Zamek w Sandomierzu: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
ilustracja |
→Zamek renesansowy: drobne merytoryczne |
||
| Linia 46: | Linia 46: | ||
=== Zamek renesansowy === |
=== Zamek renesansowy === |
||
Około 1513 roku król [[Zygmunt I Stary]] polecił [[Stanisław Szafraniec|Stanisławowi Szafrańcowi]] podjąć nowe prace budowlane na zamku. Zburzono wtedy ośmioboczną wieżę Kazimierza Wielkiego<ref>Maria Florek, Zabudowa Wzgórza Zamkowego w Sandomierzu w średniowieczu [w:] "Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego", wyd. Kobidz, Kielce 2005, s.91-108</ref>. W latach 1523-1529 zamek rozbudowano pod kierunkiem [[Benedykt z Sandomierza|Benedykta z Sandomierza]]. Z tej budowli przetrwała dolna część budynku zachodniego łączącego dwie narożne wieże. Nad wejściem do niego od strony dziedzińca zachowała się tablica erekcyjna Zygmunta Starego z datą [[1520]] i [[kartusz (architektura)|kartuszem]] z orłem zygmuntowskim. Elewacja tego fragmentu wykonana była ze specjalnie wypalanej cegły [[zendrówka|zendrówki]], układanej w romby. W tym czasie powstały też dwukondygnacyjne [[arkady|arkadowe]] [[krużganek|krużganki]] wokół trójskrzydłowego [[dziedziniec|dziedzińca]]. |
|||
Kolejna rozbudowa została przeprowadzona w latach 1564-1566 w czasach panowania króla [[Zygmunt August|Zygmunta Augusta]]<ref>Maria Florek, Zabudowa Wzgórza Zamkowego w Sandomierzu w średniowieczu [w:] "Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego", wyd. Kobidz, Kielce 2005, s.91-108</ref>. Zamek w tym okresie składał się z trzech skrzydeł: wschodniego, południowego (od strony Wisły) i zachodniego (jedynego zachowanego do dzisiaj), a od miasta oddzielał go mur z bramą. Zamek w tym czasie był siedzibą królewskiego starosty, sądu ziemskiego i grodzkiego ziemi sandomierskiej oraz sądu wyższego prawa magdeburskiego dla miasta. |
Kolejna rozbudowa została przeprowadzona pod kierunkiem mistrza Klimunta w latach 1564-1566 w czasach panowania króla [[Zygmunt August|Zygmunta Augusta]]<ref>Maria Florek, Zabudowa Wzgórza Zamkowego w Sandomierzu w średniowieczu [w:] "Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego", wyd. Kobidz, Kielce 2005, s.91-108</ref>. Zamek w tym okresie składał się z trzech skrzydeł: wschodniego, południowego (od strony Wisły) i zachodniego (jedynego zachowanego do dzisiaj), a od miasta oddzielał go mur z renesansową bramą. Zamek w tym czasie był siedzibą królewskiego starosty, sądu ziemskiego i grodzkiego ziemi sandomierskiej oraz sądu wyższego prawa magdeburskiego dla miasta. |
||
Pomiędzy latami 1617-1636 nadbudowano południową część skrzydła zachodniego (z tego okresu pochodzi |
Pomiędzy latami 1617-1636 nadbudowano południową część skrzydła zachodniego (z tego okresu pochodzi prowadzący do narożnej wieży portal z [[Szreniawa (herb szlachecki)|herbem]] Lubomirskich). |
||
W czasie [[potop szwedzki|Potopu szwedzkiego]] zamek i miasto zostały 13 października 1655 roku zajęte przez wojska szwedzkie pod dowództwem gen. [[Robert Douglas|Roberta Douglasa]]. 1 lutego 1656 roku [[Stefan Czarniecki]] odbił miasto, ale nie zdołał zająć zamku. W związku z atakami wojsk Czarnieckiego i hetmana [[Jerzy Lubomirski|Jerzego Lubomirskiego]] szwedzka załoga zamku z komendantem płk. Sinclerem otrzymała od przebywającego w pobliżu króla Szwecji Karola X Gustawa rozkaz ewakuacji i wysadzenia zamku. Zniszczenie zamku przygotował Gabriel Anastazy, który zgromadził trzysta cetnarów prochu, które eksplodowały w momencie wtargnięcia do środka oblegających. Zginęło wówczas około kilkuset chłopów i czeladzi, którzy jako pierwsi wtargnęli do opuszczonego przez Szwedów zamku. Ocalało wówczas jedynie skrzydło zachodnie, które jest jedyną pozostałością dawnej warowni. |
W czasie [[potop szwedzki|Potopu szwedzkiego]] zamek i miasto zostały 13 października 1655 roku zajęte przez wojska szwedzkie pod dowództwem gen. [[Robert Douglas|Roberta Douglasa]]. 1 lutego 1656 roku [[Stefan Czarniecki]] odbił miasto, ale nie zdołał zająć zamku. W związku z atakami wojsk Czarnieckiego i hetmana [[Jerzy Lubomirski|Jerzego Lubomirskiego]] szwedzka załoga zamku z komendantem płk. Sinclerem otrzymała od przebywającego w pobliżu króla Szwecji Karola X Gustawa rozkaz ewakuacji i wysadzenia zamku. Zniszczenie zamku przygotował Gabriel Anastazy, który zgromadził trzysta cetnarów prochu, które eksplodowały w momencie wtargnięcia do środka oblegających. Zginęło wówczas około kilkuset chłopów i czeladzi, którzy jako pierwsi wtargnęli do opuszczonego przez Szwedów zamku. Ocalało wówczas jedynie skrzydło zachodnie, które jest jedyną pozostałością dawnej warowni. |
||
Wersja z 21:38, 16 sty 2013
 Ocałałe i odrestaurowane zachodnie skrzydło zamku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Ukończenie budowy |
XIV w. |
| Ważniejsze przebudowy |
XVI w. |
Położenie na mapie Polski  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building} | |
| Strona internetowa | |
Zamek królewski w Sandomierzu – budowla wzniesiona na skarpie wiślanej w Sandomierzu przez Kazimierza Wielkiego, rozbudowana w XVI wieku.
Gród Henryka Sandomierskiego
W XII wieku na dzisiejszym Wzgórzu Zamkowym powstał gród z wałami o konstrukcji skrzyniowej, co wiązać można z umiejscowieniem tu siedziby księcia Henryka Sandomierskiego, który nie mógł zająć starszego grodu na terenie Wzgórza Gostomianum zarezerwowanego dla zwierzchniego księcia princepsa. W związku z budową umocnień rozdzielono Wzgórze Zamkowe od Wzgórza Katedralnego przekopując pomiędzy nimi głęboką fosę, nad którą znajdował się most. Na terenie grodu prawdopodobnie znajdowała się murowana romańska siedziba książęca oraz niezlokalizowana do dzisiaj kaplica św. Mikołaja. Gród na Wzgórzu Zamkowym uległ zniszczeniu podczas najazdu mongolsko-ruskiego w lutym 1260 roku[1], po poddaniu go przez Piotra z Krępy.
Zamek gotycki Kazimierza Wielkiego
Prawdopodobnie po 1349 roku król Kazimierz Wielki polecił zbudować na miejscu dawnego grodu nowy murowany zamek obronny. Z tej fazy do dzisiaj pozostał jedynie ślad w postaci fundamentów ośmiobocznej wieży od strony miasta wraz z fragmentem przylegającego do niej budynku, która to przyziemie wieży jest najstarszą widoczną dziś częścią zamku. Z 1394 roku pochodzi wzmianka informująca, że podskarbi Hinczko wypłacił 20 grzywien na budowę muru zamkowego[2].
Zamek gotycki Kazimierza Jagiellończyka
W 1480 roku starosta Rafał Jarosławski podjął rozbudowę zamku[3]. Gotycki budynek stojący od strony Wisły przedłużono w kierunku zachodnim, gdzie wzniesiono wieżę narożną tzw. "kurzą stopę". Zbudowano wtedy także mur biegnący od "kurzej stopy" na północ (mur ten wtopiony został w nowy budynek zachodni w latach 20. XVI wieku). Budynek południowy przedłużono też w kierunku wschodnim także na jego końcu budując niewielką wieżę narożną. Ówczesną gotycką zabudowę opisuje inwentarz z 1510 roku wymieniający na terenie zamku: bramę ze zbrojownią, dom naprzeciw Wisły (czyli budynek południowy), dom kamienny (domus lapidea) z kaplicą i izbą podstarościego (być może palatium romańskie Henryka Sandomierskiego)[4].
Zamek renesansowy
Około 1513 roku król Zygmunt I Stary polecił Stanisławowi Szafrańcowi podjąć nowe prace budowlane na zamku. Zburzono wtedy ośmioboczną wieżę Kazimierza Wielkiego[5]. W latach 1523-1529 zamek rozbudowano pod kierunkiem Benedykta z Sandomierza. Z tej budowli przetrwała dolna część budynku zachodniego łączącego dwie narożne wieże. Nad wejściem do niego od strony dziedzińca zachowała się tablica erekcyjna Zygmunta Starego z datą 1520 i kartuszem z orłem zygmuntowskim. Elewacja tego fragmentu wykonana była ze specjalnie wypalanej cegły zendrówki, układanej w romby. W tym czasie powstały też dwukondygnacyjne arkadowe krużganki wokół trójskrzydłowego dziedzińca.
Kolejna rozbudowa została przeprowadzona pod kierunkiem mistrza Klimunta w latach 1564-1566 w czasach panowania króla Zygmunta Augusta[6]. Zamek w tym okresie składał się z trzech skrzydeł: wschodniego, południowego (od strony Wisły) i zachodniego (jedynego zachowanego do dzisiaj), a od miasta oddzielał go mur z renesansową bramą. Zamek w tym czasie był siedzibą królewskiego starosty, sądu ziemskiego i grodzkiego ziemi sandomierskiej oraz sądu wyższego prawa magdeburskiego dla miasta.
Pomiędzy latami 1617-1636 nadbudowano południową część skrzydła zachodniego (z tego okresu pochodzi prowadzący do narożnej wieży portal z herbem Lubomirskich).
W czasie Potopu szwedzkiego zamek i miasto zostały 13 października 1655 roku zajęte przez wojska szwedzkie pod dowództwem gen. Roberta Douglasa. 1 lutego 1656 roku Stefan Czarniecki odbił miasto, ale nie zdołał zająć zamku. W związku z atakami wojsk Czarnieckiego i hetmana Jerzego Lubomirskiego szwedzka załoga zamku z komendantem płk. Sinclerem otrzymała od przebywającego w pobliżu króla Szwecji Karola X Gustawa rozkaz ewakuacji i wysadzenia zamku. Zniszczenie zamku przygotował Gabriel Anastazy, który zgromadził trzysta cetnarów prochu, które eksplodowały w momencie wtargnięcia do środka oblegających. Zginęło wówczas około kilkuset chłopów i czeladzi, którzy jako pierwsi wtargnęli do opuszczonego przez Szwedów zamku. Ocalało wówczas jedynie skrzydło zachodnie, które jest jedyną pozostałością dawnej warowni.
Skrzydło zachodnie zostało odnowione w latach 1680-1688 za czasów Jana III Sobieskiego i nadbudowane w północnej części gdzie utworzono piano nobile, czyli reprezentacyjna salę z wysokim sufitem. W miejscu dawnego skrzydła południowego zbudowano stajnie.
W 1768 roku podczas konfederacji barskiej zamek został uszkodzony przez stacjonujące na nim wojska rosyjskie.
Zamek w XIX wieku (więzienie)
Po trzecim rozbiorze Polski zaborcze władze austriackie przeznaczyły budynek zamkowy na więzienie i siedzibę sądu kryminalnego. Około 1825 roku przebudowano wnętrza gmachu zamkowego dzieląc barokowe piano nobile z czasów Sobieskiego na dwie kondygnacje. Przez wszystkie piętra części południowej przeprowadzono korytarz dzieląc boczne pomieszczenia na mniejsze cele. Z kolei elewację od strony dziedzińca przebudowano w stylu klasycystycznym i otoczono dziedziniec murem. W latach 1894-1900 na dziedzińcu zbudowano jednopiętrowy tzw. rogal oraz budynek administracyjny mieszczący pomieszczenia dla służby więziennej (zburzono je w latach 70. XX wieku). W 1932 roku otynkowano gmach zachodni pełniący nadal funkcje więzienne. Więzienie na zamku zlikwidowano dopiero w 1959.
Obecnie w odrestaurowanych pomieszczeniach zabytkowej budowli ma siedzibę Muzeum Okręgowe w Sandomierzu.
- ↑ Maria Florek, Zabudowa Wzgórza Zamkowego w Sandomierzu w średniowieczu [w:] "Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego", wyd. Kobidz, Kielce 2005, s.91-108
- ↑ Maria Florek, Zabudowa Wzgórza Zamkowego w Sandomierzu w średniowieczu [w:] "Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego", wyd. Kobidz, Kielce 2005, s.91-108
- ↑ Bohdan Guerquin, "Zamki w Polsce", wyd. Arkady, Warszawa 1984, s.281, ISBN 83-213-3239-0
- ↑ Maria Florek, Zabudowa Wzgórza Zamkowego w Sandomierzu w średniowieczu [w:] "Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego", wyd. Kobidz, Kielce 2005, s.91-108
- ↑ Maria Florek, Zabudowa Wzgórza Zamkowego w Sandomierzu w średniowieczu [w:] "Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego", wyd. Kobidz, Kielce 2005, s.91-108
- ↑ Maria Florek, Zabudowa Wzgórza Zamkowego w Sandomierzu w średniowieczu [w:] "Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego", wyd. Kobidz, Kielce 2005, s.91-108
Badania archeologiczne
- 1959-1960 - Jerzy Gąssowski
- 1979-1973 - Stanisław Tabaczyński
- 1980-1983 - M.Proksa
Bibliografia
- Adam Miłobędzki, Zamek Sandomierski [w:] "Studia Sandomierskie", rok 1967, s.245-276
- "Sandomierz: Badania 1969-1973" praca zbiorowa pod red. S.Tabaczyńskiego, tom 1, Warszawa 1993, tom 2, Warszawa 1996
- Maria Florek, "Zabudowa Wzgórza Zamkowego w Sandomierzu w średniowieczu" [w:] "Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego", wyd. KOBiDZ, Kielce 2005, s.91-108
- Historia zamku królewskiego. [dostęp 19.04.2008]. (pol.).