Aniela Tułodziecka
| |
| Data i miejsce urodzenia |
28 stycznia 1853 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
11 października 1932 |
| Narodowość |
polska |
| |
| Odznaczenia | |
 
| |
Aniela Tułodziecka (ur. 28 stycznia 1853 w Osieczu Wielkim, zm. 11 października 1932 w Poznaniu) – działaczka społeczna i oświatowa, wieloletnia przewodnicząca Towarzystwa „Warta”.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Była córką zarządcy Dąbrowy Starej i późniejszego dzierżawcy Osiecza Wielkiego – Antoniego i jego żony Pelagii z domu Lipińskiej[1][2]. W 1866 zamieszkała w Poznaniu i kształciła się na pensji Antoniny Estkowskiej. W okresie nasilenia akcji germanizacyjnej uczestniczyła w tajnym nauczaniu języka polskiego. Zainicjowała powstanie 29 maja 1894 w Poznaniu Towarzystwa Przyjaciół Wzajemnego Pouczania się i Opieki nad Dziećmi „Warta” i przez kilkadziesiąt lat koordynowała jego działalność, zarówno jawną (obejmującą głównie opiekę nad ubogimi i upośledzonymi dziećmi z Poznania), jak i tajną, polegającą na kształceniu polskich kadr pedagogicznych, opracowywaniu programów nauczania, redakcji i wydawaniu polskich podręczników[3][4]. Tułodziecka zorganizowała także bibliotekę pedagogiczną oraz prowadziła kursy dla rodziców, a w 1899 uruchomiła przytułek dla dzieci[5].
Reprezentowała wielkopolskie środowisko kobiece na zjazdach kobiet z trzech zaborów. Na wiec, który zorganizowała 10 maja 1908 roku, jako sprzeciw wobec zaostrzeniu ustaw zaborcy dotyczących języka polskiego i wywłaszczania Polaków, przybyło około 2000 kobiet z różnych regionów; na wiecu w 1912 pojawiło się już około 5000 kobiet[6]. Wsparcie dla wieców przesyłali Tułodzieckiej listownie m.in. Henryk Sienkiewicz i Eliza Orzeszkowa[6].
Wielokrotnie była celem represji władz niemieckich, m.in. w 1913 odbyła 12-dniową karę więzienia (2–14 czerwca 1913)[7]. Kara została wymierzona za kursy dla rodziców: uznano je za publiczne zebranie w języku polskim; pierwotnie karą była grzywna, której Tułodziecka nie zapłaciła[3].
W 1920 Towarzystwo „Warta” przekazało swoje zbiory książkowe i pomoce naukowe poznańskim szkołom powszechnym. W latach 20. Aniela Tułodziecka pełniła funkcję pomocnika inspektora szkolnego w Poznaniu. W uznaniu zasług została mianowana honorowym inspektorem szkolnym. W 1927 zrezygnowała z funkcji przewodniczącej „Warty”[4].
Społecznie działała w Wielkopolsce doby zaborów także siostra Anieli, Zofia Tułodziecka. Z kolei dwaj starsi bracia brali udział w powstaniu styczniowym (jeden zginął), a ich ojciec w 1863 został aresztowany i uwięziony na 6 tygodni za ukrywanie powstańców[3].
Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (27 listopada 1929)[8]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)[9]
W kulturze[edytuj | edytuj kod]
Jest jedną z bohaterek polskiego serialu historycznego Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy w reżyserii Jerzego Sztwiertni. Odtwórczynią jej roli była Elżbieta Kępińska.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ https://images92.fotosik.pl/680/e9c73899660f4ba4.png
- ↑ Siostry Tułodzieckie [online], Kultura u Podstaw, 26 stycznia 2021 [dostęp 2021-12-16] (pol.).
- ↑ a b c Violetta Szostak, Kongres Kobiet przypomni Panny Tułodzieckie. „Wołają na nas rozczochrane feministki”. Sto lat temu organizowały pierwsze wiece kobiet w Poznaniu, „Gazeta wyborcza”, 8 września 2017 [dostęp 2019-03-25].
- ↑ a b Paweł Cieliczko: Aniela Tułodziecka - Matki chrzestne powstania wielkopolskiego. Miasto poznaj. [dostęp 2019-04-12].
- ↑ „Wielkopolanin”, 8 października 1899.
- ↑ a b Grażyna Wyder, Działalność edukacyjna kobiet–Polek w Wielkim Księstwie Poznańskim w drugiej połowie XIX wieku jako czynnik kształtowania świadomości narodowej, „Rocznik Lubuski”, 35 (1), 2009.
- ↑ Kronika Miasta Poznania, s. 119–126.
- ↑ M.P. z 1929 r. nr 274, poz. 630 „za zasługi na polu tajnej pracy oświatowej”.
- ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 37.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ludwik Gomolec, Aniela Tułodziecka, [w:] Wielkopolski słownik biograficzny, Warszawa-Poznań 1981, ISBN 83-01-02722-3.
- Witold Jakóbczyk, Przetrwać nad Wartą 1815–1914, 55. część cyklu „Dzieje narodu i państwa polskiego”, Warszawa 1989.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Dziennik więzienny Anieli Tułodzieckiej w bibliotece Polona