Zamek w Golubiu

Zamek w Golubiu

nr rej. A-149/65 z 18 października 1934
Zamek po odbudowie
Państwo	Polska
Miejscowość	Golub-Dobrzyń
Ukończenie budowy	XIII/XIV w.
Plan budynku
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie Polski Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building}

{{Budynek infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | nazwa oryginalna = | współrzędne = | alt zdjęcia = Nieznane pola: "sekundN", "sekundE", "minutE", "stopniN", "minutN" oraz "stopniE".

Zamek w Golubiu od południa

Plan C.Steinrechta wykonany ok. 1890

Zamek w Golubiu (niem. Gollub lub Schloss Golau) – czteroskrzydłowy konwentualny zamek krzyżacki z przełomu XIII i XIV wieku, wzniesiony na wzgórzu górującym nad miastem, obecnie w granicach miasta Golub-Dobrzyń; zachowany w stylu gotycko-renesansowym.

Historia

W 1258 roku vila Golube została nadana biskupowi włocławskiemu Wolimirowi. Początkowo znajdował się tu drewniany gród strzegący przeprawy przez Drwęcę, który w 1293 roku na drodze wymiany pomiędzy biskupstwem włocławskim a Zakonem znalazł się w granicach państwa zakonnego.

W latach 1305–1311 wzniesiono mur obwodowy zamku górnego oraz dwa skrzydła (zachodnie i południowe) na siedzibę komtura krzyżackiego. Prace te należy wiązać z postacią pruskiego mistrza krajowego Konrada Sack. W następnej fazie zbudowano od strony północno-zachodniego narożnika nieistniejącą dziś wieżę na planie kwadratu. Zamek w latach 1329-1333 próbował nieskutecznie zdobyć Władysław Łokietek. We wschodniej części skrzydła południowego umieszczono kaplicę pod wezwaniem św. Krzyża z prowadzącym do niej ozdobnym portalem. Do kaplicy przylegały dwie cele pokutne, oraz kapitularz i infirmeria. Komtur zajmował skrzydło zachodnie, a skrzydło północne przeznaczono na dormitorium braci zakonnych. Skrzydło wschodnie mieściło zakrystię, refektarz i jeszcze jedną salę. Na wschód od zamku zbudowano warowne przedzamcze z wieżami i basztami, które mieściło stajnie, stodoły, spichlerze. W 1410 roku zamek został zajęty przez rycerstwo polskie i przekazany przez króla Władysława Jagiełłę w zarząd rycerzowi Niemście ze Szczytnik. Jednak wkrótce zamek został zajęty przez wspomagające Krzyżaków oddziały Zakonu Kawalerów Mieczowych, co spotkało się kontrakcją oddziałów polskich, które jesienią 1410 roku pod wodzą starosty bydgoskiego Dobiesława Puchały herbu Wieniawa pobiły pod zamkiem w bitwie przeważające liczebnie wojska inflanckie. Po podpisaniu I Pokoju toruńskiego w 1411 roku zamek zwrócono Krzyżakom.

Podczas Wojny golubskiej w 1422 roku wojska polskie po ostrzale artyleryjskim z 14 dział rozpoczętym 20 sierpnia zdobyły miasto, a następnie w dniu 26 sierpnia zdobyto w wyniku szturmu zamek, w trakcie którego zginął komtur i zamek. W wyniku ostrzału artyleryjskiego wojsk Jagiełły zamek był poważnie uszkodzony. Po jego odzyskaniu przez Krzyżaków jego system obronny dostosowano do prowadzenia obrony za pomocą broni palnej i w tym celu wybudowano dwie cylindryczne wieże od strony przedzamcza, które były połączone pomostem z gankami obronnymi. Zamek po zniszczeniach był odbudowywany jeszcze w latach 1433-1449.

Po wybuchu wojny trzynastoletniej w 1454 roku zamek opanowały działające w porozumieniu z Polską siły Związku Pruskiego, po czym król Kazimierz Jagiellończyk we wrześniu 1455 roku oddał go w dzierżawę swojemu dworzaninowi Grotowi z Ostrowa, a obsadził go wynajęty przez króla czeski najemnik Wilhelm Jenik z Mieczykowej, który otrzymał od króla starostwo w Golubiu. W 1456 roku zamek otrzymał za zasługi od króla Ulryk Czerwonka (Oldrzych Czerwonka). W dniu 19 września 1460 roku zamek obległy najemne wojska krzyżackie pod dowództwem Bernarda Szumborskiego, jednak polska załoga zamku, którą dowodził Andrzej Puszkarz, zdołała odeprzeć atak. Krzyżacy zdołali zdobyć miasto Golub, ale zamku nie mogli zdobyć przez dwa lata. Po uwolnieniu z czeskiego więzienia, miasto odbił Czerwonka w październiku 1462 roku. Po zakończeniu wojny na podstawie II Pokoju toruńskiego z 1466 roku został przyłączony do Królestwa Polskiego przeznaczając go na siedzibę starosty, którym został Ulryk Czerwonka. W 1511 roku na polecenie Zygmunta Starego zamek został wyremontowany.

W latach 1616–1623 przebudowany na polecenie siostry króla Zygmunta Augusta królewny Anny Wazówny, która objęła starostwo golubskie - dodano wtedy m.in. późnorenesansowe attyki, budynek na przedbramiu, zmieniono kształt okien i dodano wieżyczki w narożach. Tutaj po raz pierwszy wyhodowano w Polsce tytoń, który sprowadzono z Turcji. W 1623 roku w Golubiu przebywał król Zygmunt III Waza. Zniszczony w 1655 roku w czasie wojen szwedzkich. Na początku XVIII wieku wyremontowano wnętrza. W czasie wojen napoleońskich w zamku mieścił się lazaret. Uszkodzony w 1842 roku oraz w 1867 gdy huraganowy wiatr zawalił częściowo attyki. W 1920 roku władze polskie urządziły w zamku muzeum. W 1937 roku wyremontowano dach i kilka pomieszczeń.

Po wojnie pierwsze prace zabezpieczające przeprowadzono w latach 1947-1953. Odbudowany i odrestaurowany w latach 1959–1966 oraz w trakcie kolejnych prac adaptacyjnych po roku 2006.

W 1978 roku na zamku odbyła się jedna z pierwszych w Polsce rekonstrukcji historycznych. Zainscenizowano tam turniej rycerski. Obecnie mieści się tu muzeum, hotel i restauracja.

Bibliografia

• Ireneusz Sławiński: Zamek w Golubiu. PWN, 1976. ISBN 83-86-206-27-6.brak strony w książce
• Mieczysław Haftka: Zamki Krzyżackie w Polsce - szkice z dziejów. Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku, 1999, s. 116-119. ISBN 83-86-206-27-6.
• Włodzimierz Antkowiak, Piotr Lamparski: Zamki i strażnice krzyżackie ziemi chełmińskiej. Toruń: Grafitti BC, 2000, s. 32-36. ISBN 83-900784-5-7.
• Hanna Domańska Z badań nad problemem przystosowania zamków Pomorza Wschodniego do broni palnej w latach 1390-1520 Kwartalnik Architektury i Urbanistyki: teoria i historia 21/4 (1976), s. 323-335
• Dariusz Poliński Gród czy zamek? Z badań nad najwcześniejszymi krzyżackimi obiektami obronnymi w ziemi chełmińskiej Archaeologia Historica Polona t. 15/1, 2005, Wyd. Naukowe UMK, ISBN: 83-231-1869-8

Linki zewnętrzne

• Zamek w Golubiu: strona oficjalna. www.zamekgolub.pl. [dostęp 2011-02-11].
• Zamek w Golubiu-Dobrzyniu. zamki.res.pl. [dostęp 2011-02-11].
• Zamek w Golubiu-Dobrzyniu. www.zamki.pl. [dostęp 2011-02-11].
• Artykuł o zamku krzyżackim w Golubiu. www.ciekawe-miejsca.net. [dostęp 2011-02-11].
• Golub Dobrzyń – zamek na pograniczu. www.ciekawe-miejsca.net. [dostęp 2011-02-11].
• Wirtualny spacer po Zamku w Golubiu.