Pogaństwo

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Masti (dyskusja | edycje) o 21:56, 27 lut 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.

Poganie − deprecjonujące określenie używane przez chrześcijan wobec wyznawców religii niechrześcijańskich, głównie niemonoteistycznych, politeistycznych i animalistycznych, w Polsce od XII wieku określeniem poganin posługiwano się jako formą zniewagi[1]. Odpowiednik żydowskiego goj i islamskiego giaur[2]. Słowo poganin ma zawsze charakter deprecjonujący[3].

Etymologia

Łacińskie słowo paganus znaczy wieśniak, a pagus znaczy wieś[2]. Istnieją przy tym dwie możliwe etymologie słowa pogaństwo. Słowo paganus oznaczać mogło w łacinie klasycznej mieszkańca gminy wiejskiej, mogło jednak oznaczać też cywila, w przeciwieństwie do wojskowego. Mieszkańcy terenów wiejskich później przyjmowali chrześcijaństwo, co mogło być przyczyną zmiany znaczenia słowa paganus, odnoszącego się odtąd do niechrześcijan. Chrześcijanin określał się jako miles Christi („żołnierz Chrystusa”), w czym źródło ma alternatywny pogląd, według którego zmiana znaczenia słowa paganus nastąpiła jako przeciwstawienie sobie tych określeń: paganus oznaczać miał „cywila” w sensie religijnym.

Znaczenie

Nowe znaczenie terminu paganus nie było obecne przed panowaniem cesarza Konstantyna. Wcześniej na określenie niechrześcijan używano terminów pochodzenia biblijnego, nationes, gentiles i ethnicus. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa, przed Konstantynem, religie niechrześcijańskie były wciąż jeszcze bardzo silne, także w ośrodkach miejskich. Później straciły jednak prestiż społeczny na rzecz chrześcijaństwa. Wobec faktu, że chrześcijanie stali się świadomi swojej liczebności i prestiżu społecznego, przeciwstawienie paganus – militaris, źródło nowego określenia niechrześcijan, mogło się im wydać oczywistym (a przy tym niekoniecznie poniżającym względem pogan).

Wydaje się, że termin też używany był początkowo w języku potocznym. Jako potoczny określa go jeszcze Augustyn z Hippony – gentiles vel iam vulgo usitato vocabulo paganos (Epist. 184). Pierwszym dokumentem o charakterze oficjalnym, w którym został użyty, był reskrypt cesarza Walentyniana I z roku 370 (Codex Theodosianus 14.2.18).

Ponieważ określenia poganin i pogaństwo mają charakter deprecjonujący były i nadal są wykorzystywane jako narzędzie w dyskusjach religijnych i światopoglądowych. Termin ten nadużywano zwłaszcza w katolicyzmie. Zakon krzyżacki zarzucając Litwinom „pogaństwo”, usprawiedliwiał swoje najazdy na Litwę, zaś zarzucając Polakom sprzymierzenie się z „pogańskimi” Litwinami usprawiedliwiał napaści na Polskę. Przeciw nadużywaniu terminu pogaństwo już w XV wieku występował Stanisław ze Skarbimierza i Paweł Włodkowic[3].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Jerzy Dowiat, Historia Kościoła katolickiego w Polsce (do połowy XV wieku), Warszawa 1968, s. 87.
  2. ↑ a b Poniatowski 1969 ↓, s. 346.
  3. ↑ a b Popularna Encyklopedia Powszechna: Poganin. Wydawnictwo Fogra. [dostęp 2017-06-23].

Bibliografia

  • Artykuł Pagan w: New Catholic Encyclopedia, wyd. 2, t. X, 2003.
  • Zygmunt Poniatowski: Mały słownik religioznawczy. Warszawa: 1969.
  • Gerina Dunwich: Wicca od A do Z. Warszawa: 1997.
  • Praca zbiorowa: Encyklopedia popularna ilustrowana. T.IV. Warszawa: 1912.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pogaństwo&oldid=52598597”