Cyprian Michał Janczewski
 Cyprian Janczewski | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
marszałek szlachty powiatu rosieńskiego |
| Narodowość |
polska |
| Rodzice |
Franciszek Janczewski |
| Małżeństwo |
Kazimiera Burba |
| Dzieci |
Cyprian Michał Glinka-Janczewski |
| Krewni i powinowaci |
wnuk: Edward Walery Janczewski |
Cyprian Michał Glinka-Janczewski (ur. 21 lutego 1805 w Dzierżanach na Żmudzi, zm. 19 września 1853[1]) – jeden z bohaterów III części mickiewiczowskich „Dziadów”, współzałożyciel tajnego stowarzyszenia „Czarnych Braci”, zesłaniec, syn Franciszka Janczewskiego, sędziego granicznego powiatu rosieńskiego[2].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w 1805 roku w Dzierżanach jako syn Franciszka Janczewskiego (ur. około 1760) i Ludwiki Żyłłok (ur. około 1780)[1].
W październiku 1823 r. jako osiemnastoletni uczeń gimnazjum w Krożach na Żmudzi wraz z Janem Witkiewiczem założył tajne antycarskie stowarzyszenie uczniów „Czarnych Braci”[3]. Po wykryciu spisku przysłana komisja śledcza zaczęła swe urzędowanie od przesłuchania Cypriana Janczewskiego, który z początku stanowczo odmawiał wszelkich zeznań. Dopiero pod wpływem licznych aresztowań, „nie mogąc znieść, nie mając serca do tyla skamieniałego, aby ścierpieć łzy tylu niewinnych osób”, przyznał się[2][4].
W procesie „odpryskowym” filomatów razem z Witkiewiczem otrzymał karę śmierci (1824[5]), którą później złagodzono. Miał do wyboru osadzenie w twierdzy w Bobrujsku i służbę w wojsku[3][5][6] lub zesłanie na Syberię[7]. Przyczyniło się do tego m.in. wstawiennictwo księcia Józefa Giedroycia. Cyprian Janczewski wykazał się niezłomnością postawy, mimo bólu i cierpienia, podczas wywozu więźniów z Wilna na zesłanie. Zostało to uwiecznione przez Adama Mickiewicza w III części „Dziadów”. Po pięciu latach pobytu w twierdzy zezwolono mu na widzenie się z ojcem.
W 1826 został zwolniony z więzienia w twierdzy bobrujskiej[8]. Cyprian Janczewski osiadł wówczas w rodzinnym majątku na Żmudzi, ożenił się z Kazimierą Burbą (ur. 1811, zm. 1880; miał z nią trójkę dzieci, córkę Marię oraz dwóch synów: Kazimierza Józefa oraz Edwarda[1]) i sprawował funkcje marszałka szlachty powiatu rosieńskiego. Do 1939 r. w rodzinnym dworze w Blinstrubiszkach zachowały się liczne pamiątki m.in. akta z czasów sprawowania przez Cypriana Janczewskiego urzędu marszałka szlachty.
Po śmierci w 1853 roku został pochowany w Widuklach[1][8].
Obecnie nieliczne pamiątki znajdują się w posiadaniu potomków na terenie Polski[2].
Upamiętnienia[edytuj | edytuj kod]
Dziady, część III[edytuj | edytuj kod]
W trzeciej części dramatu Adama Mickiewicza pt. Dziady Cyprian Janczewski występuje w historii Jana Sobolewskiego. Opisana została jego przemiana z niedojrzałego chłopaka do patriotycznego i szlachetnego Polaka[9][10].
Pozostałe[edytuj | edytuj kod]
- Antanas Pocius – Kiprijonas Jančiauskas - kovotojas prieš carizmą (pol. Cyprian Janczewski – bojownik przeciwko caratowi)[11]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Cyprian Michał Glinka-Janczewski h. Dołęga [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2023-02-04].
- ↑ a b c Ach te Paludy, te kimeryjskie mroki..., [w:] Alwida A. Bajor, Magazyn Wileński, 2006 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-02] (pol.).
- ↑ a b Istorija - Kasparo dvaras [online], web.archive.org, 1 lutego 2014 [dostęp 2023-02-09] [zarchiwizowane z adresu 2014-02-01].
- ↑ Šiaurės Atėnai. DALIA BUFAITĖ. Bajorų Jančiauskų giminė iš Viduklės [online], web.archive.org, 1 lutego 2014 [dostęp 2023-02-09] [zarchiwizowane z adresu 2014-02-01].
- ↑ a b Kiprijonas Jančiauskas [online], www.raseiniai.rvb.lt [dostęp 2023-02-09].
- ↑ IRIS Web [online], www.rinkinys.ldm.lt [dostęp 2023-02-09].
- ↑ Kiprijonas Jančiauskas [online], www.raseiniai.rvb.lt [dostęp 2023-02-09].
- ↑ a b Kiprijonas Jančiauskas [online], www.raseiniai.rvb.lt [dostęp 2023-02-09].
- ↑ Redakcja, Martyrologia Narodu w Dziadach cz.III - Młodzieżowy.pl [online], mlodziezowy.pl, 2 lipca 2017 [dostęp 2023-02-04] (pol.).
- ↑ Adam Mickiewicz: Dziady część III. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza, 1920.
- ↑ Vidukle
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Władysław Jewsiewicki, „Batyr. O Janie Witkiewiczu 1808-1839” PIW, Warszawa 1983
- Bartłomiej Sienkiewicz, „Ciemne światło”, Tygodnik Powszechny nr 51-52, 20-27 grudnia 2009, s. 40
- Alwida A. Bajor, „Ach te Paludy, te kimeryjskie mroki...”, Magazyn Wileński, 2006 [zarchiwizowano z adresu]