Wanda Madler

Wanda Madler

Data i miejsce urodzenia	24 grudnia 1890 Kraków
Data i miejsce śmierci	25 sierpnia 1969 Sztokholm
Zawód, zajęcie	biolożka i pedagożka
Odznaczenia

Wanda Madler (ur. 24 grudnia 1892 w Krakowie, zm. 25 sierpnia 1969 w Sztokholmie) – polska biolożka, pedagog i działaczka społeczna. Angażowała się w pomoc humanitarną podczas dwóch wojen światowych.

Młodość

Urodziła się w Krakowie lub w majątku Rypczyńce na Podolu w rodzinie Józefy i Aleksandra Lippomanów jako ich drugie dziecko. Była wnuczką Jana Alfonsa Lippomana. Starszy brat Wandy, Władysław Lippoman, został posłem na Sejm 1 kadencji. Rodzice zadbali, by córka odebrała staranne wykształcenie podstawowe oraz średnie. Uczyła się w domu. Poznała języki obce, m.in. francuski, niemiecki i rosyjski. Szybko rodzice zauważyli jej nieprzeciętną inteligencję, umiejętność szybkiego przyswajania wiedzy oraz wytrwałość i ambicję w dążeniu do celu. W 1912 ukończyła studia biologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim i została doktorantką profesora Odo Bujwida, pioniera polskiej bakteriologii. Karierę naukową przerwał wybuch I wojny światowej.

I wojna światowa

Praca w Związku Młodzieży Polskiej ZET

Zajmowała się głównie wspieraniem walczących o odzyskanie niepodległości, a także zakładaniem sekretnych bibliotek i czytelni, kółek oświatowych oraz organizacją manifestacji wolnościowych i obchodów związanych z najważniejszymi wydarzeniami narodowościowymi.

Podczas pracy w ZET-cie poznała przyszłego męża, Stefana Madlera.

Pobyt w Czechach

Razem z mężem zaangażowali się w pomoc dotkniętych ubóstwem uchodźcom polskich w Chocieniu w Czechach. Wanda realizowała się także w pracy z młodzieżą, dla której stworzył oddział Związku Harcerstwa Polskiego. Niedługo po przyjeździe do Czech, 31 października 1916, na świat przyszedł pierworodny Madlerów, Zbigniew.

Okres międzywojenny

Życie w Zamościu

Po I wojnie światowej para przeprowadziła się do Zamościa, gdzie założyła pierwsze w województwie lubelskim laboratorium bakteriologiczne. W 1918 Wanda urodziła córkę Annę.

19 kwietnia 1919 Stefan Madler zmarł przedwczesną śmiercią, walcząc z epidemią tyfusu. Po śmierci męża Wanda, jako samotna matka, zmuszona była zamknąć swoje laboratorium bakteriologiczne.

Wkrótce zatrudniła się jako nauczycielka fizyki w Gimnazjum Żeńskim im. Marii Konopnickiej. W 1922 została jego dyrektorką. Funkcję pełniła do 1929. Zasłynęła również jako współzałożycielka żeńskiej szkoły przemysłowej Polskiej Macierzy Szkolnej. Uczestniczyła w tworzeniu internatu, któremu wkrótce nadano jej imię. Przepadała za pracą z młodzieżą – jako pedagog spełniała się, organizując tzw.tygodnie dziecka. Należała do wielu środowisk, m.in. KMK (od 1926 w zarządzie), Towarzystwa Miłośników Książki w Krakowie, PMS, Narodowej Organizacji Kobiet i Towarzystwa Opieki nad Grobami Poległych. Współorganizowała wystawę książki polskiej w 1923, była też delegatką na I Zjazd Bibliofilski w 1925. Uczestniczyła w aktywizowaniu kulturalnego życia Zamościa.

Pobyt w Białej Podlaskiej

W 1929 przeniosła się do Białej Podlaskiej, gdzie do wybuchu II wojny światowej kierowała Państwowym Żeńskim Gimnazjum im. Emilii Plater.

II wojna światowa

26 czerwca 1940 aresztowali ją gestapowcy. Przez następnych 10 miesięcy była więziona w zamku w Lublinie. W 1941 została wywieziona do żeńskiego obozu koncentracyjnego Ravensbruck, otrzymując nr obozowy 6010. Mobilizując inne więźniarki nauczycielki, zorganizowała tajne nauczanie dla dziewcząt. Napisała podręczniki dla uczennic więźniarek. Rękopis jednego z nich przechowywany jest w muzeum w Lund. Wspólnie z więźniarkami podjęła inicjatywę opracowania książki kucharskiej. W czasie pobytu w Ravensbrück wielokrotnie poddawana była torturom i okrutnym eksperymentom, które zostawiły trwały uszczerbek na jej zdrowiu fizycznym (zdeformowane nogi) oraz psychicznym (znaczące zaburzenia snu). Mimo trwałych śladów szybko wróciła do pracy.

Podczas wojny hitlerowcy zamordowali w więzieniu lwowskim jej syna, Zbigniewa.

Po II wojnie światowej

W końcu lutego 1945 w ramach akcji hrabiego Folke Bernardotte, razem z kilkunastoma tysiącami więźniarek, została uwolniona przez Niemców i przewieziona do Szwecji.

W obozie przejściowym udało jej się założyć polskie gimnazjum. Później założyła polską szkołę w Sztokholmie, gdzie zaangażowała się w edukowanie uchodźców. Do końca życia czynnie uczestniczyła w działaniach organizacji polskich jako prezeska Związku Byłych Więźniów Politycznych, członkini SPK oraz Rady Uchodźstwa Polskiego w Szwecji. Prowadziła polskie liceum, później przez 20 lat pracowała w Fundacji Botanicznej.

Została pochowana na cmentarzu katolickim w Sztokholmie.

Upamiętnienia i odznaczenia

Za osiągnięcia społeczne otrzymała Złoty Krzyż Zasługi.

25 kwietnia 2016 radni miasta Zamość nadali jej imię miejskiemu rondu. Jej imię nosi również jedna z ulic w Białej Podlaskiej.