Realizm kapitalistyczny
Realizm kapitalistyczny – termin używany, zwłaszcza w Niemczech, do opisania sztuki opartej na towarach, od pop-artu w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku po sztukę towarową z lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych[1]. Jest grą słowną nawiązującą do pojęcia „realizmu socjalistycznego”. Termin zastosowany również do opisania ideologiczno-estetycznego aspektu współczesnego kapitalizmu korporacyjnego i konsumpcjonizmu.
W sztuce[edytuj | edytuj kod]
Wyrażenie „realizm kapitalistyczny” zostało po raz pierwszy użyte w tytule wystawy sztuki w Düsseldorfie w 1963, Leben mit Pop – eine Demonstration für den kapitalistischen Realismus[2], na której znalazły się prace Gerharda Richtera, Sigmara Polke, Wolfa Vostella i Konrada Luega[3][4]. Uczestnicy wystawy zastosowali podobną strategię artystyczną, jak amerykańscy przedstawiciele pop-artu. Skupili się na przedstawieniu rozwijającej się niemieckiej kultury konsumpcyjnej i społeczeństwa nasyconego mediami[5].
Często ironiczny i z krytycznym wydźwiękiem społecznym i politycznym, ruch realizmu kapitalistycznego jest uważany za bardziej wyraźnie polityczny niż konwencjonalny pop-art[6][7].
Do głównych twórców tego nurtu w sztuce należeli Gerhard Richter oraz Sigmar Polke[8]. I choć był krótkotrwały, to wywarł pewien wpływ na niemieckich artystów, m.in. na Martina Kippenbergera[6] czy Alberta Oehlena[9]. Wśród bardziej współczesnych artystów, takich jak np. Ai Weiwei czy Christopher Williams, podjęło filozoficzną krytykę kapitalizmu bazując na idei „realizmu kapitalistycznego”[6].
Michael Schudson[edytuj | edytuj kod]
W połowie lat 80. Michael Schudson użył terminu „realizm kapitalistyczny”, aby opisać wiodące praktyki reklamowe[1]. W rozdziale siódmym swojej książki Advertising: The Uneasy Persuasion porównuje komunikaty i slogany reklamowe do tych, które można znaleźć w sztuce socrealizmu Związku Radzieckiego[10]. W jego ujęciu realizm reklamy promuje sposób życia oparty na prywatnej konsumpcji, a nie społecznych, publicznych osiągnięciach[11].
Mark Fisher[edytuj | edytuj kod]
Następnie termin pojawił się w 2009 wraz z publikacją książki Marka Fishera Realizm kapitalistyczny. Czy nie ma alternatywy? Autor stwierdził, że termin „realizm kapitalistyczny” najlepiej opisuje obecną globalną sytuację polityczną, w jakiej brakuje widocznych alternatyw dla kapitalizmu, który stał się dominującym systemem po upadku Związku Radzieckiego. Stworzona przez Fishera charakterystyka „realizmu kapitalistycznego” stanowiła krytykę i odpowiedź dla podejścia neoliberalnego i nowych form rządów, które miały stosować logikę działania kapitalizmu i rynku do wszystkich aspektów rządzenia[12][13].
Opracowana przez Fishera koncepcja ma odnosić się do „powszechnego poczucia, że kapitalizm jest nie tylko jedynym realnym systemem politycznym i gospodarczym, ale także, że obecnie nie można nawet wyobrazić sobie spójnej alternatywy dla niego”[12].
Fisherowski „Realizm kapitalistyczny” powstał pod wpływem althusserowskiej koncepcji ideologii. Fisher sugeruje, że w kapitalistycznych ramach nie ma miejsca na wymyślanie alternatywnych form struktur społecznych, dodając, że młodsze pokolenia nie są nawet zainteresowane szukaniem alternatyw. Sugeruje on, że kryzys finansowy z 2008 spotęgował tę sytuację. Kryzys zamiast pobudzić chęć poszukiwania alternatyw dla istniejącego modelu, wzmocnił przekonanie o konieczności wprowadzenia modyfikacji w ramach istniejącego już systemu. Krach utwierdził w społeczeństwie konieczność istnienia kapitalizmu, a nie wyrwał go z podstaw[12]:
Realizm kapitalistyczny, tak jak go rozumiem, nie może ograniczać się do sztuki lub quasi-propagandowego sposobu funkcjonowania reklamy. Jest raczej wszechobecną atmosferą, warunkującą nie tylko produkcję kultury, ale także regulację pracy i edukacji, działającą jako rodzaj niewidzialnej bariery ograniczającej myślenie i działanie.
Fisher argumentuje, że „realizm kapitalistyczny z powodzeniem wprowadził „ontologię biznesową”, w której jest „po prostu oczywiste, że wszystko w społeczeństwie, w tym opieka zdrowotna i edukacja, powinno być prowadzone jako biznes”[12].
Po opublikowaniu książki Fishera termin ten został przejęty przez niektórych innych krytyków literackich[14].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Joan Gibbons, Art and Advertising, I.B. Tauris, 2005, ISBN 978-1-85043-586-0 [dostęp 2023-06-01].
- ↑ Richter, Gerhard; Lueg, Konrad. »Leben mit Pop. Eine Demonstration für den Kapitalistischen Realismus« [online], mediaartnet.org, 1 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-01] (niem.).
- ↑ William Pechter, Abraham Polonsky, Abraham Polonsky and "Force of Evil", „Film Quarterly”, 15 (3), 1962, s. 47–54, DOI: 10.2307/1210628, ISSN 0015-1386, JSTOR: 1210628 [dostęp 2023-06-01] (ang.).
- ↑ Hugh Honour, John Fleming, A World History of Art, wyd. 6, London: Gardners Books, 31 sierpnia 2002, ISBN 978-1-85669-315-8 [dostęp 2023-06-01].
- ↑ Maika Pollack, 'Living With Pop: A Reproduction of Capitalist Realism' at Artists Space [online], Observer, 23 lipca 2014 [dostęp 2023-06-01] (ang.).
- ↑ a b c Capitalist Realism Movement Overview [online], The Art Story [dostęp 2023-06-01] (ang.).
- ↑ Thomas Crow, The Rise of the Sixties: American and European Art in the Era of Dissent, Yale University Press, 2005, ISBN 978-0-300-10683-1.
- ↑ Dawid Reps, Twórczość Gerharda Richtera [online], Portal Rynek i Sztuka, 2012 [dostęp 2023-06-01] (pol.).
- ↑ Małgorzata Giermaz, Gerhard Richter. Twórca realizmu kapitalistycznego [online], TouchOfArt, 22 czerwca 2021 [dostęp 2023-06-01] (pol.).
- ↑ Michael Schudson, Advertising Uneasy Persuasion: Its Dubious Impact on American Society, Routledge, 1993, ISBN 978-0-415-08499-4.
- ↑ Jackie Botterill, Iain MacRury, Barry Richards, The Dynamics of Advertising, Routledge, 2000, ISBN 978-90-5823-085-0.
- ↑ a b c d Mark Fisher, Realizm kapitalistyczny. Czy nie ma alternatywy?, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, 2020, ISBN 978-83-65304-97-1 [dostęp 2023-06-01] (pol.).
- ↑ Piotr Franciszek Piasek, Realizm kapitalistyczny, czyli raz jeszcze o końcu historii Fisher,, „Perspektywy Kultury”, 33 (2), 2021, s. 221–227, DOI: 10.35765/pk.2021.3302.15, ISSN 2719-8014 [dostęp 2023-06-01] (pol.).
- ↑ Mark Fisher, Jeremy Gilbert, Capitalist Realism and Neoliberal Hegemony: A Dialogue, „new formations: a journal of culture/theory/politics”, 80 (80), 2013, s. 89–101, ISSN 1741-0789 [dostęp 2023-06-02] (ang.).