Osiedle Towarzystwa Spółdzielczego „Lokator” w Łodzi
 nr rej. A/55 z 20.01.1971[1]
| |
 Fragment osiedla przy ul. Lokatorskiej (2011) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
Lokatorska 9, 11, 11a, 13, 13a i Łączna 7 |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Inwestor | |
| Rozpoczęcie budowy |
1925 |
| Ukończenie budowy |
1932 lub 1936 |
| Pierwszy właściciel |
Towarzystwo Spółdzielcze „Lokator” |
Położenie na mapie Łodzi  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |
 51°43′50,1″N 19°28′13,9″E/51,730583 19,470528
| |
Osiedle Towarzystwa Spółdzielczego „Lokator” (dawn. Stare Osiedle[2]) – pierwsze osiedle Towarzystwa „Lokator” w Łodzi położone przy ul. Lokatorskiej i Łącznej, powstałe w latach 1925–1932 w Łodzi[3]. Osiedle wpisane jest do rejestru zabytków województwa łódzkiego pod numerem A/55 z 20.01.1971[1], z wyjątkiem bloku przy ul. Łącznej, znajdującego się wyłącznie w Gminnej Ewidencji Zabytków[4].
Historia[edytuj | edytuj kod]
W 1915 powstało Towarzystwo Spółdzielcze „Lokator” – jedna z najstarszych w Polsce i najstarsza w Łodzi spółdzielnia mieszkaniowa. Towarzystwo w 1925 podjęło się budowy osiedla przy ul. Koeniga (w uznaniu działalności spółdzielni przez Radę Miejską w 1930 przemianowana na ul. Lokatorską[2])[5] – kamień węgielny położono wiosną 1925[2]. Początkowo planowano realizację 13 domów po 18 mieszkań 1-pokojowych z kuchnią[2], planując zakończyć inwestycję w latach 20. XX w.[5], ostatecznie powstały również mieszkania dwu- i trzypokojowe[6].
Osiedle powstawało w 3 etapach. Początkowo w latach 1925–1927 wybudowano 3 budynki wg projektu Adolfa Goldberga, usytuowane wzdłuż ul. Lokatorskiej. W drugim etapie powstały 2 obiekty w środku kwartału i przy ul. Sejmowej. Trzeci etap powstał pod nadzorem wieloletniego działacza spółdzielczego i późniejszego prezesa spółdzielni Franciszka Helińskiego[7] w latach 1927–1936 – etap ten stanowi modernistyczny blok usytuowany wzdłuż ul. Łącznej[5]. Ze względu na bogatą infrastrukturę osiedla czynsze w mieszkaniach były wysokie, dlatego pomimo pierwotnego założenia, że osiedle będą zamieszkiwać robotnicy, zamieszkiwali je głównie nauczyciele[5].
Według stanu na 2021 rok, blok przy ulicy Łącznej został wyremontowany pozostaje zamieszkany. Budynki przy ul. Lokatorskiej pozostają niezamieszkane. W części z nich ulokowane są siedziby Centrum Kultury Młodych i administracja spółdzielni „Lokator”[6].
Osiedle bywa nazywane Starym Osiedlem, ze względu na fakt, iż było pierwszym osiedlem zrealizowanym przez Towarzystwo Spółdzielcze „Lokator”. Do innych osiedli zrealizowanych przez spółdzielnię zalicza się m.in. osiedla: Doły-Wschód, im. Reymonta, Żeromskiego i Konopnickiej na Teofilowie, Gagarina-Bednarska na Chojnach, Zgierska-Stefana na Julianowie czy Radogoszcz-Wschód[2].
Infrastruktura osiedla[edytuj | edytuj kod]
Na osiedlu zrealizowano w chwili powstania przyłącze kanalizacyjne, wodociągowe, gazowe i elektryczne[6], a także studnię. Każdy z budynków miał mechaniczną pralnię, suszarnię i magiel. Ponadto zapewniono na osiedlu przedszkole, świetlicę, sklep spółdzielczy, klub towarzyski, łaźnię[5], solarium na dachu budynku przy ul. Łącznej[6]. Osiedle obejmowało boisko do gry w siatkówkę i koszykówkę, kort tenisowy, ogródek jordanowski[5][6], tor saneczkowy i ślizgawkę dla dzieci[6]. Ponadto planowano realizację basenów dla dzieci i dorosłych[6].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Osiedle powstawało w 3 etapach. Pierwsze dwa powstały wg projektu Adolfa Goldberga w latach 1925–1927. Trzy budynki wybudowano wówczas w stylu dworkowym. Mają spadziste dachy pokryte czerwoną karpiówką, mansardy, ozdobne gzymsy oraz arkadowe osiedla z kolumnami. Drugi etap wzdłuż ul. Sejmowej, obejmujący 2 budynki, stanowi uproszczenie stylu dworkowego[2].
Trzeci etap, powstały w 1932[6] lub 1936 wg projektu Wacława Kowalewskiego[2] (wg informacji z Gminnej Ewidencji Zabytków wg projektu Adolfa Goldberga i Stefana Derkowskiego[4]), stanowi modernistyczny blok, mający proste elewacje i spłaszczony dach, a także przeszklone klatki schodowe oraz duże okna ze szprosami i balkony z ażurowymi balustradami. Szczególnym elementem bloku są narożne okna. Środkowa część bloku jest wycofana względem pozostałej części fasady obiektu[2].
Tablice pamiątkowe[edytuj | edytuj kod]
W ścianę budynku przy ul. Lokatorskiej 11 w Łodzi została wmurowana tablica ufundowana przez Oddział Łódzki Związku Literatów Polskich, upamiętniająca Antoniego Kasprowicza – poetę i byłego mieszkańca budynku[8]. Tablica zawiera treść:
W tym domu mieszkał i tworzył Antoni Kasprowicz – 1908–1981 – wybitny poeta i wierny swemu miastu piewca Łodzi robotniczej[8].
Na osiedlu znajduje się tablica upamiętniająca działaczy i członków spółdzielni poległych podczas II wojny światowej o treści[9]:
Pamięci działaczy i członków spółdzielni „Lokator” poległych w walce o wolność i demokrację w latach 1939–1945[9]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo łódzkie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2022-02-07].
- ↑ a b c d e f g h Cezary Kanar, Zabytkowe osiedle Towarzystwa „Lokator”. Bogato ilustrowana historia i architektura najstarszego łódzkiego osiedla, Łódź: Spółdzielnia Mieszkaniowa „Towarzystwo Lokator”, 2016, ISBN 978-83-945281-0-2, OCLC 971454410 [dostęp 2022-10-20].
- ↑ Osiedle Towarzystwa Lokator – kolebka łódzkich blokowisk [ZDJĘCIA] [online], Urząd Miasta Łodzi [dostęp 2022-10-21] (pol.).
- ↑ a b Gminna Ewidencja Zabytków [online], Urząd Miasta Łodzi [dostęp 2022-10-23] (pol.).
- ↑ a b c d e f Katarzyna Gębicka-Stępień, Łódź. Osiedla w nurcie modernizmu [online].
- ↑ a b c d e f g h Osiedle Towarzystwa Lokator – kolebka łódzkich blokowisk [ZDJĘCIA] [online], Urząd Miasta Łodzi [dostęp 2022-10-21] (pol.).
- ↑ Studia pedagogiczne, Zakład im. Ossolińskich, 1967 [dostęp 2022-10-20] (pol.).
- ↑ a b Tadeusz Chrościelewski, Antoni Kasprowicz – poeta najniesłuszniej zapomniany (2), Jolanta Baziak (red.), „Akant” (R.5 nr 8(60)), 2002 [dostęp 2022-04-10] (pol.).
- ↑ a b Joanna Olenderek, Łódzki modernizm i inne nurty przedwojennego budownictwa. T. 2, Osiedla i obiekty mieszkalne, Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2012, ISBN 978-83-7729-088-0, OCLC 827741428 [dostęp 2022-10-23].