Metapoznanie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Metapoznanie (ang. metacognition) – pojęcie z zakresu psychologii, filozofii umysłu i kognitywistyki. Ogólnie rozumiane jako poznanie własnych procesów poznawczych, ich monitorowanie, regulowanie oraz kontrola[1].

Historia[edytuj | edytuj kod]

John Flavell[edytuj | edytuj kod]

Przyjmuje się, że badania w dziedzinie metapoznania zostały zapoczątkowane pod koniec lat siedemdziesiątych XX wieku przez amerykańskiego psychologa Johna H. Flavella, który w 1979 r. w czasopiśmie "American Psychologist" opublikował artykuł pt. Metacognition and cognitive monitoring: A new area of cognitive–developmental inquiry[2]. W artykule tym badacz zwracał uwagę na deficyty małych dzieci w dziedzinie metapoznania, sugerując, że rozwój kompetencji w tej dziedzinie jest jednym z ważnych elementów rozwoju poznawczego najmłodszych. Stworzył też pierwszą definicję metapoznania, które miało być wiedzą i regulacją procesów poznawczych.

Wyróżnił kilka wymiarów metapoznania:[3][4][5]

  • wiedzę metapoznawczą – ocena posiadanego stanu wiedzy, strategii rozwiązywania problemów, wiedzy o sobie (motywacjach, przekonaniach)[6]
  • doświadczenie metapoznawcze – doświadczenia towarzyszące aktywności poznawczej (np. poczucie niezrozumienia, pewności)[7]
  • cele – zadania będące obiektem działań poznawczych
  • działania – strategie działań podejmowanych by osiągnąć cele

Ann Brown[edytuj | edytuj kod]

Ann Leslie Brown podzieliła metapoznanie na dwie kategorie[8]:

Wiedzę o procesach poznawczych – refleksję na temat zdolności i czynności poznawczych; odpowiada ona metapoznawczej wiedzy i doświadczeń z teorii Flavella[9]. Badaczka uznaje te cechę za dość stabilną i niezmienną w trakcie życia jednostki[8].

Mechanizmy samoobserwacji – uruchamiające się w czasie nauki lub rozwiązywania problemów, zajmujące się regulacją procesów poznawczych; odpowiadają flavellowskim działaniom, celom i zadaniom[9]. Podlega zmianom w trakcie życia jednostki – dziecko i dorosły różnią się między sobą sytuacjami uaktywniającymi ten proces – jednakże zależy też on obecnego stanu jednostki[10].

Thornas Nelson i Luis Narens[edytuj | edytuj kod]

To na stworzonym przez nich modelu i sposobie organizacji[11] badań opiera się współczesna nauka o metapoznaniu. Zaproponowali teoretyczny mechanizm, w którym metapoznawczy system składa się z dwóch struktur: metapoziomu i poziomu niższego, a także przepływu informacji między nimi.

  • Kontrola metapoznawcza – polega na przepływie informacji z metapoziomu do poziomu-obiektu. Są to świadome lub nieświadome decyzje, opierające się na wyniku procedur monitorujących przez nas wykonywanych[12].
  • Metapoznawczy monitoring – polega dostarczaniu informacji z poziomu-obiektu do metapoziomu, mające na celu go zmienić. Składa się z procedur pozwalających osobie obserwować, podawać refleksji i doświadczać swoich własnych procesów poznawczych. Pozwala on też na ocenienie poziomu wiedzy koniecznej do wykonania danego zadania.

Metapoziom[edytuj | edytuj kod]

Według Nelsona i Narensa[13] metapoziom zawiera w sobie:

  • Dynamiczny model obecnej sytuacji kreowany przez poziom-obiekt, bazujący na informacji z procedury monitorującej.
  • Reprezentacji danego celu lub sytuacji.
  • Listy możliwych zdarzeń kontrolnych możliwych do użycia przez metapoziom by kontrolować poziom-obiekt (zawiera także informacje nt. koniecznego czasu i konsekwencji wykonania akcji).
  • Listy ograniczeń potencjalnych zdarzeń kontrolnych.
  • Oceny procedur podejmowania decyzji według których można wykonać akcję.

Metapoznanie a inteligencja[14][edytuj | edytuj kod]

Relacje między inteligencją i metapoznaniem nie zostały jednoznacznie określone. Według niektórych badaczy[15][16] umiejętności poznawcze są integralną częścią[17] inteligencji, bądź też jej przejawem – jako zdolność do uczenia się[18] bądź dostęp do zasobów poznawczych[19][20]. Posługując się podziałem Cattela na inteligencję płynną i skrystalizowaną[21][22], ciężko jest umieścić metapoznanie w jednej z nich – może się bowiem mieścić w płynnej, gdyż jest nieodłączną zdolnością bytu jednostki[23], więc też jak inteligencja płynna, niezależną od doświadczenia; bądź też skrystalizowanej – ponieważ rozwija się w trakcie życia oraz może być ćwiczona[24]. Według triarchicznej teorii inteligencji Sternberga metapoznanie mieściłoby się w subteorii składników – metaskładników odpowiadających za przetwarzanie informacji[25][26].

Dodatkowo, poziom zdolności metapoznawczych jest jednym z najbardziej rzetelnych miar predykcyjnych osiągnięć szkolnych i akademickich[27][28], co dodatkowo łączy go z ilorazem inteligencji.

Metapoznanie a pamięć[edytuj | edytuj kod]

Procesy metapoznawcze badane są w obszarze pamięci pod nazwą "metapamięć". Wymienia się też różne sposoby pomiaru metapoznania:

Nabywanie wiedzy[edytuj | edytuj kod]

  • EOL (ease of learning judgements) – przewidywania dotyczące, jak łatwo przyjdzie nam przyswojenie danego materiału[29][30]
  • JOL (judgement of learning) – przewidywania dotyczące, jak łatwo przyjdzie nam przywołanie danego materiału z pamięci[31]

Wydobywanie wiedzy[edytuj | edytuj kod]

  • FOK (feeling of knowing) – ocena prawdopodobieństwa, że rozpoznamy poprawną odpowiedź/informację, której w danej chwili nie możemy wydobyć[32]
  • TOT (tip of the tongue) – zjawisko "na końcu języka", czyli wiedza o posiadaniu wiedzy z danego tematu/słowa, jednak chwilowe nieposiadanie do niej dostępu[33]
  • Ocena pewności – raport, jak pewnym jest się udzielonej odpowiedzi (może być udzielany przed lub po wykonaniu zadania)

Dokonania w tej dziedzinie pozwalają na wykorzystywanie ich w usprawnianiu procesów uczenia i nauczania, mając zastosowanie nie tylko w edukacji[34], ale także przy dostosowywaniu warunków nauczania dla osób z różnego rodzaju zaburzeniami. [2]

Zauważono także, że pacjenci z amnezjami (jak np. Alzheimer), zachowują metapoznanie pamięci[35].

Metapoznanie w różnych dziedzinach nauki[edytuj | edytuj kod]

Badania nad metapoznaniem prowadzone są w różnych nurtach współczesnej psychologii. Szczególnie intensywnie zjawisko to badane jest w obszarze psychologii edukacji, klinicznej i rozwojowej. Charakterystyka badań, jak i sama definicja metapoznania, różni się między dziedzinami[36].

  • Psychologia rozwojowa definiuje metapoznanie podążając za myślą Flavella i skupia się na badaniu rozwoju metapoznania w czasie życia człowieka
  • Psychologia poznawcza najczęściej definiuje metapoznanie jako "poznanie o poznaniu" i skupia się na badaniu jego mechanizmów poznawczych
  • Neurobiologia poznawcza rozumie metapoznanie jako "poznanie o poznaniu" i zajmuje się badaniem jego neuronalnych korelatów
  • Psychologia edukacji uważa metapoznanie za aktywny, twórczy proces w którym uczący się stawiają cele do swojej nauki i próbują monitorować, regulować i kontrolować swoje poznanie"[37]
  • Psychologia społeczna i osobowości zastanawia się nad rozumieniem metapoznania u innych[36]
  • Psychologia kliniczna definiuje metapoznanie jako umiejętność oceny myśli i działań swoich i innych[36]
  • Psychologia zwierząt i komparatywna bada ewolucję metapoznania oraz jego obecność u gatunków innych niż ludzki

Metapoznanie w psychologii poznawczej[edytuj | edytuj kod]

Według Koriata istnieje pięć kategorii pytań, którymi zajmuje się psychologia poznawcza w kontekście metapoznania:[38]

  1. Podstawy metapoznawczego oceniania doświadczeń poznawczych
  2. Słuszność tych ocen i zmiennych mających na nie wpływ
  3. Procesy wpływające na ich dokładność
  4. Wpływ metamonitoringu na kontrolę metapoznawczą
  5. Wspólny wpływ metamonitoringu i kontroli metapoznawczej na wykonanie zadania[39]

W badaniach nad metapoznaniem często porusza się też kwestie uczenia mimowolnego[40], metapamięci, rozwiązywania problemów, podejmowania decyzji, świadomości, kontroli poznawczej[41] czy efektu Dunninga-Krugera[42].

Psychologia poznawcza przyczyniła się zrozumienia, jak ludzie monitorują i kontrolują swoje procesy poznawcze.

Badanie metapoznania w Polsce[edytuj | edytuj kod]

Metapoznanie jest jeszcze terminem mało eksplorowanym w polskiej nauce. Badaniem i publikacjami na temat metapoznania zajmuje się prof. Ewa Czerniawska. W Laboratorium C-lab działającym przy Uniwersytecie Jagiellońskim prowadzone są badania nad wzajemnymi oddziaływaniami między metapoznawczą regulacją a monitorowaniem. [3] Działające przy Uniwersytecie SWPS w Warszawie laboratorium LaMELab zajmuje się badaniem pamięci i metapoznania.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Elisabeth Norman i inni, Metacognition in Psychology, „Review of General Psychology”, 23 (4), 2019, s. 403–424, DOI: 10.1177/1089268019883821, ISSN 1089-2680 [dostęp 2022-01-22].
  2. ↑ [1] Flavell, J. H. (1979). Metacognition and cognitive monitoring: A new area of cognitive–developmental inquiry. American Psychologist, 34(10), 906–911.
  3. ↑ John Flavell, Cognitive development, 1985.
  4. ↑ John Flavell, Cognitive development: Past, present, and future, 1992.
  5. ↑ John Flavell, Nature & Development of Metacognition, 1980.
  6. ↑ Paul R. Pintrich, The Role of Metacognitive Knowledge in Learning, Teaching, and Assessing, „Theory Into Practice”, 41 (4), 2002, s. 219–225, DOI: 10.1207/s15430421tip4104_3, ISSN 0040-5841 [dostęp 2022-01-25].
  7. ↑ Anastasia Efklides, The Systemic Nature of Metacognitive Experiences, Patrick Chambres, Marie Izaute, Pierre-Jean Marescaux (red.), Boston, MA: Springer US, 2002, s. 19–34, DOI: 10.1007/978-1-4615-1099-4_2, ISBN 978-1-4613-5394-2 [dostęp 2022-01-25] (ang.).
  8. ↑ a b A. Brown, A. Brown, Metacognition, executive control, self-regulation and other more mysterious mechanisms., „„F. Weinert, & R. Kluwer (Eds.), Metacognition, motivation and understanding (pp. 65-116).””, 1987.
  9. ↑ a b C. Gama, Integrating Metacognition Instruction in Interactive Learning Environments, 2004.
  10. ↑ Brown, Learning, remembering and understanding., „J. H. Flavell, & E. M. Markman (Eds.), Handbook of child psychology: Vol. 3. Cognitive development (4th ed., pp. 77-166). New York: Wiley.”, 1983.
  11. ↑ Thomas O. Nelson, Metamemory: A Theoretical Framework and New Findings, t. 26, Elsevier, 1990, s. 125–173, DOI: 10.1016/s0079-7421(08)60053-5, ISBN 978-0-12-543326-6 [dostęp 2022-02-11] (ang.).
  12. ↑ Evagelos Mokos, Sonia Kafoussi, Elementary Students' Spontaneous Metacognitive Functions in Different Types of Mathematical Problems, „REDIMAT- Journal of Research in Mathematics Education” (2), 2013, s. 242–267, DOI: 10.4471/redimat.2013.29, ISSN 2014-3621 [dostęp 2022-02-11].
  13. ↑ Janet Metcalfe, Arthur P. Shimamura (red.), Why Investigate Metacognition?, The MIT Press, 1994, DOI: 10.7551/mitpress/4561.003.0003, ISBN 978-0-262-27969-7 [dostęp 2022-02-11] (ang.).
  14. ↑ Ewa Czerniawska, Metapoznanie a inteligencja – przegląd poglądów teoretycznych i wyników badań, „PRZEGLĄD PSYCHOLOGICZNY, 2006, TOM 49, Nr 2, 119-139”, 2006.
  15. ↑ Charles A Weaver, Knowing what we know, and how. Metacognition and cognitive neuropsychology: monitoring and control processes. G. Mazzoni and T. O. Nelson (Eds) (1998). Erlbaum, Mahwah, NJ: [[Specjalna:Książki/0805826629|ISBN 0-8058-2662-9]]. Price $42.95 (handcover)., „Applied Cognitive Psychology”, 14 (3), 2000, s. 293–294, DOI: 10.1002/(sici)1099-0720(200005/06)14:3<293::aid-acp675>3.0.co;2-i, ISSN 0888-4080 [dostęp 2022-02-10].
  16. ↑ Larisa V. Shavinina, Beyond IQ: a new perspective on the psychological assessment of intellectual abilities, „New Ideas in Psychology”, 19 (1), 2001, s. 27–47, DOI: 10.1016/s0732-118x(00)00015-5, ISSN 0732-118X [dostęp 2022-02-10].
  17. ↑ E. Nęcka, Inteligencja. Geneza. Struktura. Funkcje., „Gdańsk: GWP”, 2003.
  18. ↑ Alexander i inni, Intelligence, learning and long-term memory. Personality and Individual Differences, 23, 815-825., 1997.
  19. ↑ Ardila i inni, Correlation between intelligence test scores and executive function measures, „Archives of Clinical Neuropsychology, 15, 31-36.”, 2000.
  20. ↑ Veenman i inni, The relation between intellectual and metacognitive skills from a developmental perspective., „Learning and Instruction, 14, 89-109.”, 2004.
  21. ↑ John L. Horn, Raymond B. Cattell, Refinement and test of the theory of fluid and crystallized general intelligences., „Journal of Educational Psychology”, 57 (5), 1966, s. 253–270, DOI: 10.1037/h0023816, ISSN 1939-2176 [dostęp 2022-01-25] (ang.).
  22. ↑ Rogier A. Kievit i inni, A watershed model of individual differences in fluid intelligence, „Neuropsychologia”, 91, 2016, s. 186–198, DOI: 10.1016/j.neuropsychologia.2016.08.008, ISSN 0028-3932, PMID: 27520470, PMCID: PMC5081064 [dostęp 2022-01-25] (ang.).
  23. ↑ Lazar Stankov, Complexity, Metacognition, and Fluid Intelligence, „Intelligence”, 28 (2), 2000, s. 121–143, DOI: 10.1016/s0160-2896(99)00033-1, ISSN 0160-2896 [dostęp 2022-01-22].
  24. ↑ Maria Jagodzińska, Rozwój pamięci w dzieciństwie, 2003.
  25. ↑ Robert Glaser, Intelligence Reexamined: Beyond IQ . A Triarchic Theory of Human Intelligence. Robert J. Sternberg. Cam.. bridge University Press, New York, 1984. xvi, 411 pp. $39.50; paper, $14.95., „Science”, 230 (4721), 1985, s. 59–61, DOI: 10.1126/science.230.4721.59, ISSN 0036-8075 [dostęp 2022-01-22].
  26. ↑ R.J. Sternberg, Psychologia Poznawcza, 2001.
  27. ↑ M. Kossowska, Psychologiczne uwarunkowania osiągnięć szkolnych., 2004.
  28. ↑ Veenman i inni, Veenman, M. V. J., Wilhelm, P., Beishuizen, J. J. (2004). The relation between intellectual and metacognitive skills from a developmental perspective. Learning and Instruction, 14, 8, 2004.
  29. ↑ Andreas Jemstedt, Bennett L. Schwartz, Fredrik U. Jönsson, Ease-of-learning judgments are based on both processing fluency and beliefs, „Memory”, 26 (6), 2018, s. 807–815, DOI: 10.1080/09658211.2017.1410849, ISSN 0965-8211 [dostęp 2022-01-24] (ang.).
  30. ↑ Andreas Jemstedt, Veit Kubik, Fredrik U. Jönsson, What moderates the accuracy of ease of learning judgments?, „Metacognition and Learning”, 12 (3), 2017, s. 337–355, DOI: 10.1007/s11409-017-9172-3, ISSN 1556-1631 [dostęp 2022-01-24] (ang.).
  31. ↑ Cao, Li & Nietfeld, John., Judgement of learning, monitoring accuracy, and student performance in the classroom context., „Current Issues in Education. 8.”, 2005.
  32. ↑ Janet Metcalfe, Feeling of Knowing in Memory and Problem Solving, „Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition 1986, Vol. 12. No. 2, 288-294”, 1986.
  33. ↑ Bennett L. Schwartz, Janet Metcalfe, Tip-of-the-tongue (TOT) states: retrieval, behavior, and experience, „Memory & Cognition”, 39 (5), 2011, s. 737–749, DOI: 10.3758/s13421-010-0066-8, ISSN 0090-502X [dostęp 2022-01-24] (ang.).
  34. ↑ Ningfeng Zhao i inni, Metacognition: An Effective Tool to Promote Success in College Science Learning, „Journal of College Science Teaching”, 043 (04), 2014, DOI: 10.2505/4/jcst14_043_04_48, ISSN 0047-231X [dostęp 2022-01-24] (ang.).
  35. ↑ N. Gil, N. Josman, Memory and metamemory performance in Alzheimer’s disease and healthy elderly: The Contextual Memory Test (CMT), „Aging Clinical and Experimental Research”, 13 (4), 2001, s. 309–315, DOI: 10.1007/BF03353427, ISSN 1594-0667 [dostęp 2022-01-24] (ang.).
  36. ↑ a b c Elisabeth Norman i inni, Metacognition in Psychology, „Review of General Psychology”, 23 (4), 2019, s. 403–424, DOI: 10.1177/1089268019883821, ISSN 1089-2680 [dostęp 2022-01-22].
  37. ↑ Ernesto Panadero, A Review of Self-regulated Learning: Six Models and Four Directions for Research, „Frontiers in Psychology”, 8, 2017, s. 422, DOI: 10.3389/fpsyg.2017.00422, ISSN 1664-1078, PMID: 28503157, PMCID: PMC5408091 [dostęp 2022-01-22].
  38. ↑ A. Koriat, Metacognition: Decision-making processes in self-monitoring and self-regulation, „In G. Keren, & G. Wu (Eds.), The Wiley Blackwell handbook of judgment and decision making (Vol 1, pp. 356-379)”, 2016.
  39. ↑ John F. Kihlstrom, Book review: H.L. Roediger, Y. Dudai and S.M. Fitzpatrick (eds) Science of Memory: Concepts. New York: Oxford University Press, 2007. xviii+446 pp. $47.95. [[Specjalna:Książki/0195310446|ISBN 0-19-531044-6]], „Memory Studies”, 4 (3), 2011, s. 347–349, DOI: 10.1177/17506980110040030805, ISSN 1750-6980 [dostęp 2022-01-22].
  40. ↑ Michał Wierzchoń, Koszty poznawcze uczenia mimowolnego, 2009.
  41. ↑ Pavle Valerjev, Marin Dujmović, Performance and Metacognition in Scientific Reasoning: The Covariation Detection Task, „Psihologijske teme”, 28 (1), 2019, s. 93–113, DOI: 10.31820/pt.28.1.5 [dostęp 2022-01-22].
  42. ↑ Emil O.W. Kirkegaard, Arjen Gerritsen, Looking for evidence of the Dunning-Kruger effect: an analysis of 2400 online test takers, „OpenPsych”, 2021, DOI: 10.26775/OP.2021.08.29, ISSN 2597-324X [dostęp 2022-01-24] (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Metapoznanie&oldid=71919815”