Teoria punktu widzenia

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Teoria punktu widzenia,, teoria stanowiska (ang. Standpoint Theory) – feministyczna perspektywa teoretyczna, według której poznanie jest ściśle związane z pozycją poznającego podmiotu w społeczeństwie, oraz jego istotnymi cechami[1].

Teoria punktu widzenia wskazuje, że obiektywna wiedza i nauka nie są możliwe, lecz są uwikłane w położenie i doświadczenia podmiotów[2]. Teoretyczki punktu widzenia kwestionują główny nurt praktyki naukowej, który historycznie wykluczał niektóre grupy z prowadzenia badań, a tym samym odcinał im możliwość czerpania korzyści płynących z konstrukcji wiedzy oraz nie uwzględniał ich punktów widzenia[3]. Podkreślają użyteczność empirycznego poznania potocznego, wskazując, że doświadczenia społeczne jednostek wpływają na to, które cechy świata są dla nich percepcyjnie istotne, które dowody są rozumiane przez nich jako mocne oraz które wnioski są wiarygodne[4].

W myśl teorii punktu widzenia poznawanie rzeczywistości nie polega na minimalizowaniu wpływu elementów subiektywnych, a na dokładnym mapowaniu różnych położeń, w których znajdują się podmioty poznające[5]. Podejście to wykorzystywane jest w debatach o epistemologii, metodologii nauk społecznych i przyrodniczych, filozofii nauki i aktywizmie politycznym[6].

Teoretyczki punktu widzenia badały m.in. system uniwersytecki, odnajdując w jego strukturze silne uwarunkowania płciowe, mające wpływ na sposób jego działania i rezultaty. Wnioski z ich badań wskazują, że podstawowe założenia, kategorie analityczne oraz priorytety zachodniej nauki i społeczeństw, opierają się w większości na perspektywach ekonomicznie i rasowo uprzywilejowanych mężczyzn[7][8][9][10][11][12][13][4].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza fala[edytuj | edytuj kod]

Filozofia feministyczna spopularyzowała i rozwinęła teorię punktu widzenia w latach 70. i 80. XX wieku[14], choć jej korzenie sięgają Hegla[15], Lukacsa[16] i Du Boisa[17]. Termin został ukuty przez Sandrę Harding w celu łącznej klasyfikacji ujęć epistemologicznych, które kładą nacisk na wiedzę kobiet[18]. Harding zidentyfikowała różne wymiary dowolnego położenia, opisując je jako skrzyżowanie 1) rzeczywistego miejsca w świecie fizycznym i społecznym, w tym ciała ludzkiego, 2) motywacji i interesów w odniesieniu do tej lokalizacji, 3) ekspozycji i udziału w poszczególnych dyskursach, które dostarczają „metafor i modeli” do interpretacji własnego położenia oraz 4) pozycji w społecznej organizacji produkcji wiedzy[9]. Harding argumentuje, że zaangażowanie polityczne feministek i ich aktywna koncentracja na życiu kobiet pozwala im zajmować epistemicznie uprzywilejowane „punkty widzenia”[1] i przeszkody napotykane w społeczeństwie[14].

Feministyczna teoria punktu widzenia początkowo koncentrowała się na kwestionowaniu idei naukowej neutralności i obiektywizmu ze strony domniemanego uogólnionego znawcy. Wczesne teoretyczki punktu widzenia badały, w jaki sposób czyjaś tożsamość płciowa wpływała na ich zasoby, zdolności epistemiczne lub dostęp do wiedzy[19]. Niektóre założenia oparły na teorii heglowskiej i marksistowskiej[6]. Nancy Hartsock zbadała teorię punktu widzenia, wykorzystując relacje między mężczyznami i kobietami. W 1983 roku opublikowała The Feminist Standpoint: Developing Ground for a Specifically Feminist Historical Materialism. Hartsock wykorzystała dialektykę pan–niewolnik Hegla oraz teorię klas i kapitalizmu Marksa jako inspirację do przyjrzenia się sprawom płci[20].

Druga fala[edytuj | edytuj kod]

Teoria punktu widzenia ewoluowała, aby skupić się na pozycjach społecznych, takich jak płeć, rasa, klasa społeczna, kultura i status ekonomiczny[21]. Dążono do rozwinięcia szczególnej epistemologii feministycznej, która ceni doświadczenia kobiet i grup mniejszościowych jako źródła wiedzy[22]. Do czołowych teoretyczek pojęcie należą Dorothy Smith, Nancy Hartsock, Donna Haraway, Sandra Harding, Alison Wylie, Lynette Hunter i Patricia Hill Collins[23].

Badaczki i aktywistki teorii punktu widzenia drugiej fali w Stanach Zjednoczonych rozwinęły pokrewną koncepcję intersekcjonalności[24], aby zbadać opresję spowodowaną oddziaływaniem na siebie różnych tożsamości społecznych, takich jak płeć, rasa, seksualność i kultura[25]. Chociaż intersekcjonalność została opracowana w celu rozważenia kwestii społecznych i filozoficznych, została zastosowana w wielu obszarach akademickich[26], takich jak szkolnictwo wyższe[27], polityka tożsamości[28] i geografia[29].

Trzecia fala[edytuj | edytuj kod]

Współczesna teoria punktu widzenia ewoluuje[30] jako odpowiedź na zmiany w krajobrazie politycznym i gospodarczym, np. pierwsza kobieta i osoba niebiała na stanowisku wiceprezydentki Stanów Zjednoczonych (Kamala Harris), globalna pandemia[31] i unieważnienie wyroku Roe v Wade[32]. Feminizm trzeciej fali kładzie nacisk na inkluzywną społeczność i działanie[33][34].

Teoretyczka teorii punktu widzenia, Patricia Hill Collins, podkreśla związek teorii punktu widzenia z czarnymi grupami feministycznymi, ponieważ teoria punktu widzenia może być wykorzystana jako ramy do zrozumienia myśli czarnych feministek[35]. Teoria punktu widzenia może być ramą dla zrozumienia ucisku czarnych kobiet lub tego, co teoretyczka feministyczna, Catherine E. Harnois, nazywa „punktem widzenia czarnych kobiet”[36].

Teoria rdzennego punktu widzenia[edytuj | edytuj kod]

Rozwój feministycznej teorii punktu widzenia odegrał ważną rolę w rozwoju nowych nauk humanistycznych i społecznych[37]. Przyczynił się do powstania teorii rdzennego punktu widzenia, czyli teoretycznego podejścia, jak rdzenni mieszkańcy radzą sobie z trudnościami w przestrzeniach, w których kwestionuje się ich epistemologię. Podejście to uwzględnia różnorodne pochodzenie zmarginalizowanych grup w różnych społeczeństwach i kulturach, których unikalne doświadczenia są marginalizowane i tłumione w większościowym systemie wytwarzania wiedzy[38]. Teoria wywiodła się z tego, że zaczęto zauważać ograniczenia zachodnich metodologii w zakresie badania rdzennych społeczności. Teoretycy stwierdzili, że:

  • zachodnie metody badawcze oparte są na relacjach władzy, ponieważ badacz kontroluje i dominuje nad całym procesem badania[39],
  • metody zachodnie stawiają badacza na wyższej pozycji jako eksperta, podczas gdy członkowie społeczności funkcjonują niżej jedynie jako informatorzy[40][41],
  • zachodnie metody są uważane za jednostronne, ponieważ mogą przynieść korzyści przede wszystkim badaczowi, a nie społeczności badanej[40][42].
  • zachodnie metody są nie mają zastosowanie do wszystkich, ponieważ kierują się założeniami i teoriami, które powstały w odmiennym kontekście i dynamice społecznej niż u społeczności badanej[43]
  • zachodnie metody badawcze są uważane za niedostosowane do wartości i zasad, które kierują rdzennymi sposobami poznania[39][42].

Podobnie jak w przypadku teorii feministycznej, badacze rdzennego punktu widzenia oczekują, że naukowiec odniesie się do swojego uprzywilejowanego statusu społecznego w stosunku do tych, których bada. Oczekuje się od niego zadeklarowania, kim jest i na jakiej podstawie pisze. Samoświadomość w tym ujęciu ma dla teoretyków fundamentalne znaczenie dla procesu badawczego, ponieważ powinna skutkować przeorientowaniem roli naukowca[44]. Martin Nakata jest jednym z czołowych teoretyków teorii rdzennego punktu widzenia[45], a jednocześnie pierwszym rdzennym mieszkańcem Wysp Cieśniny Torresa, który uzyskał stopień doktora[46]. Innymi osobami mającymi duży wpływ na rozwój teorii punktu widzenia[47] jest Japanangka errol West[48] oraz Lester-Irabinna Rigney[49] wywodzący się ze społeczności aborygenów, jak również hawajska naukowczyni Manulani Aluli Meyer[50].

Krytyka pojęcia[edytuj | edytuj kod]

Główną osią krytyki jest wiarygodność silnej obiektywności w porównaniu z subiektywnością. Teoretycy punktu widzenia argumentują, że punkty widzenia są względne i nie można ich oceniać za pomocą żadnych bezwzględnych kryteriów, ale zakładają jednocześnie, że uciskani są mniej stronniczy lub bardziej bezstronni niż uprzywilejowani[51]. Tym samym krytycy twierdzą, że teoria punktu widzenia, pomimo kwestionowania esencjalizmu, opiera się właśnie na nim, ponieważ koncentruje się na dualizmie subiektywności i obiektywności[52].

Catherine O’Leary argumentowała również, że choć teoria punktu widzenia pomogła odzyskać doświadczenie kobiet jako materiał badawczy, zawiera problematyczny nacisk na uniwersalność tego doświadczenia kosztem różnic między doświadczeniami kobiet z różnych kręgów[52]. Kiedy tworzono pojęcie nie uwzględniano, jak zróżnicowana może być kultura i doświadczenia wewnątrz tej samej grupy społecznej. Wcześni teoretycy punktu widzenia starali się zrozumieć, w jaki sposób tożsamość płciowa znawców wpływała na ich zasoby i zdolności epistemiczne, a dopiero rozwój teorii pozwolił na dostrzeżenie różnorodności doświadczeń osób o krzyżujących się tożsamościach[53].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Standpoint theory, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-11-26] (ang.).
  2. ↑ Young Y. Kim (red.), The International Encyclopedia of Intercultural Communication, wyd. 1, Wiley, 29 listopada 2017, DOI: 10.1002/9781118783665.ieicc0234, ISBN 978-1-118-78394-8 [dostęp 2022-11-26] (ang.).
  3. ↑ Brenda J. Allen, Feminist standpoint theory: A black woman’s (re)view of organizational socialization, „Communication Studies”, 47 (4), 1996, s. 257–271, DOI: 10.1080/10510979609368482, ISSN 1051-0974 [dostęp 2022-11-26] (ang.).
  4. ↑ a b Jessica Sprague-Jones, Joey Sprague, The Standpoint of Art/Criticism: Cindy Sherman as Feminist Artist?*: THE STANDPOINT OF ART/CRITICISM, „Sociological Inquiry”, 81 (4), 2011, s. 404–430, DOI: 10.1111/j.1475-682X.2011.00385.x [dostęp 2022-11-26] (ang.).
  5. ↑ Joanna Bednarek, Katarzyna Czeczot, Epistemologie feministyczne. Ku lepszej wiedzy o „kobietach”, „Praktyka Teoretyczna”, 4 (10), 2013.
  6. ↑ a b Feminist Standpoint Theory | Internet Encyclopedia of Philosophy [online] [dostęp 2022-11-26] (ang.).
  7. ↑ Patricia Hill Collins, Black Feminist Thought: Knowledge, Consciousness, and the Politics of Empowerment, New York: Routledge., 2000.
  8. ↑ Raewyn Connell, Southern Theory: the Global Dyamics of Knowledge in Social Science, Sydney 2007.
  9. ↑ a b Sandra Harding, Is Science Multicultural? Postcolonialisms, Feminisms, and Epistemologies, Bloomington, Indianapolis: Indiana University Press, 1998.
  10. ↑ Chandra Talpade, Under Western Eyes: Feminist Scholarship and Colonial Discourses, Chandra Talpade Mohanty, Ann Russo, Lourdes Torres (red.), „Third World Women and the Politics of Feminism”, University of Indiana Press, 1984.
  11. ↑ Maria Mies, Shiva Vandana, Ecofeminism, Fernwood Publications/Zed Books, 1993.
  12. ↑ Dorothy E. Smith, The Conceptual Practices of Power: a Feminist Sociology of Knowledge, Boston: Northeastern University Press, 1990.
  13. ↑ Joey Sprague, Feminist Methodologies for Critical Researchers: Bridging Differences, Lanham: _Rowman & Littlefield, 2005.
  14. ↑ a b Sandra G. Harding, Whose science? Whose knowledge?. Thinking from women’s lives, Ithaca, N.Y.: Cornell University Press, 1991, ISBN 978-1-5017-1295-1, OCLC 681414654 [dostęp 2022-11-26].
  15. ↑ Georg Wilhelm Friedrich Hegel, The Phenomonology of Mind, Translated by J.B. Baillie (red.), London: Swan Sonnenschein & Co., Ltd, 1910.
  16. ↑ Lukacs, Georg. 1923. History and Class Consciousness. Translated by Rodney Livingstone (1972). The MIT Press.
  17. ↑ DuBois, W.E.B. 1903. The Souls of Black Folk: Essays and Sketches. Chicago: A.C. McClurg & Co.
  18. ↑ Lina Gurung, Feminist Standpoint Theory: Conceptualization and Utility, „Dhaulagiri Journal of Sociology and Anthropology”, 14, 2020, s. 106–115.
  19. ↑ Amy Keating, Embodied and Emotional Knowledge of Oppression: Positive Contributions of a Relational Feminist Standpoint Theory [dostęp 2022-11-26].
  20. ↑ Nancy C.M. Hartsock, The Feminist Standpoint: Developing the Ground for a Specifically Feminist Historical Materialism, Routledge, 16 lipca 2019, s. 105–132, ISBN 978-0-429-31088-1 [dostęp 2022-11-26].
  21. ↑ R.A. Wallance, A. Wolf, Contemporary Sociological Theory: Continuing the classical tradition, Englewood Cliffs: NJ: Prentice Hall, 1995.
  22. ↑ Kim McCann, Feminist Theory Reader: Local and global perspectives, 2003.
  23. ↑ Tran, Thi Hai Ly, ., Sojourners in the country of freedom and opportunity. The experiences of Vietnamese women with non-immigrant dependent spouse visas in the United States, OCLC 1255181490 [dostęp 2022-11-27].
  24. ↑ Michele Tracy Berger, Kathleen Guidroz, The intersectional approach. Transforming the academy through race, class, and gender, Chapel Hill: University of North Carolina Press, 2009, ISBN 978-0-8078-9556-6, OCLC 500625115 [dostęp 2022-11-26].
  25. ↑ Patricia Hill Collins, Intersectionality, Cambridge, UK 2016, ISBN 978-0-7456-8448-2, OCLC 923665818 [dostęp 2022-11-26].
  26. ↑ Kathy Davis, Intersectionality as buzzword: A sociology of science perspective on what makes a feminist theory successful, „Feminist Theory”, 9 (1), 2008, s. 67–85, DOI: 10.1177/1464700108086364, ISSN 1464-7001 [dostęp 2022-11-26] (ang.).
  27. ↑ Enyonam Brigitte Norgbey, The Role of Feminist Standpoint and Intersectionality Epistemologies in Providing Insights into the Causes of Gender Disparity in Higher Education, „Education Journal – Revue de l’éducation”, 6 (1), 2018, s. 19, DOI: 10.18192/ejre.v6i1.2063, ISSN 2560-8746 [dostęp 2022-11-26].
  28. ↑ Kimberle Crenshaw, Mapping the Margins: Intersectionality, Identity Politics, and Violence against Women of Color, „Stanford Law Review”, 43 (6), 1991, s. 1241, DOI: 10.2307/1229039, JSTOR: 1229039 [dostęp 2022-11-26].
  29. ↑ Gill Valentine, Theorizing and Researching Intersectionality: A Challenge for Feminist Geography*, „The Professional Geographer”, 59 (1), 2007, s. 10–21, DOI: 10.1111/j.1467-9272.2007.00587.x, ISSN 0033-0124 [dostęp 2022-11-26] (ang.).
  30. ↑ Susan Archer Mann, Douglas J. Huffman, The Decentering of Second Wave Feminism and the Rise of the Third Wave, „Science & Society”, 69 (1), 2005, s. 56–91, DOI: 10.1521/siso.69.1.56.56799, ISSN 0036-8237 [dostęp 2022-11-26] (ang.).
  31. ↑ Faraday, Fay (2021). „Intersectional Feminism, Racial Capitalism, and the COVID-19 Pandemic”. University of New Brunswick Law Journal. 72: 222.
  32. ↑ Keeanga-Yamahtta Taylor, How Black Feminists Defined Abortion Rights, „The New Yorker”, 2022.
  33. ↑ R. Claire Snyder, What Is Third-Wave Feminism? A New Directions Essay, „Signs: Journal of Women in Culture and Society”, 34 (1), 2008, s. 175–196, DOI: 10.1086/588436, ISSN 0097-9740 [dostęp 2022-11-26] (ang.).
  34. ↑ Kevin Merriman, The Women’s Movement Today: An Encyclopedia of Third-Wave Feminism, „Proquest”, 97, 2006.
  35. ↑ Collins, Patricia Hill (2003), Lott, Tommy Lee; Pittman, John P. (eds.), „Some Group Matters: Intersectionality, Situated Standpoints, and Black Feminist Thought”, A Companion to African-American Philosophy, Blackwell, retrieved 2022-11-13.
  36. ↑ Catherine E. Harnois, Race, Gender, and the Black Women’s Standpoint, „Sociological Forum”, 25 (1), 2010, s. 68–85, DOI: 10.1111/j.1573-7861.2009.01157.x [dostęp 2022-11-26] (ang.).
  37. ↑ P. Fuery, N. Mansfield, Cultural Studies and critical theory, Oxford: Oxford University Press, 2000.
  38. ↑ Martin Nakata, Disciplining the Savages: Savaging the Disciplines, „Aboriginal Studies Press”, 2007, s. 213–216.
  39. ↑ a b S. Coram, Rethinking Indigenous research approval: the perspective of a ‘stranger’, „Qualitative Research Journal”, 11, 2011, s. 38–47.
  40. ↑ a b Chilisa B (2005) Educational research within postcolonial Africa: a critique of HIV/AIDS research in Botswana. International Journal of Qualitative Studies in Education 18, 659–684.
  41. ↑ Smith LT (2012) Decolonising Methodologies: Research and Indigenous Peoples. London: Zed Books.
  42. ↑ a b M.A. Hart, Indigenous worldviews, knowledge, and research: the development of an indigenous research paradigm, „Journal of Indigenous Voices in Social Work”, 1, 2010, s. 1–16.
  43. ↑ V. Roos, The Mmogo method: discovering symbolic community interactions, „Journal of Psychology in Africa”, 18, 2008, s. 650–668.
  44. ↑ Allan Ardill, Australian Sovereignty, Indigenous Standpoint Theory and Feminist Standpoint Theory: First Peoples’ Sovereignties Matter, „Griffith Law Review”, 22 (2), 2013, s. 315–343, DOI: 10.1080/10383441.2013.10854778, ISSN 1038-3441 [dostęp 2022-11-27] (ang.).
  45. ↑ Nancy M. Williams, Disciplining the Savages, Savaging the Disciplines, „The Australian Journal of Indigenous Education”, 36 (1), 2007, s. 131–134, DOI: 10.1017/s1326011100004579, ISSN 2049-7784 [dostęp 2022-11-27].
  46. ↑ Martin Nakata, Vicky Nakata, Report on Torres Strait Fisheries Research Protocols: A Guide for Researchers, 24 lutego 2011, DOI: 10.5130/978-0-9924518-4-4 [dostęp 2022-11-27].
  47. ↑ Dennis Foley, Indigenous epistemology and indigenous standpoint theory, „Social alternatives”, 22 (1), 2003.
  48. ↑ Japanangka errol West, Speaking towards an Aboriginal philosophy. Indigenous Philosophy Conference, Linga Longa 1998.
  49. ↑ Lester Irabinna Rigney, The first perspective: culturally safe research practices on or with indigenous peoples. In 1999 Chacmool Conferencje Proceedings, Alberta: University of Calgary, 1999.
  50. ↑ Meyer, M. (1998). Native Hawaiian epistemology: Contemprorary narratives. Doctoral Thesis Harvard University. Ann Arbor, Michigan: UMI Dissertation Services.
  51. ↑ Em Griffin, A First Look at Communication Theory: Standpoint Theory, „McGraw-Hill Higher Education”, 2009, s. 441–453.
  52. ↑ a b R. West, H.L. Turner, Communication Theory. Analysis and Application, 2004.
  53. ↑ Alison Wylie, Feminist Philosophy of Science: Standpoint Matters, „Proceedings and Addresses of the American Philosophical Association”, 86 (2), 2012, s. 47–76, JSTOR: 43661298.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Teoria_punktu_widzenia&oldid=72808399”