurodegenerative disorder of cholesterol metabolism, „Metabolic Brain Disease”, 34 (5), 2019, s. 1253–1260, DOI: 10.1007/s11011-019-00445-w, ISSN 1573-7365, PMID: 31197681, PMCID: PMC6744384 [dostęp 2023-12-21] (ang.).