Zabytki w Sandomierzu

Katedra z XIV-XVII wieku

Zamek

Ratusz w Sandomierzu

Brama Opatowska

Kamienice na Starym Rynku

Kościół św. Michała

Kościół romański pw. św. Jakuba z 1226 r.

"Dom Długosza" - obecnie Muzeum Diecezjalne

Collegium Gostomianum - kolegium jezuickie z 1602 r.

Synagoga żydowska z XVIII w.

Zabytki rejestrowane

Poniżej przedstawione są sandomierskie zabytki chronione prawnie czyli znajdujące się w rejestrze zabytków wojewódzkiego konserwatora zabytków.

• zespół urbanistyczno-architektoniczny i krajobrazowy, XIII-XIX,
• Bazylika katedralna Narodzenia NMP - gotycki halowy kościół z XIV w, przekryty sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, wewnątrz zachowane polichromie z 1421 roku
  • dzwonnica, XVIII,
  • ogrodzenie murowano-żelbetowe, 2 poł. XIX
• zespół kościoła par. pw. św. Pawła, ul. Staromiejska, z 1. połowy XV, XVIII,
  • kościół
  • dzwonnica
  • ogrodzenie z bramą
  • plebania, drewn. (nie istnieje)
• synagoga z domem gminy żydowskiej, ob. archiwum, ul. Basztowa,
• zespół klasztorny benedyktynek, ob. seminarium duchowne, ul. Żeromskiego, 2 poł. XVII - XVIII,
  • kościół pw. św. Michała
  • klasztor
  • dzwonnica
  • budynek furty klasztornej
• domek kapelana
  • kazalnica
  • ogród
  • ogrodzenie terenu klasztornego
  • seminarium niższe,
• zespół klasztorny dominikanów, ul. Staromiejska, 2 ćw. XIII, XVII, 1909,
  • kościół św. Jakuba - dominikański kościół zbudowany w latach 1226 - 1250 (sam kościół ufundowany już przed 1211), z fundacji Iwona Odrowąża. Trójnawowy, bazylikowy z późnoromańskim ceglanym portalem
  • dzwonnica
  • skrzydło klasztorne
• zespół szpitalny, ul. Opatowska 10, XV-XIX,
  • kościół pw. Świętego Ducha,
  • 2 budynki szpitalne,
• zespół klasztorny reformatów, pl. św. Wojciecha, 1679-1690, XVIII, XIX,
  • kościół pw. św. Józefa
  • klasztor
  • mur z kapliczkami Męki Pańskiej i bramka
  • ogród klasztorny
  • ogrodzenie zespołu
• kolegium jezuickie Collegium Gostomianum, ul. Długosza 7, 1605-15, XIX, - jedna z najstarszych szkół średnich w Polsce, najstarsze skrzydło wybudowano w 1602 roku. Pierwotne kolegium jezuickie, funkcjonowało do kasaty zakonu w 1773 roku. Od tego czasu funkcjonowało jako szkoła świecka.
• cmentarz „katedralny”, ul. Mickiewicza, XIX-XX,
• cmentarz par. św. Pawła, ul. Staromiejska, XIX,
• cmentarz żydowski, ul. Sucha,
• cmentarz wojenny żołnierzy Armii Radzieckiej, ul. Mickiewicza, 1944,
• mogiła zbiorowa żołnierzy austriackich z 1914, ul. Leszka Czarnego,
• zamek, z XIV wieku, 1480, 1520, XIX, - zniszczony podczas potopu szwedzkiego w 1656, zachowane skrzydło zachodnie
• pozostałości murów obronnych, 1. połowa XIV,
• Brama Opatowska - gotycka brama wjazdowa do miasta z 2. połowy XIV wieku, przebudowana w XVI wieku, zwieńczona renesansową attyką. Fundowana przez króla Kazimierza Wielkiego, jedyna zachowana. Do Sandomierza prowadziły cztery bramy w murach obronnych: Opatowska, Zawichojska, Lubelska, Krakowska oraz dwie furty (zachowała się jedna - Dominikańska, nazywana Uchem Igielnym).
• Ratusz - gotycki, z połowy XIV wieku zbudowany na planie kwadratu z ośmioboczną wieżą. W XVI wieku rozbudowany (w planie do prostokąta), całość została zwieńczona renesansową attyką. Istniejąca obecnie wieża została postawiona w XVII wieku. Wokół Starego Rynku zachowane renesansowe kamienice (architektura). W 2006 NBP wyemitował monetę kolekcjonerską o nominale 2 zł z wizerunkiem ratusza.
• dworek, ul. Browarna 9, drewn., XVIII/XIX,
• mansjonaria „Dom Długosza” z lat 1476, XVII, 1934, (ul. Długosza 9). Budynek wzniesiony z fundacji Jana Długosza w 1476 roku, obecnie mieści się w nim Muzeum Diecezjalne
• sufraganówka, ul. Katedralna 1, 1792, po 1968,
• wikarówka, ul. Katedralna 3, 1747-60, XIX, po 1968,
• dworek, ul. Królowej Jadwigi 3, drewn., 1 poł. XIX,
• dom, ul. Mariacka 3,
• dom księży emerytów, ul. Mariacka 9, 1700-1724, XIX,
• kanonia, ul. Mariacka 10, XVIII, po 1968,
• „Dom Katolicki”, ul. Mariacka 16,
• dawna szkoła parafialna, ul. Mariacka 18, 1787, po 1968,
• dom, ul. Opatowska 1,
• dom, ul. Opatowska 8,
• dom, ul. Opatowska 9, XVIII,
• dom, ul. Opatowska 21,
• dom, pl. Poniatowskiego 1, XV-XVIII,
• klasztor dominikanów, ob. Urząd Miasta, pl. Poniatowskiego 3, XVII-XIX,
• dom, Rynek 3,
• dom, Rynek 4,
• konwikt Bobolów, Rynek 5, XV-XVII-XIX,
• dom, Rynek 6, poł. XIX, XX,
• dom, Rynek 7, poł. XIX, XX,
• dom, Rynek 8, poł. XIX,
• dom, Rynek 9, XVII, XIX, XX,
• Kamienica Oleśnickich z przełomu XVII/XVII wieku, remontowana w 1955-58 (Rynek 10). W kamienicy znajduje się wejście do udostępnionych do zwiedzania podziemnych korytarzy służących dawniej jako magazyny kupieckie. Powstały one w okresie od XIII do XVI wieku przez wydrążenie w lessowych pokładach komór i korytarzy pod budynkami i placem Starego Rynku. Głębokość lochów dochodziła nawet do 15 m. Kopane były bez żadnych zabezpieczeń ścian i stropów. W XX wieku, przez przenikanie wody do pokładów lessu, stały się zagrożeniem dla sandomierskiej starówki. (Less w kontakcie z wodą traci wytrzymałość, powodując obsuwanie się ścian lochów i zapadanie stropów). W latach 1964 - 1977 zostały przeprowadzone prace zabezpieczające, po wykonaniu ich udostępniono trasę do zwiedzania. Z lochami związana jest legenda o Halinie Krępiance, która przechytrzyła Tatarów w czasie najazdu w XIII wieku.
• Trasa podziemna "Lochy Sandomierskie"
• odwach, Rynek 12, poł. XIX,
• dom, Rynek 15, 2 ćw. XIX,
• dom, Rynek 20, XVII, XIX,
• dom, Rynek 22, XVII, XVIII-XX,
• dom „Greka Kojszora”, Rynek 23, XVI/XVII, XIX-XX,
• dom „Węgra Lazarczyka”, Rynek 27, XVI/XVII, XIX-XX,
• dom, Rynek 30, XVIII, po 1967,
• dom, Rynek 31, XVII-XVIII, 2 poł. XIX, 1969,
• dworek, ul. Świętopawelska 4, drewn., XIX
• dom, ul. Tkacka 2, 1886,
• dworek, ul. Zawichojska 2,
• dom, ul. Żeromskiego 9, 1914,
• spichrz, przebudowany w XX wieku, z 1696 roku, wybudowany na potrzeby Bazyliki Katedralnej, (ul. Rybitwy 5).

Zabytki niezachowane

• Brama Krakowska
• Brama Lubelska (Rybacka)
• Brama Zawichojska z XVI wieku. Składała się z półokrągłego barbakanu i z przejazdu przebitego w istniejącej wcześniej baszcie prostokątnej. Rozebrana w XIX wieku.
• Furta Dominikańska w zachodniej części miasta
• Mury obronne o długości 1700 metrów z basztami
• Kościół św. Marii Magdaleny
• Kościół św. Piotra
• Kościół św. Jana

Bibliografia

1. Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Wykaz zabytków województwa świętokrzyskiego