Autobiografizm
Autobiografizm – postawa, dzięki której doświadczenia i przeżycia pisarza zostają wykorzystane i dochodzą do głosu w jego twórczości[1]; skłonność do czerpania tematu literackiego z faktów z własnego życia autora, z własnych przeżyć, pisanie o sobie i o swoim życiu[2].
Powstanie gatunku[edytuj | edytuj kod]
Za pierwsze dzieło posiadające cechy tekstu autobiograficznego wielu badaczy uznaje Wyznania Św. Augustyna[3]. Kolejne to Jeżeli nie umiera ziarno Andre Gide’a, Wyznania J. J. Rousseau, Zmyślenie i prawda Goethego, Pamiętniki zza grobu Chateaubrianda czy Apologia Newmana.
Cechy autobiografii[edytuj | edytuj kod]
Autobiografia nie zawiera dokładnego opisu życia jej autora z uwzględnieniem dat i faktów, ale zależnie od przyjętej konwencji i epoki, w której powstała, dopuszcza jego ujawnienie się. Wypowiadające się w autobiografii „ja”, niekoniecznie posiada rzeczywiste cechy autora utworu.
W powieści autobiograficznej można dostrzec podobieństwo między losami głównego bohatera a życiem autora, jednak często on sam odżegnuje się od takich skojarzeń, podkreślając, że nie należy utożsamiać jego samego z bohaterem (np. „Życie Arseniewa” Iwana Bunina). Dopiero równoczesna obecność perspektywy indywidualnej i dokumentarnej autentyczności (która niekoniecznie jest równoznaczna z faktograficzną prawdziwością) przesądza o autobiograficznym charakterze tekstu[4]. Autobiografia nie musi być obiektywnym opisem etapów jakiegoś życia, ale powinna ukazać wysiłek twórczy, dążący do przekazania sensu własnego istnienia.
Rodzaje autobiografii[edytuj | edytuj kod]
Oprócz typowych gatunków autobiografii wyodrębnionych przez badaczy występują także różne ich odmiany. Możemy wyróżnić:
- autobiografię „właściwą” ukazującą wydarzenia i przeżycia wewnętrzne jej autora,
- autobiografię mistyczną i duchową, w których główny nacisk kładzie autor na ukazanie własnych przeżyć duchowych, na życie wewnętrzne,
- dziennik, który ma wiele odmian: dziennik intymny, dziennik podróży, choroby, uwięzienia. (różni się od typowej autobiografii użyciem czasu przeszłego zamiast teraźniejszego),
- pamiętnik – najbardziej zbliżony do autobiografii, szczególnie pod względem konstrukcji czasu,
- wspomnienia, mające konstrukcję fragmentaryczną, często kompozycję otwartą, szkicową.
Utwory[edytuj | edytuj kod]
- Św. Augustyn, Wyznania
- Rousseau, Wyznania
- Johann Wolfgang von Goethe, Zmyślenie i prawda
- Klemens Janicki, O sobie samym do potomności
- Adam Mickiewicz, Dziady
- Zygmunt Krasiński, Nie-Boska komedia
- Juliusz Słowacki, Beniowski
- Stanisław Ignacy Witkiewicz, 622 upadki Bunga
- Zbigniew Uniłowski, Wspólny pokój
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Literatura polska. Przewodnik encyklopedia, t. I, pod red. Juliana Krzyżanowskiego, PWN, Warszawa 1984, s. 35-36.
- ↑ Słownik języka polskiego, t. I, red. Nauk. Mieczysław Szymczak, PWN, Warszawa 1978, s. 99.
- ↑ G. Gusdorf, Warunki i ograniczenia autobiografii, w: Autobiografia, pod red. M. Czermińskiej, Gdańsk 2009.
- ↑ Autobiografia, pod red. M. Czermińskiej, Gdańsk 2009, s. 13.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Literatura polska. Przewodnik encyklopedia, t. I, pod red. Juliana Krzyżanowskiego, PWN, Warszawa 1984, s. 35-36.
- Słownik języka polskiego, t.I, red. Nauk. Mieczysław Szymczak, PWN, Warszawa 1978, s. 99.
- Autobiografia, pod red. M. Czermińskiej, Gdańsk 2009.
- Rafał Pokrywka, Autobiografizm(y) Miłosza - metody badań, konflikty interpretacji, "Świat i Słowo" 2015/2, s. 135-145.