Powstanie w Niżnym Nowogrodzie (1905)
Rewolucja 1905 roku | |||
Czas |
grudzień 1905 | ||
---|---|---|---|
Miejsce | |||
Przyczyna |
dążenie rewolucjonistów do obalenia caratu | ||
Wynik |
stłumienie powstania | ||
Strony konfliktu | |||
| |||
Dowódcy | |||
|
Powstanie w Niżnym Nowogrodzie w 1905 r. – robotnicze powstanie w osiedlach Sormowo i Kanawino, obecnie znajdujących się w granicach Niżnego Nowogrodu, jedno ze zbrojnych antycarskich wystąpień robotniczych podczas rewolucji 1905 r. Trwało od 13 grudnia?/26 grudnia 1905 do 15 grudnia?/28 grudnia 1905, zostało stłumione przez wojsko i policję.
Tło wydarzeń[edytuj | edytuj kod]
W styczniu 1905 r. krwawa niedziela w Petersburgu stała się początkiem ruchu rewolucyjnego, który ogarniał kolejne regiony Imperium Rosyjskiego. Strajki robotnicze, protesty chłopskie oraz wystąpienia, podczas których formułowano postulaty narodowe, miały miejsce od guberni bałtyckich, Finlandii i Królestwa Polskiego, poprzez ziemie ukraińskie, centralną Rosję po Zakaukazie, Syberię i Azję Środkową. W październiku 1905 r. w całej Rosji wybuchł strajk generalny[1]. W wielu miastach, a także na niektórych obszarach wiejskich Rosji powstały rady delegatów robotniczych i chłopskich[2][3]. 17 października car Mikołaj II wydał manifest październikowy, w którym zapowiadał nadanie mieszkańcom Rosji praw obywatelskich, w tym wolności wyznania, zrzeszania się i nietykalności osobistej, a także nadanie Dumie Państwowej władzy ustawodawczej. Wbrew jego nadziejom wydanie manifestu nie zakończyło wydarzeń rewolucyjnych[4].
Wydarzenia rewolucyjne trwały również w guberni niżnonowogrodzkiej. W lutym 1905 r. zastrajkowali robotnicy stoczni w Sormowie (5 tys. osób), robotnicy zakładów metalurgicznych w Kulebakach, załoga młyna Baszkirowa i robotnicy Zakładów Kurbatowskich[5]. Protestowali również pracownicy aptek i drukarni, uczniowie i studenci[5]. Robotnicy domagali się ustanowienia ośmiogodzinnego dnia pracy i wolnego dnia w niedzielę, wolności zgromadzeń, podwyżek płac oraz przyjmowania do pracy również osób, które były wcześniej karane z powodów politycznych[5]. Niektóre wystąpienia kończyły się sukcesem - w Zakładach Kurbatowskich skrócono tygodniowy czas pracy, w fabrykach Pfora i Sławianin - skrócono dzienne zmiany o jedną godzinę. Częściowe sukcesy zachęcały protestujących do organizacji kolejnych strajków i do wysuwania haseł politycznych, w tym antycarskich[5]. Latem 1905 r. w mieście niepokoje trwały praktycznie cały czas[6]. Przeciwko zbuntowanym robotnikom i socjaldemokratom występowały organizacje czarnosecinne, dochodziło do zbrojnych starć[5].
Przebieg wydarzeń[edytuj | edytuj kod]
W grudniu 1905 r. moskiewska Rada Delegatów Robotniczych postanowiła wszcząć zbrojne powstanie, którego celem miało być obalenie caratu, utworzenie Zgromadzenia Konstytucyjnego, a następnie proklamowanie republiki demokratycznej[7]. W Moskwie rozpoczął się strajk, w którym wzięło udział ponad 80 tys. robotników, a 10 grudnia?/23 grudnia 1905 r. wybuchły walki między uzbrojonymi robotnikami a żołnierzami moskiewskiego garnizonu[8].
- Osobny artykuł:
Wieść o tych wydarzeniach skłoniła do wystąpienia zbrojnego również organizacje bolszewików i mienszewików Niżnego Nowogrodu (między obydwiema frakcjami w Niżnym Nowogrodzie nie było ostrych podziałów) oraz sąsiadujących z nim osiedli fabrycznych (Kanawino, Sormowo, Molitowka)[5]. W 1905 r. Socjaldemokratyczna Partia Robotników Rosji miała na tym terenie trzy organizacje: miejską, kanawińską i sormowską (liczące łącznie 3000 członków) oraz komitet koordynacyjny[5]. Późną jesienią 1905 r. w Sormowie robotnicze mityngi odbywały się praktycznie codziennie, a przygotowania do zbrojnego wystąpienia odbywały się w Sormowie i Kanawinie niemalże jawnie. Władze i wojsko nie kontrolowały tego, co działo się w robotniczym osiedlu[9].
12 grudnia?/25 grudnia 1905 r. na ulicy Aleksandra Newskiego w centrum Sormowa zgromadziła się dwunastotysięczna demonstracja robotnicza. Część jej uczestników była uzbrojona w broń białą i palną oraz bomby. Trasę pochodu przeciął oddział Kozaków. Doszło do strzelaniny[9]. Po tym wydarzeniu 13 grudnia?/26 grudnia 1905 r. w Sormowie wybuchły walki uliczne. Dzień później ogarnęły również Kanawino[5]. Głównymi organizatorami powstania byli socjaldemokraci: Nikołaj Siemaszko, A. Cwietkow, Pawieł Moczałow (dowódca robotniczych drużyn bojowych z Sormowa), Awgusta Niewzorowa[5]. Dowódcy powstania przejęli budynek szkoły cerkiewno-parafialnej przy Bolszej Sormowskiej Dorodze (ob. ul. Kominterna 175), w którym urządzili sztab, punkt opatrunkowy i magazyn amunicji[9]. Na wysokości tego budynku stanęła również najważniejsza z powstańczych barykad[10]. W powstaniu wzięły udział drużyny uzbrojonych robotników, a także studenci i uczniowie, zwolennicy socjaldemokratów, ale również eserowców[5]. Walki toczyły się na ulicach, na barykadach, których w samym Sormowie wzniesiono 25[9]. Wystąpienie robotników zostało w każdym z osiedli szybko stłumione[5]. Walki w Sormowie trwały do 14/27 grudnia, w Kanawinie - do 15/28 grudnia[2]. Do zniszczenia barykady i zmuszenia rewolucjonistów do poddania się wojsko użyło artylerii[9]. W Sormowie sztab powstańców zdecydował 14/27 grudnia o przerwaniu walki i porzuceniu barykad w obliczu zbyt wielkiej dysproporcji sił i środków[9]. W czasie walk zginęło 43 cywilnych mieszkańców miasta, spalono 15 domów oraz dawną robotniczą czytelnię-stołówkę, w której gromadzili się rewolucjoniści[9].
Natychmiast po zakończeniu walk wojsko i policja zaczęły aresztowania podejrzanych o udział w wydarzeniach rewolucyjnych. Stocznia w Sormowie została zamknięta, wszystkich robotników zwolniono, a nową załogę przyjęto do pracy dopiero w 1906 r., sprawdzając przy tym, czy kandydaci do pracy nie byli zaangażowani politycznie[9]. Mimo stłumienia powstania działalność socjaldemokratów w Niżnym Nowogrodzie nie ustała. Partii nie udało się wywołać kolejnego zbrojnego wystąpienia w 1906 r., natomiast w znacznej mierze inspirowała nadal działanie stowarzyszeń robotniczych wysuwających postulaty ekonomiczne[5].
W lutym 1908 r. moskiewski sąd na wyjazdowym posiedzeniu rozpatrywał sprawę siedemnastu osób oskarżonych o udział w zbrojnym powstaniu w Sormowie i Kanawinie[5]. Nie było wśród nich najważniejszych przywódców miejscowej socjaldemokracji, którym partia ułatwiła ucieczkę[9]. Siemaszko, Niewzorowa i Cwietkow, zatrzymani po klęsce powstania, wyszli z więzienia za kaucją jeszcze w 1906 r. i wyjechali z Rosji (Niewzorowa udała się najpierw nielegalnie do Wielkiego Księstwa Finlandii, a następnie w 1909 r. osiadła w Paryżu, gdzie kontynuowała działalność w szeregach socjalistycznej emigracji rosyjskiej[11][12]). Na emigrację udał się również Moczałow[5], któremu udało się uciec z Sormowa w momencie klęski powstania[9]. Spośród postawionych przed sądem w 1908 r. pięcioro podsądnych zostało skazanych na bezterminowe zesłanie, dwie osoby - na kary więzienia, pozostałych uniewinniono z braku dowodów[5].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
W ZSRR na budynkach przy ul. Kominterna 173 i 175, gdzie znajdowała się najważniejsza barykada podczas powstania, umieszczono pamiątkowe płaskorzeźby[10].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michał Heller, Historia Imperium Rosyjskiego, Warszawa 2009, s. 689–690.
- ↑ a b ДЕКАБРЬСКИЕ ВООРУЖЁННЫЕ ВОССТАНИЯ 1905 [online], bigenc.ru [dostęp 2022-05-28] .
- ↑ R. Pipes, Rewolucja rosyjska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1994, ISBN 978-83-233-2615-1, s. 32.
- ↑ R. Pipes, Rewolucja rosyjska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1994, ISBN 978-83-233-2615-1, s. 33–34.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o G. Nabatow , Нижегородская социал - демократия в 1905 - 1907 гг. [online] [zarchiwizowane z adresu 2008-04-18] .
- ↑ A. Asher, The Revolution of 1905. Russia in Disarray, s. 130.
- ↑ R. Pipes, Rewolucja rosyjska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1994, ISBN 978-83-233-2615-1, s. 38.
- ↑ A. Asher, The Revolution of 1905. Russia in Disarray, s. 314-316.
- ↑ a b c d e f g h i j Анна Таланова , Почему Сормово красное? — Культурная столица Поволжья [online] [dostęp 2023-11-03] (ros.).
- ↑ a b Революционное Сормово: Гид по по местам районного мятежа [online], Молодежный журнал ИЛИ, 5 kwietnia 2017 [dostęp 2023-11-02] (ros.).
- ↑ В честь кого названа улица Невзоровых? [online], nnstories.ru [dostęp 2023-11-02] .
- ↑ Невзорова-Лозовская Августа Павловна [online], www.names52.ru [dostęp 2023-11-02] .
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- A. Asher, The Revolution of 1905. Russia in Disarray, Stanford University Press, Stanford 1988, ISBN 978-0-8047-2327-5
- A. Asher, The Revolution of 1905. Authority Restored, Stanford University Press, Stanford 1992, ISBN 978-0-8047-2327-2
- J. Bushnell, Mutiny amid Repression. Russian Soldiers in the Revolution of 1905-1906, Indiana University Press, Bloomington 1985, ISBN 0-253-33960-X.