Obchody święta ognia w Pirenejach

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Obchody święta ognia w Pirenejach
Les fêtes du feu du solstice d'été dans les Pyrénées[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Płonący pień haro w Les
Państwo

 Andora
 Francja
 Hiszpania

Typ

niematerialne dziedzictwo kulturowe

Numer ref.

01073

Region[b]

Europa i Ameryka Północna

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

2015
na 10. sesji

brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons
  1. ↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO
  2. ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Obchody święta ognia w Pirenejach – święto obchodzone co roku 23 czerwca w wigilię św. Jana. Obchody są organizowane w kilku wioskach lub gminach w północno-wschodniej Aragonii, w północno-zachodniej Katalonii, w Andorze oraz w departamentach Górna Garonna i Pireneje Wysokie. W 2015 roku obchody święta ognia w Pirenejach zostały wpisane na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze wzmianki o organizowaniu święta pochodzą z XVIII wieku. Zachowały się jego opisy z XIX wieku, a po II wojnie szczegółowo opisał je Jean Seguy w pracy Atlas linguistique et ethnographique de la Gascogne. Zanotował on nie tylko nazwy lokalne, ale również rytualne gesty i słowa. W latach 50. XX wieku badania w Bigorre prowadził Marcel Boulin, kustosz muzeum Massey Tarbes[1]. W latach 80. XX wieku badania prowadziła etnografka Isaure Gratacos[2]. Wyniki badań opublikowała w pracy Calendrier pyrénéen : rites, coutumes et croyances dans la tradition orale en Comminges et Couserans[3].

W 2020 i 2021 roku z powodu pandemii COVID-19 obchody święta w Andorze, Francji i Katalonii nie zostały zorganizowane[4]. Wrócono do nich w 2022 roku[5].

Opis[edytuj | edytuj kod]

Chociaż na listę światowego dziedzictwa UNESCO zostały wpisane tylko 63 miejscowości, święto jest obchodzone w 120 miejscowościach. Analizując sposób organizacji, da się wyróżnić trzy rodzaje obchodów:

  1. W wielu miejscowościach na szczycie wzgórza fallaires czyli uczestnicy obchodów niosący pochodnie[6] zapalają je, a następnie krótszą lub dłuższa trasą schodzą po zboczu wzgórza w dół do wioski. Idąc, tworzą wijący się szereg przypominający węża. W wiosce oczekują na nich mieszkańcy. Spotkanie jest kontynuowanie wokół ogniska. Miejsca spotkań na szczytach są stałe, chociaż w pobliżu niektórych miejscowości można znaleźć inne obiekty zawierające w nazwie słowo faro, co może świadczyć, że kiedyś były wykorzystywane do tego celu[7]. Ten sposób organizacji obchodów święta jest popularny w Katalonii i Aragonii[8]. Pochodnie w zależności od regionu noszą nazwy falles, halhes lub halhas (od łac. facula – pochodnia). Są wykonywane z kawałków żywicznego drewna, które jest przymocowywane do jesionowego patyka za pomocą drutu. Mają około 2 metrów długości[9]. W comarce Pallars Sobirà w wiosce Isil przygotowania rozpoczynają się już na początku maja. Wtedy ścinane są sosny, z których usuwa się korę i dzieli na 1,5-metrowe odcinki, z których powstaną pochodnie. Po rozłupaniu umieszcza się w nich kawałki drewna i pozostawia do wyschnięcia. Jedna z sosen jako major falla jest wkopywana na wzgórzu. W wigilię św. Jana wokół niej zbierają się fallaires z pochodniami. Po zapaleniu pochodni od płonącego pnia major falla schodzą oni w dół. Po przybyciu do wioski otrzymują poczęstunek, a pochodnie tworzą ognisko, wokół którego zebrani tańczą tradycyjne tańce[10]. W Boí ognisko rozpala nowożeniec (po katalońsku nazywany fodri major). Prowadzi on fallaires z pochodniami z gór do wioski[6].
  2. W innych miejscowościach kilka miesięcy, a nawet rok wcześniej mieszkańcy przygotowują specjalny pień drzewa, który zapala się w dniu święta. Pień jest najczęściej nazywany haro lub brandon, ale spotyka się też inne nazwy eth halhar, eth har, eth haro i eth taro[8]. W Castanesie niegdyś święto ognia obchodzono 23 czerwca, jednak obecnie jest ono organizowane w wigilię św. Piotra czyli 28 czerwca. Tak jak w innych wioskach święto zostało pod koniec XX wieku zapomniane. Jego obchody przywrócono w 2010 roku[11]. Kilka dni przed świętem kilku mieszkańców wsi wkopuje na szczycie Serrat Qüeso (1600 m n.p.m.) pień drzewa (falla), który jest widoczny nie tylko z Castanesy, ale również z okolicznych wiosek. W wigilię św. Piotra fallaires udają się na szczyt i tam spożywają kolację złożoną z potraw z jagnięciny. Po zmroku jest zapalana falla, a fallaires z zapalonymi pochodniami schodzą do wsi. Tu rozpalane jest duże ognisko na rynku. Wokół niego zebrani rozmawiają, tańczą i piją. Popiół z ogniska był dawniej używany do nawożenia pól[11]. Nieco inaczej wyglądają obchody w Arties. Tam pień nazywany taro[6] jest przygotowywany wcześniej, a dwa tygodnie przed świętem wznoszony na placu. Wieczorem w wigilię św. Jana młodzi ludzie zbierają się wokół taro śpiewając, tańcząc i pijąc. Sygnałem do podpalenia pnia jest okrzyk „Taro húec” (ogień dla taro). Podpalony pień jest obalany na ziemię i ciągnięty przy pomocy lin przez wioskę. W niektórych miejscach pochód zatrzymuje się, a ogień jest podsycany. Zabawa trwa do rana i kończy się przed domem alkada (burmistrza), którego obowiązkiem jest zgaszenie ognia[12].
  3. W niektórych wioskach pochodnie są zapalane na terenie wioski. W niektórych gminach, takich jak Andorra są organizowane pochody z ogniem podczas których uczestnicy kręcą specjalnie przygotowanymi pochodniami tworząc okręgi z ognia[8]. Pochodowi przewodniczy wybierany corocznie major fallaire. Może nim być zarówno kobieta jak i mężczyzna. Na początku czerwca są organizowane poszukiwania pierścienia do którego jest doczepiony gwóźdź (l’argolla de Fontargent)[13][14]. Zwycięzca pełni 23 czerwca funkcję fallaire major[15]. W tym rejonie jest dodatkowo wybierany fallaire menor, którego zdaniem jest opieka nad osobami poniżej 16 roku życia[6].

W Sant Julià de Cerdanyola w Berguedà w Katalonii obchody są organizowane w grudniu podczas przesilenia zimowego[16].

Wpis na listę UNESCO[edytuj | edytuj kod]

Z inicjatywą zgłoszenia święta na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO wystąpiło w 2009 roku działające w Andorze stowarzyszenie Fallaires w Andorra la Vella[17]. 1 grudnia 2015 r. w Windhoeku w Namibii obchody święta ognia w Pirenejach zostały wpisane na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości[18].

Aby propagować i rozwijać wspólne dla trzech krajów dziedzictwo powstał projekt PROMETHEUS, który był finansowany w ramach programu Interreg POCTEFA 2014-2020[19] i współfinansowany z funduszu FEDER[20]. W ramach projektu powstała strona internetowa z wirtualnym muzeum[21].

Miejscowości, w których obchodzone jest święto ognia[edytuj | edytuj kod]

W dokumentach złożonych do UNESCO podczas starania się o nominację na listę światowego dziedzictwa niematerialnego wymieniono 63 miejscowości w których są organizowane obchody: 26 w Hiszpanii, 34 we Francji i 3 w Andorze. Poniżej niektóre z nich[8][22]:

Galeria[edytuj | edytuj kod]

  • Obchody święta w Les w 1907 roku.
    Obchody święta w Les w 1907 roku.
  • Pień haro.
    Pień haro.
  • Obchody w Isil w 2008 roku.
    Obchody w Isil w 2008 roku.
  • Pochód z pochodniami w La Pobla de Segur.
    Pochód z pochodniami w La Pobla de Segur.
  • Kręgi z ognia w Sant Julià de Cerdanyola.
    Kręgi z ognia w Sant Julià de Cerdanyola.
  • Brandon w St. Aventin we Francji (1898).
    Brandon w St. Aventin we Francji (1898).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Bigorre Four Valleys - Musée Massey Tarbes [online], www.musee-massey.com [dostęp 2023-03-08].
  2. ↑ Quand le processus de labellisation UNESCO revèlele rituel : le cas des brandons, halhars et fallesen Pyrénées centrales [online] [dostęp 2023-03-07].
  3. ↑ Calendrier pyrénéen : rites, coutumes et croyances dans la tradition orale en Comminges et Couserans - Isaure Gratacos - Librairie Mollat Bordeaux [online] [dostęp 2023-03-08].
  4. ↑ Fêtes du feu et du solstice d'été [online], Sant Julià de Lòria Creativa [dostęp 2023-03-06] (fr.).
  5. ↑ “Faig anys el 24 de juny i celebrar-ho com a fallaire major em fa il·lusió” [online], BonDia Diari digital d'Andorra. [dostęp 2023-03-06] (kat.).
  6. ↑ a b c d Nomination file no. 01073 for Inscription in 2015 on the Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity [online] [dostęp 2023-03-06].
  7. ↑ Les falles del Pirineu [online], MUSEU ETNOLÒGIC I DE CULTURES DEL MÓN [dostęp 2023-03-07] (kat.).
  8. ↑ a b c d Les fêtes du feu des solstices - Prometheus.Museum [online], 17 maja 2022 [dostęp 2023-03-08] (fr.).
  9. ↑ Falles. Una vall amb tradicions ancentrals | Vall de Boí [online], www.vallboi.cat [dostęp 2023-03-07].
  10. ↑ Les Falles | Falles d'Isil [online], www.fallesisil.cat [dostęp 2023-03-07].
  11. ↑ a b Castanesa - Prometheus.Museum [online], 13 czerwca 2022 [dostęp 2023-03-07] (ang.).
  12. ↑ Hèsta deth Taro [online], festes.org [dostęp 2023-03-08].
  13. ↑ RECERCA DE L’ARGOLLA [online] [dostęp 2023-03-06].
  14. ↑ MATERIALS de l' Escola Folk de Pirineu - DICCIONARI DEL FOC [online], materialsescolafolk.tradicionarius.cat [dostęp 2023-03-06] (pol.).
  15. ↑ Anna Lluch i Berta Burgons son escollides fallaire major i menor [online], El Periòdic d'Andorra [dostęp 2023-03-06] (kat.).
  16. ↑ Typologies - Prometheus.Museum [online], 2 maja 2022 [dostęp 2023-03-08] (fr.).
  17. ↑ Quand le processus de labellisation UNESCO revèle le rituelQuand le processus de labellisation UNESCO revèlele rituel : le cas des brandons, halhars et fallesen Pyrénées centrales [online].
  18. ↑ PROMETHEUS : Fête du feu des Solstices dans les Pyrénées | CIRDOC - Institut occitan de cultura [online], 30 listopada 2022 [dostęp 2023-03-06] (fr.).
  19. ↑ Interreg POCTEFA (Spain - France - Andorra) • Interreg.eu [online], Interreg.eu [dostęp 2023-03-09] (ang.).
  20. ↑ Présentation des résultats du projet européen Prometheus en Occitanie [online], Prometheus [dostęp 2023-03-09] (fr.).
  21. ↑ Les brandons des Pyrénées ont déjà un musée virtuel, le musée Prométhée [online], Prometheus [dostęp 2023-03-09] (fr.).
  22. ↑ Liste des villages participants - Prometheus.Museum [online] [dostęp 2023-03-09] (fr.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Obchody_święta_ognia_w_Pirenejach&oldid=71619360”