Fahrelnissa Zeid

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Fahrelnissa Zeid
Fahrünissa Şakir
Ilustracja
Zeid z dziećmi, 1937 rok
Data i miejsce urodzenia

7 stycznia 1901
Büyükada

Data i miejsce śmierci

5 września 1991
Amman

Narodowość

turecka

Dziedzina sztuki

malarstwo

Multimedia w Wikimedia Commons

Fahrelnissa Zeid, arab. فخر النساء زيد, Fachr an-nisa Zajd, ur. Fahrünissa Şakir (ur. 7 stycznia 1901 na wyspie Büyükada, zm. 5 września 1991 w Ammanie) – turecka artystka znana z wielkoformatowych obrazów abstrakcyjnych z kalejdoskopowymi wzorami, choć tworzyła także rysunki, litografie i rzeźby. Jej twórczość łączyła elementy sztuki islamskiej i bizantyjskiej z abstrakcją i innymi wpływami z Zachodu. Zeid była jedną z pierwszych kobiet, które studiowały na Akademii Sztuk Pięknych w Stambule[1][2]. Wielokrotnie się przeprowadzała, mieszkając w Stambule, przedwojennym Berlinie i powojennym Paryżu. Jej prace były wystawiane w Paryżu, Nowym Jorku i Londynie, w tym w londyńskim Institute of Contemporary Arts w 1954 roku[3]. W latach 70. przeprowadziła się do stolicy Jordanii, gdzie założyła szkołę artystyczną. W 2017 roku londyńska galeria Tate Modern zorganizowała dużą retrospektywę artystki i nazwała ją „jedną z największych artystek XX wieku”[4]. Jej największa praca, którą sprzedano na aukcji, Ku niebu (1953), została sprzedana za prawie milion funtów w 2017 roku[5][6][7].

W latach trzydziestych Zeid wyszła za mąż za członka haszymidzkiej rodziny królewskiej w Iraku, przez co nadano jej tytuł księżnej; została matką księcia Ra'ada bin Zeida i babcią księcia Zeida bin Ra'ada[8].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Młodość[edytuj | edytuj kod]

Fahrelnissa Zeid urodziła się jako Fahrünissa Şakir na wyspie Büyükada (leżącej na Morzu Marmara, w pobliżu Stambułu) w znaczącej osmańskiej rodzinie. Jej wujek Cevat Çobanlı Pasha w latach 1891–1895 służył jako wielki wezyr Imperium Osmańskiego. Jej ojciec, Kabaağaçlızade Mehmet Şakir Pasha, został mianowany ambasadorem w Grecji, gdzie poznał jej przyszłą matkę, Sarę İsmet Hanım[9]. W 1913 roku ojciec został śmiertelnie postrzelony w nieszczęśliwym wypadku przez jej brata, który został osądzony i skazany za morderstwo. Dla Zeid, wraz z matką i trzema siostrami, oznaczało to początek trudnych warunków życiowych[10].

Fahrünissa Şakir (z lewej) z rodziną, Büyükada (ok. 1910)

Zeid zaczęła rysować i malować w młodym wieku. Jej najwcześniejsza praca, która przetrwała, to portret babci, który namalowała w wieku 14 lat[11]. Rozpoczęła później studia artystyczne na uczelni dla kobiet w Stambule[10].

W 1920 roku, w wieku dziewiętnastu lat, Zeid wyszła za mąż za pisarza İzzet Melih Devrim[12]. Na miesiąc miodowy pojechali do Wenecji, gdzie Zeid po raz pierwszy zetknęła się z europejskimi tradycjami malarskimi[13]. Małżeństwo miało razem troje dzieci. Ich najstarszy syn zmarł na szkarlatynę[14], drugi syn Nejad został malarzem, a córka Şirin została aktorką teatralną[10].

W 1928 roku Zeid wyjechała do Paryża i rozpoczęła naukę na Académie Ranson, gdzie studiowała u malarza Rogera Bissière. Po powrocie do Stambułu w 1929 roku Zeid kontynuowała naukę na Akademii Sztuk Pięknych w Stambule[15].

Jej brat Cevat Şakir Kabaağaçlı został pisarzem, a jej siostra Aliye Berger malarką[16][17].

Książę Zeid Al-Hussein i księżna Fahrelnissa Zeid z dziećmi: księżniczką Szirin i księciem Raadem w Bagdadzie (1938)

1930–1944[edytuj | edytuj kod]

Zeid rozwiodła się z Devrimem w 1934 roku i poślubiła księcia Zeida bin Husseina z Iraku, który w 1935 roku został pierwszym ambasadorem Królestwa Iraku w Niemczech. Para przeprowadziła się do Berlina, gdzie Zeid była gospodarzem wielu wydarzeń towarzyskich, jako żona ambasadora[10]. Mówi się, że w tym czasie została także zaproszona na herbatę do Adolfa Hitlera, z którym rozmawiała o sztuce[2][14]. Ze względu na zbliżającą się wojnę, książę Zeid i jego rodzina zostali później odwołani do Iraku, gdzie zamieszkali w Bagdadzie[10].

Zeid popadła w depresję i, za radą wiedeńskiego lekarza, po krótkim czasie wróciła do Paryża[18]. Następne lata życia spędziła podróżując między Paryżem, Budapesztem i Stambułem, próbując skupić się na malarstwie i podbudować zdrowie psychiczne[19].

Zeid zaangażowała się w działalność stambulskiej D Grubu, awangardowej grupy malarzy pracujących w nowo powstałej Republice Tureckiej[20]. Chociaż jej związek z grupą był krótkotrwały, wspólne wystawy organizowane od 1944 roku dały Zeid pewność siebie, by zaczęła wystawiać samodzielnie. Artystka otworzyła pierwszą wystawę indywidualną w swoim domu w Maçka w Stambule w 1944 roku[16].

1945–1957[edytuj | edytuj kod]

By zorganizować przestrzeń dla swojej pierwszej wystawy indywidualnej, Zeid opróżniła pokoje swojego mieszkania w Stambule[21]. W 1946 roku, po dwóch kolejnych wystawach indywidualnych w Izmirze (1945) i w Stambule (1946), Zeid przeniosła się do Londynu, gdzie książę Zeid Al-Hussein został pierwszym ambasadorem Królestwa Iraku przy brytyjskim dworze królewskim. Zeid nadal malowała i zamieniła pokój w ambasadzie irackiej w swoje studio[22]. Ze względu na stanowisko męża w Londynie i wspólne obowiązki towarzyskie, poznała m.in. Elżbietę, królową matkę[14].

Od 1947 roku prace Zeid stały się bardziej złożone i ewoluowały od malarstwa figuratywnego w stronę abstrakcji. W tym czasie Zeid tworzyła pod wpływem abstrakcji powstających w Paryżu w okresie powojennym. W swoich dziełach oryginalnie łączyła swoje perskie, bizantyjskie, kreteńskie i orientalne korzenie z koncepcjami, stylami i technikami modernizmu[23].

Przez następną dekadę, żyjąc między Londynem a Paryżem, Zeid wykonała swoje najważniejsze prace. Eksperymentowała z monumentalnymi abstrakcyjnymi płótnami, które zanurzają widza w kalejdoskopowych strukturach dzięki gęstemu użyciu linii i żywych kolorów[24]. Na wystawie w Galerie Dina Vierny (1953) Zeid pokazała swoje najnowsze prace abstrakcyjne, takie jak Ośmiornica Trytona i Morze Sargassowe. Wystawa została rok później pokazana w Institute of Contemporary Arts w Londynie. W połowie lat pięćdziesiątych Zeid była u szczytu kariery. W tym okresie zaprzyjaźniła się z grupą międzynarodowych artystów, takich jak Jean-Michel Atlan, Jean Dubuffet i Serge Poliakoff, którzy eksperymentowali z abstrakcją[25].

1958–1991[edytuj | edytuj kod]

W 1958 roku Zeid przekonała męża, księcia Zeida al-Husseina, aby nie wracał do Bagdadu w roli regenta, podczas gdy jego prabratanek, król Faisal II, wyjechał na wakacje. Para wybrała się do swojego domu letniskowego na wyspie Ischia w Zatoce Neapolitańskiej. 14 lipca 1958 roku nastąpił przewrót wojskowy w Iraku, w wyniku którego rodzina królewska została zamordowana. Książę Zeid i jego rodzina ledwo uniknęli śmierci i dostali tylko 24 godziny na opuszczenie irackiej ambasady w Londynie[26]. Zamach na zawsze zmienił jej życie; Zeid przez następne dwa lata nie malowała[14].

Zeid z rodziną wprowadziła się do mieszkania w Londynie i w wieku pięćdziesięciu siedmiu lat po raz pierwszy ugotowała posiłek[26]. To doświadczenie było inspiracją dla rozpoczęcia malowania na kościach kurczaka, a następnie do tworzenia rzeźb z kości odlanych w żywicy, zwanych paléokrystalos. W swoim malarstwie zaczęła odchodzić od abstrakcji i zaczęła malować portrety swojej rodziny i innych bliskich jej osób[27].

Kilka lat później jej najmłodszy syn, książę Raad, ożenił się i przeprowadził do Ammanu w Jordanii. W 1970 roku mąż Zeid zmarł w Paryżu, pięć lat później artystka przeniosła się do swojego syna w Ammanie. W 1976 roku założyła tam akademię sztuki i przez następne piętnaście lat uczyła i prowadziła grupę młodych kobiet, aż do swojej śmierci w 1991 roku[28].

Retrospektywy[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza retrospektywa Zeid na Zachodzie odbyła się w Museum Ludwig w 1990 roku[29]. W październiku 2012 roku kilka jej obrazów zostało sprzedanych na aukcji prowadzonej przez dom aukcyjny Bonhams za łączną kwotę 2 021 838 funtów, ustanawiając rekord dla artystki[30].

W 2017 roku londyńska galeria Tate Modern zorganizowała dużą retrospektywę artystki[4]. Według artykułu w „The Guardian”, wystawa miała na celu wyciągnąć artystkę „z zapomnienia, aby nie stała się kolejną artystką zapomnianą przez historię”[1]. W centralnej części wystawy pokazano wielkoformatowe, abstrakcyjne obrazy Zeid z końca lat 40. i 50. XX wieku. Jej pięciometrowa praca zatytułowana Moje piekło (1951) została wcześniej pokazana w Londynie w 1954 roku. Ostatnia część przestrzeni została poświęcona portretom, na których Zeid skoncentrowała się w ostatnich latach w Ammanie, a także rzeźbom z żywicy[31]. Wszystkie wystawione prace zostały wypożyczone z międzynarodowych kolekcji, a Tate Modern nabyła jeden z obrazów (Bez tytułu C) „aby mogła teraz być częścią naszej narracji”, jak powiedziała dyrektorka Tate Modern, Frances Morris[1]. Kuratorką wystawy była Kerryn Greenberg, we współpracy z asystentem kuratora Vassilisem Oikonomopoulosem. Wystawa została pokazana pod koniec 2017 roku w Deutsche Bank KunstHalle i w 2018 roku w Muzeum Sursocka w Bejrucie. Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Stambule wypożyczyło osiem prac na wystawę retrospektywną i wiosną 2017 roku zorganizowało wystawę Fahrelnissa Zeid z pracami ze swojej kolekcji, koncentrując się na twórczości Zeid w pomiędzy latami 40. i 70. XX wieku[32]. Dyrektor muzeum, Levent Çalıkoğlu, stwierdził: „spóźnione zainteresowanie zachodnich muzeów i społeczności artystycznej dziełami Zeid [...] przywraca wartość jej pracy, na jaką zasługuje”[17].

W 2017 ukazała się biografia Fahrelnissa Zeid: Painter of Inner Worlds, napisana przez byłą studentkę Zeid, Adilę Laïdi-Hanieh. Publikacja towarzyszyła wystawie retrospektywnej w Tate Modern[33].

118 rocznica urodzin Zeid została uczczona 7 stycznia 2019 roku poprzez Google Doodle[8].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Hannah Ellis-Petersen, Fahrelnissa Zeid: Tate Modern resurrects artist forgotten by history, „The Guardian”, 12 czerwca 2017, ISSN 0261-3077 [dostęp 2019-05-09] (ang.).
  2. ↑ a b Tate, The Painter Princess – Tate Etc [online], Tate, 7 czerwca 2017 [dostęp 2019-05-10] (ang.).
  3. ↑ Complete ICA Exhibitions List 1948 - Present - July 2017 [online], ICA [dostęp 2019-05-09] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-28].
  4. ↑ a b Fahrelnissa Zeid – Exhibition at Tate Modern [online], Tate Modern [dostęp 2019-05-09] (ang.).
  5. ↑ Gaby Del Valle, Why is art so expensive? [online], Vox, 31 października 2018 [dostęp 2019-05-09] (ang.).
  6. ↑ Fahrelnissa Zeid, Turkish, Towards a Sky [online], Sotheby's, 2017 [dostęp 2019-05-09] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-09] (ang.).
  7. ↑ The Painting That Was Too Big for London’s ICA [online], Sotheby's, 19 kwietnia 2017 [dostęp 2019-05-09] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-11] (ang.).
  8. ↑ a b Adam Forrest, Google Doodle celebrates pioneering Turkish artist Fahrelnissa Zeid [online], The Independent, 7 stycznia 2019 [dostęp 2019-05-10] (ang.).
  9. ↑ Devrim 1996 ↓, s. 11.
  10. ↑ a b c d e Hakan Arslanbenzer, Fahrelnissa Zeid: Eccentric and cosmopolitan [online], DailySabah, 25 maja 2018 [dostęp 2019-05-10].
  11. ↑ Greenberg 2017 ↓, s. 11.
  12. ↑ Greenberg 2017 ↓, s. 38.
  13. ↑ Greenberg 2017 ↓, s. 12.
  14. ↑ a b c d Emily Spicer, Fahrelnissa Zeid [online], Studio International - Visual Arts, Design and Architecture, 30 czerwca 2017 [dostęp 2019-05-10] (ang.).
  15. ↑ Greenberg 2017 ↓, s. 13.
  16. ↑ a b Istanbul Modern displays vivid, colorful art by Fahrelnissa Zeid [online], DailySabah [dostęp 2019-05-09] (ang.).
  17. ↑ a b Fahrelnissa Zeid at Istanbul Modern [online], Hürriyet Daily News, 3 czerwca 2017 [dostęp 2019-05-09] (ang.).
  18. ↑ Devrim 1996 ↓, s. 127.
  19. ↑ Greenberg 2017 ↓, s. 18.
  20. ↑ Greenberg 2017 ↓, s. 19.
  21. ↑ Greenberg 2017 ↓, s. 20.
  22. ↑ Devrim 1996 ↓, s. 167.
  23. ↑ Vassilis Oikonomopoulos, Multiple Dimensions of a Cosmopolitan Modernist, [w:] Kerryn Greenberg (red.), Fahrelnissa Zeid, Londyn: Tate Publishing, 2017, ISBN 978-1-84976-456-8 (ang.).
  24. ↑ Greenberg 2017 ↓, s. 22.
  25. ↑ ‘Untitled’, Fahrelnissa Zeid, c.1950s [online], Tate Modern [dostęp 2019-05-09] (ang.).
  26. ↑ a b Devrim 1996 ↓, s. 210.
  27. ↑ Greenberg 2017 ↓, s. 24.
  28. ↑ Laïdi-Hanieh 2017 ↓, s. 131.
  29. ↑ Fahrelnissa Zeid: Deutsche Bank Kunsthalle, Berlin - kulturnews.de [online], kulturnews, 24 października 2017 [dostęp 2019-05-09] (niem.).
  30. ↑ Bonhams : Bonhams sets new world record for Turkish Artist Fahrelnissa Zeid (1901 - 1991) [online], Bonhams, 2012 [dostęp 2019-05-09] (ang.).
  31. ↑ Fahrelnissa Zeid, Tate Modern, London — journey into abstraction [online], Financial Times [dostęp 2019-05-09] (ang.).
  32. ↑ Fahrelnissa Zeid [online], İstanbul Modern [dostęp 2019-05-09] (ang.).
  33. ↑ Adila Laïdi-Hanieh, Fahrelnissa Zeid: Painter of Inner Worlds, Londyn: Art / Books, 2017, ISBN 978-1-908970-31-2 (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Şirin Devrim: A Turkish Tapestry: The Shakirs of Istanbul. Londyn: Quartet, 1996. ISBN 0-7043-8035-8.
  • Kerryn Greenberg: The Evolution of an Artist. W: Fahrelnissa Zeid. Kerryn Greenberg (red.). Londyn: Tate Publishing, 2017. ISBN 978-1-84976-456-8.
  • Adila Laïdi-Hanieh: The Late Style. W: Fahrelnissa Zeid. Kerryn Greenberg (red.). Londyn: Tate Publishing, 2017. ISBN 978-1-84976-456-8.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Fahrelnissa_Zeid&oldid=72607371”