Whang-od

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.
Whang-od
ilustracja
Data urodzenia

17 lutego 1917

Zawód, zajęcie

tatuażystka

Multimedia w Wikimedia Commons

Whang-od (ur. 17 lutego 1917[1]) – filipińska tatuażystka. Pochodzi z plemienia Butbut zamieszkującego Luzon. Od wczesnej młodości zajmowała się tradycyjnym tatuażem, mającym pierwotnie funkcje obrzędowe. Zyskała znaczną popularność, twórczo reinterpretując przy tym własne rzemiosło. Utrwalona w krajowej i światowej kulturze, została odznaczona filipińskim Prezydenckim Medalem Zasługi (2024).

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Pochodzenie i początki działalności[edytuj | edytuj kod]

Whang-od pochodzi z plemienia Butbut będącego częścią ludu Kalinga[2][3]. Urodziła się jako najstarsza z siedmiorga rodzeństwa[4]. Zamieszkuje wioskę Buscalan w prowincji Kalinga, położonej w północno-środkowej części Luzonu[5][6]. Wcześnie, bo już jako nastolatka zaczęła wdrażać się w tajniki tradycyjnej sztuki tatuażu[7]. Pobierała nauki w tym względzie od swojego ojca, również cenionego tatuażysty[8]. To on właśnie dostrzegł talent córki oraz pomógł jej w znalezieniu sobie miejsca w rzemiośle, które przez stulecia stanowiło wyłączną domenę mężczyzn. We wczesnych latach 30. XX wieku była dodatkowo uczennicą Whag-aya, tatuażysty z Ngibat. Ten doświadczony artysta wykonał również kilka tatuaży na ciele samej Whang. Ozdobił w ten sposób chociażby jej ramiona oraz szyję[9]. Ciało Whang nosi zresztą ślady starannego treningu z okresu, w którym uczyła się swej profesji. Jako dwudziestolatka cieszyła się już opinią wykwalifikowanej rzemieślniczki. Była ceniona zwłaszcza za swoje umiejętności techniczne oraz za subtelność i delikatność[10].

Dalsza aktywność[edytuj | edytuj kod]

Pod koniec II wojny światowej zaczęła często podróżować. Już wcześniej zresztą otrzymywała zaproszenia od mieszkańców okolicznych wiosek, pragnących nosić właśnie tatuaż wykonany jej ręką. Regularnie wizyty w najróżniejszych miejscach regionu, a później również i w okolicznych prowincjach przyczyniły się do wyraźnego wzrostu jej popularności. Wzmagała się ona również i później. W latach 60., 70. i 80. Whang umiejętnie łączyła tradycyjne, geometryczne wzory z tymi o bardziej zindywidualizowanym charakterze. Wpisywała się przy tym w kreatywną reinterpretację tatuaży przez młodszych członków swego plemienia. Jednocześnie w pewnej mierze sama kształtowała ten proces[11].

Na przestrzeni dekad wynagradzana bywała na wiele sposobów. Nierzadko otrzymywała zapłatę w naturze, dostając ryż czy świnię. Czasem wręczano jej w zamian wartościowe części garderoby, takie jak koszule czy przepaski na biodra. Niekiedy wreszcie zainteresowany płacił za usługę własną pracą, pomagając rodzinie Whang w zasiewie ich pól, a także podczas żniw[12]. Przez większość życia źródłem jej utrzymania była przede wszystkim praca na roli. Dopiero postępująca komercjalizacja wykonywanych przez nią tatuaży, zjawisko, do którego Whang się w znacznym stopniu przyczyniła, jak również zaawansowany wiek, skłoniły ją do skupienia się na artystycznym rzemiośle[13]. Ewolucja tradycyjnych plemiennych tradycji tatuatorskich jest nierozerwalnie powiązana z prężnym rozwojem turystyki w regionie. Pozwoliła ona przy tym na powstanie hybrydowej wersji plemiennych tatuaży, odartej całkowicie z funkcji obrzędowej i przeznaczonej wyłącznie na swego rodzaju kulturalny eksport. Noszą one nazwę emben a whatok (wymyślone tatuaże), w odróżnieniu od whatok sa awi (tatuaży z przeszłości)[14].

W późnej starości Whang zaprzestała zresztą zupełnie wykonywania dawnych, skomplikowanych wzorów. Ich sporządzenie pozostawia swym uczennicom. Sama ogranicza się jedynie do wytatuowania na skórze trzech kropek, swoistego podpisu[15]. Służyć ma on także jako symbol oraz dowód na autentyczność tatuażu[16].

Mimo okresowego spadku zainteresowania tradycyjną funkcją tatuaży w plemieniu Butbut czy też w ogóle wśród ludu Kalinga w wielu wioskach regionu wciąż odnaleźć można tatuażystów[1]. Są to z reguły osoby starsze, zamieszkujące szczególnie miejsca w jakiś sposób łączone z tradycyjną, wysoce zrytualizowaną sztuką wojenną. Pośród nich Whang uznawana jest za jedną z najbardziej sprawnych i najbardziej kompetentnych artystek[17].

Tradycyjny kontekst społeczno-kulturowy[edytuj | edytuj kod]

Sztuka tradycyjnego tatuażu, której Whang poświęciła niemal całe życie, była pierwotnie wiązana przede wszystkim z rytualnym życiem społeczności. Podczas tatuowania artysta zazwyczaj śpiewał tak zwane ullalim (historie o bohaterach)[14]. Zlanie się w jedno bolesnego procesu tatuowania, śpiewu oraz treści opowiadanej historii miało pomóc tatuowanemu w nawiązaniu symbolicznego kontaktu z przodkami. Miało ten ukazywać fundamentalną jedność ciała, umysłu i ducha ludzkiego. Ullalim wykorzystywane przez Whang dotyczyło pochodzącego z Lubo mitycznego bohatera imieniem Banna. Przebywał on pod postacią pytona długą drogę poprzez góry i rzeki tylko po to, by ujrzeć piękną Lagkunawę z Tinglayan. Najpiękniejszym darem herosa dla jego ukochanej miały być pytonie łuski, w magiczny sposób osadzone na nogach kobiety. Obrzędowy śpiew ma mieć moc przywołania Banny, który objawia się w tym kontekście jako dające obronę oraz schronienie bóstwo[18].

Do podłoża obrzędowego tradycyjnej sztuki tatuażu zaliczały się praktyki o podłożu magicznym takie jak łowienie głów[19]. Związek między tatuażem, a osobą, na której skórze został on wykonany, był bardzo głęboki. Tatuaż przekraczać miał barierę fizycznej egzystencji oraz pozostawać ze swym właścicielem nawet w zaświatach. Jednocześnie tatuaż miał być sposobem na utrwalenie istotnych doświadczeń życiowych[20]. Ciało samej Whang, konkretnie zaś jej ramiona, noszą zresztą na sobie tajemne znaki pozostawione przez jej dawnych kochanków[21].

Tatuaż jako końcowy produkt specyficznej aktywności artystycznej miał nieco inne konotacje w zależności od płci. Należący do plemienia mężczyźni uzyskiwali prawo do tatuażu dopiero gdy zabili wroga, udowadniając tym samym swą zdolność do obrony grupy[22]. Później pojawiające się na ich ciele wzory miały tym samym pełnić funkcję ochronną, zapewniając wojownikom bezpieczeństwo w lokalnych konfliktach[23]. Wskazywano też, iż w pewnym sensie były odpowiednikiem współczesnych odznaczeń za dzielność w boju[24]. Kobiece tatuaże z kolei łączono głównie z plemiennym kanonem piękna, a także z płodnością[1][25]. Tatuowani przez Whang starsi plemienia zapewniali zresztą o istnieniu kobiet, które zaszły w ciążę właśnie po otrzymaniu tatuażu z jej rąk[23].

Narzędzia oraz technika pracy[edytuj | edytuj kod]

Zazwyczaj przed przystąpieniem do pracy Whang wykonywała próbne uderzenie[26]. Sprawdzała w ten sposób, czy krew potencjalnego tatuowanego jest dobra, innymi słowy czy spełnia przepisane tradycją wymogi. Jeśli jej barwa była ciemnoczerwona, a sam wyciek minimalny, rozpoczynało się tatuowanie. Jeśli jednak zainteresowany kichnął, Whang wstrzymywała się, a sama sesja była przekładana[27]. W wierzeniach ludu Kalinga kichnięcie uznaje się bowiem za zły znak, wskazujący na rychłą śmierć członka rodziny. Celem wspomnianej próby krwi było nie tylko swoiste wybadanie sytuacji. Kształt kropelek krwi ma mieć także związek ze stanem zdrowia tatuowanych[23].

W swojej pracy, także w obecnej, raczej szczątkowej formie wykorzystuje gisi. Jest to niewielki kijek zakończony kolcem kalamondina[28]. Za pomocą tego narzędzia wprowadza tusz pod skórę. Sam tusz składa się natomiast z mieszanki sadzy, wody oraz zgniecionych słodkich ziemniaków[29]. Inne źródła do listy jego składników dodają także między innymi węgiel i sok z trzciny cukrowej[30]. Wzór Whang nanosi na skórę przy użyciu źdźbła trawy. Kolejnym kijkiem, tak zwanym pat-ik, delikatnie uderza wspomniane już gisi, wykonując między 90 a 120 uderzeń na minutę. W ten sposób powstaje tatuaż[31]. Metoda ta jest wyjątkowo bolesna, przynajmniej w porównaniu z technikami powszechnie wykorzystywanymi współcześnie[32][33].

Życie prywatne oraz uczniowie[edytuj | edytuj kod]

Whang nigdy nie założyła rodziny[30][34]. W młodości przez jakiś czas związana była z Ang-Batangiem, jednym z wytatuowanych przez nią wojowników. Społeczność plemienna nie pozwoliła jednak na zawarcie przez nich związku małżeńskiego. Uznano bowiem, że rodowód mężczyzny nie jest wystarczająco czysty[13]. Ostatecznie Ang-Batang poślubił Hogkajon, najlepszą przyjaciółkę swojej ukochanej[35]. Zginął w wypadku przy wyrębie lasu w 1942[36].

Posiadaną przez siebie rozległą wiedzę, Whang, zgodnie z przyjętym zwyczajem, przekazała swoim krewnym[1][37]. W 2017 wśród jej uczennic wymieniano blisko sześćdziesięcioletnią Kalinę Suyam oraz znacznie młodsze Grace Palical i Ilyang Wigan[38]. Inne źródło zawierało imię jeszcze jednej uczącej się od Whang kobiety, niejakiej Reynalyn[39].

Ordery, nagrody i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]

Za swoją działalność była wielokrotnie nagradzana i wyróżniana. W 2017 otrzymała The Outstanding Filipino Tofil Award, przyznawaną przez Ansa Foundation. W tym samym roku wyróżniono ją jeszcze kolejno Bantayog Award oraz Outstanding Community Leadership Award[40][41]. W 2018 została uhonorowana Dangal ng Haraya[42]. Nagroda ta przyznawana jest przez państwową National Commission for Culture and the Arts of the Philippines[43].

W 2022 uhonorowano ją Hiyas Award for Indigenous Art[44]. W 2023 pojawiła się na okładce filipińskiej edycji magazynu Vogue[1]. Rok później prezydent Bongbong Marcos odznaczył ją Prezydenckim Medalem Zasługi[45][46]. Pojawiały się wezwania do przyznania jej Orderu Narodowego Artysty Filipin, mimo tego, że jego statut nie uznaje tatuażu za sztukę. Od 2015 rozmaici politycy wysuwali natomiast postulat uznania Whang za Narodowy Skarb Filipin. Tytuł ten jest równoważny Orderowi Narodowego Artysty[47]. Łączy się też z jednoczesnym wręczeniem artyście nagrody Gawad sa Manlilikha ng Bayan[48].

Wizerunek oraz miejsce w kulturze[edytuj | edytuj kod]

Whang-od zapisała się na trwale zarówno w filipińskiej, jak i światowej kulturze[49]. Jej szeroka rozpoznawalność sięga ostatnich lat XX stulecia[38][50]. Przez liczne źródła określana jest mianem ostatniej tradycyjnej tatuażystki swego ludu[8][51]. W oczywisty sposób mija się to z prawdą[4]. Takie podejście, obecne zwłaszcza w mediach oraz publikacjach zachodnich, krytykuje się za reprodukowanie narracji o znikających kulturach prymitywnych. Dodaje się również, że powielanie takiego stereotypu odbiera podmiotowość oraz sprawczość tak samej Whang, jak i ludowi Kalinga, którego ta jest wreszcie częścią[52].

Popularność Whang jednak jednoznacznie wynika ze źródeł[53]. Jej twarz pojawia się na licznych plakatach i pocztówkach. Zarówno sama Whang, jak i jej rodzinna wioska są bohaterami przynajmniej kilku zachodnich filmów dokumentalnych. Można wśród nich wymienić Tattoo Hunter: Kalinga of the Philippines (2007). Został on wyprodukowany dla kanału Discovery we współpracy z antropologiem Larsem Krutakiem. Badacz ten w 2010 opublikował ponadto obszerną pracę poświęconą nie tylko samej Whang, ale również tatuażom powstającym w jej rodzinnym regionie. Drugi wymieniany w literaturze dokument zachodni to natomiast The Last Kalinga Tattoo Artist (2016), stworzony przez Philippa Abrescha[54]. Działalnością tatuażystki zajmowali się też dokumentaliści wywodzący się z Filipin. Opowiada o niej zatem chociażby Ang Babae sa Likod ng Mambabatok (2012) w reżyserii Lauren Faustino[55][56].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e Dominic Zinampan: Whang-od. [w:] CCP Encyclopedia of Philippine Art Digital Edition [on-line]. epa.culturalcenter.gov.ph, 2023. [dostęp 2024-04-28]. (ang.).
  2. ↑ Robin, Nagbigay Pugay kay Apo Whang-Od. [w:] Senate of the Philippines [on-line]. senate.gov.ph, 2023-07-07. [dostęp 2024-05-02]. (tagalski).
  3. ↑ Alice Sarmiento: The Mark of Buscalan: Whang-Od, Vogue, and difficult conversations. [w:] Rappler [on-line]. rappler.com, 2023-04-11. [dostęp 2024-04-28]. (ang.).
  4. ↑ a b Maria Elena Catajan: Demystifying Whang–od. [w:] Women Writing Women [on-line]. womenwritingwomen.com, 2019-07-19. [dostęp 2024-05-03]. (ang.).
  5. ↑ Mapa-Arriola 2014 ↓, s. 151.
  6. ↑ Whang Od. [w:] TAGALOG LANG Learn Tagalog online [on-line]. tagaloglang.com. [dostęp 2024-05-04]. (ang.).
  7. ↑ Lifestyle Desk: A 106-year-old indigenous Filipino tattoo artist becomes fashion magazine’s oldest cover model. [w:] The Indian Express [on-line]. indianexpress.com, 2023-04-02. [dostęp 2024-05-01]. (ang.).
  8. ↑ a b Snodgrass 2022 ↓, s. 103.
  9. ↑ Salvador-Amores 2011 ↓, s. 303.
  10. ↑ Salvador-Amores 2011 ↓, s. 304.
  11. ↑ Salvador-Amores 2011 ↓, s. 306.
  12. ↑ Salvador-Amores 2011 ↓, s. 305.
  13. ↑ a b Deni Rose M. Afinidad-Bernardo: Living to 100: Secrets to Apo Whang-Od’s long life. [w:] Phil Star Global [on-line]. philstar.com, 2024-04-16. [dostęp 2024-05-03]. (ang.).
  14. ↑ a b Elena Clariza 2019 ↓, s. 81.
  15. ↑ FP Explainers: The Barrier Breaker: Who is the 106-year-old from Philippines, who became Vogue’s oldest-ever cover model?. [w:] First Post [on-line]. firstpost.com, 2023-04-01. [dostęp 2024-05-05]. (ang.).
  16. ↑ Soukup i in. 2021 ↓, s. 158–159.
  17. ↑ Salvador-Amores 2011 ↓, s. 305–306.
  18. ↑ Elena Clariza 2019 ↓, s. 81–82.
  19. ↑ Soukup i in. 2021 ↓, s. 155.
  20. ↑ Sizer 2020 ↓, s. 429–430.
  21. ↑ Elena Clariza 2019 ↓, s. 83.
  22. ↑ Kate Springer: Meet Whang Od Oggay: The Philippines’ oldest tattoo artist. [w:] CNN [on-line]. cnn.com, 2017-08-06. [dostęp 2024-04-28]. (ang.).
  23. ↑ a b c Salvador-Amores 2021 ↓, s. 456.
  24. ↑ Elena Clariza 2019 ↓, s. 82.
  25. ↑ Calano 2012 ↓, s. 105–106.
  26. ↑ Salvador-Amores 2021 ↓, s. 455.
  27. ↑ Salvador-Amores 2021 ↓, s. 455–456.
  28. ↑ Alice G. Guillermo, Maria Sharon Mapa-Arriola: Tattoo Art. [w:] CCP Encyclopedia of Philippine Art Digital Edition [on-line]. epa.culturalcenter.gov.ph. [dostęp 2024-04-28]. (ang.).
  29. ↑ Whang Od, la tatuadora más longeva del mundo. [w:] EOMTP [on-line]. eomtp.com. [dostęp 2024-05-03]. (hiszp.).
  30. ↑ a b Richter 2022 ↓, s. 95.
  31. ↑ R.C. Ladrido: Batok (traditional tattoos): A revival here and elsewhere. [w:] Verafiles [on-line]. verafiles.org, 2023-04-26. [dostęp 2024-04-28]. (ang.).
  32. ↑ Amanda T. Lago: Who is Whang-Od, legendary tattoo artist?. [w:] Rappler [on-line]. rappler.com, 2021-08-06. [dostęp 2024-04-28]. (ang.).
  33. ↑ Salvador-Amores 2002 ↓, s. 109.
  34. ↑ Potpot Pinili: Indelible moments with Whang-od, a living legend. [w:] Rappler [on-line]. rappler.com, 2015-10-13. [dostęp 2024-05-03]. (ang.).
  35. ↑ Snodgrass 2022 ↓, s. 104.
  36. ↑ Snodgrass 2022 ↓, s. 105.
  37. ↑ Anne Collins Howard: The rebirth of a 1,000-year tradition. [w:] BBC [on-line]. bbc.com, 2022-02-28. [dostęp 2024-04-30]. (ang.).
  38. ↑ a b Demetrio III 2017 ↓, s. 73.
  39. ↑ Salvador-Amores 2021 ↓, s. 454.
  40. ↑ KC Cordero: Whang-od ginawaran ng 1st HIYAS Award for the Indigenous Art. [w:] PEP [on-line]. pep.ph, 2022-10-27. [dostęp 2024-05-05]. (tagalski).
  41. ↑ Apo Whang-od to receive first HIYAS Award for indigenous art. [w:] Guru Press Cordillera [on-line]. gurupress-cordillera.com, 2022-09-07. [dostęp 2024-05-05]. (ang.).
  42. ↑ Reggee Bonoan: Apo Whang- Od, isa nang National Artist!. [w:] Balita [on-line]. balita.net.ph, 2018-06-27. [dostęp 2024-05-02]. (tagalski).
  43. ↑ Gawad Alab ng Haraya and Dangal ng Haraya. [w:] National Commission for Culture and the Arts [on-line]. ncca.gov.ph. [dostęp 2024-05-05]. (ang.).
  44. ↑ Richard de Leon: Apo Whang-Od, bakit hindi puwedeng maging National Artist?. [w:] Balita [on-line]. balita.net.ph, 2023-11-29. [dostęp 2024-05-05]. (tagalski).
  45. ↑ Bombo Jovino Galang: Apo Whang-Od itinuturing na national treasure ni Pres. Marcos. [w:] Bombo Radyo [on-line]. bomboradyo.com, 2024-02-14. [dostęp 2024-05-05]. (tagalski).
  46. ↑ Alexis Romero: Marcos honors Whang-od, outstanding government servants. [w:] Phil Star Global [on-line]. philstar.com, 2024-02-15. [dostęp 2024-05-02]. (ang.).
  47. ↑ Amita O. Legaspi: Whang-Od nominated for Gawad Manlilikha ng Bayan. [w:] GMA News Online [on-line]. gmanetwork.com, 2018-02-28. [dostęp 2024-05-05]. (ang.).
  48. ↑ Leonora Lo-oy: Whang-od not qualified for National Artist Award, but eligible for GAMABA. [w:] Guru Press Cordillera [on-line]. gurupress-cordillera.com, 2023-12-01. [dostęp 2024-05-05]. (ang.).
  49. ↑ Demetrio III 2017 ↓, s. 74.
  50. ↑ El pueblo donde habita la mujer tatuadora de 106 años más famosa de Filipinas. [w:] 20 Minutos [on-line]. 20minutos.es, 2023-05-31. [dostęp 2024-05-03]. (hiszp.).
  51. ↑ Judith del Rio: Conoce a Whang-Od Oggay, la tatuadora de 104 años que decide si te mereces uno de sus tatuajes. [w:] La Vanguardia [on-line]. lavanguardia.com, 2021-04-03. [dostęp 2024-05-03]. (hiszp.).
  52. ↑ Honma 2015 ↓, s. 48.
  53. ↑ Soukup i in. 2021 ↓, s. 157.
  54. ↑ Soukup i in. 2021 ↓, s. 158.
  55. ↑ Abigail Adriatico: ‘Ang Babae sa Likod ng Mambabatok’ gets special screening in Lisbon. [w:] Manila Standard [on-line]. manilastandard.net, 2024-05-01. [dostęp 2024-05-06]. (ang.).
  56. ↑ Lauzon, Tamayo i Mendez 2013 ↓, s. 159–160.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Whang-od&oldid=73862550”