Wielki Staw Królewski
51°14′48″N 22°34′44″E/51,246667 22,578889 Widok Lublina Hogenberga i Brauna z 1618, Wielki Staw Królewski widoczny na pierwszym planie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Rzeka | |
| Powierzchnia |
maksymalnie 1 km² |
| Funkcja |
energetyczna, retencyjna, obronna, rekreacyjna |
Położenie na mapie Lublina  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
| 51°14′48″N 22°34′44″E/51,246667 22,578889
| |
Wielki Staw Królewski – sztuczny zbiornik wodny istniejący od XIV do XIX w. na wschód od murów miejskich Lublina w rozszerzeniu dna doliny Bystrzycy, pomiędzy ujściem Czerniejówki i Czechówki. Jego powierzchnia w szczytowym momencie dochodziła do 100 ha.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Około XIV w. zaczęto regulować stosunki wodne w dolinie Bystrzycy: wznoszono groble, kanały i tamy, spiętrzano wody Bystrzycy, Czerniejówki i Czechówki. Nad nowo wytworzonymi stawami budowano młyny. Największym zbiornikiem był Wielki Staw Królewski. Pełnił on liczne funkcje; oprócz energetycznej m.in. obronną (osłaniał Lublin od wschodu), retencyjną i rekreacyjną[1]. Na jego grobli znajdowały się cztery młyny: „wielki” (najstarszy w Lublinie, wzmiankowany w 1342), papiernia (z 1538), „pod papiernią” (miał istnieć do XVIII w.) oraz „za groblą”[2].
Obszar Stawu zmieniał się w ciągu upływu czasu. Największą powierzchnię (ok. 100 ha) miał mieć w XVI w., kiedy sięgał wzgórza staromiejskiego i zamkowego na zachodzie, podnóża obecnych wzniesień z ul. Przyjaźni na Tatarach i ul. Bronowicką na Bronowicach na wschodzie, grobli w pobliżu obecnego Dworku Grafa na północy i obecnego stadionu piłkarskiego przy Al. Zygmuntowskich na południu[1].
Staw był płytki, miał torfowo-bagienne, łatwo zarastające dno. Ścieki spływające z miasta dodatkowo użyźniały podłoże. W okresie ekonomicznego regresu (od połowy XVII w.) miasto zaniedbało meliorację, a zmiany klimatyczne przyspieszyły degradację stawu. Od połowy XVIII w. lublinianie bez większych sukcesów odtwarzali staw. W 1815 r. przeprowadzono prace melioracyjne, w wyniku których na terenach dna doliny Bystrzycy (w tym na obszarze Wielkiego Stawu Królewskiego) zaczęto urządzać łąki i pastwiska. Pod koniec XIX w. ze względów ekonomicznych zaprzestano piętrzenia wody i staw uległ całkowitej degradacji[1][2].
Dzieje najnowsze[edytuj | edytuj kod]
Przez teren dawnego Wielkiego Stawu Królewskiego przebiegają ważne szlaki komunikacyjne współczesnego Lublina: al. Unii Lubelskiej (DK nr 835), al. Tysiąclecia (DK nr 82). Na jego obszarze ulokowane są m.in.: galeria handlowa „Vivo! Lublin”, Młyn Krauzego (ulokowany na dawnej wyspie), ogródki działkowe i stadion MOSiR Bystrzyca przy ul. Kresowej[3][4]. W 2015 r. Rada i Forum Kultury Przestrzeni w Lublinie wystosowały wniosek do wojewódzkiego konserwatora zabytków z prośbą o wpisanie terenu dawnego stawu do rejestru zabytków. W odpowiedzi konserwator wyraził opinię, że lepszą ochronę zapewni miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego[5]. W tym samym roku ukazała się wstępna wizja rewitalizacji doliny Bystrzycy, która zakładała odtworzenie Stawu[6]. W 2016 miejscy planiści zaproponowali odtworzenie zbiornika i ponad 70-hektarowego parku[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Krzysztof Szafranek, Wielki Staw Królewski – zapomniana oczywistość [online], tnn.pl [dostęp 2016-10-30] [zarchiwizowane z adresu 2015-07-06].
- ↑ a b Dagmara Kociuba, Zmiany funkcji dolin rzecznych na obszarze Lublina, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio B, Geographia, Geologia, Mineralogia et Petrographia”, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2003 [dostęp 2016-10-30].
- ↑ Mroczek P., Rodzoś J., 2017: Środowisko przyrodnicze Kalinowszczyzny i Ponikwody. [w:] Szulc D., Chachaj J., Mącik H. (red.), Kalinowszczyzna Ponikwoda, Czwartek. Lublin. Historia dzielnic w 700. rocznicę lokacji miasta; Lubelskie Towarzystwo Genealogiczne, „Historia Micra-Historia Magna”, Lublin; 3-6.
- ↑ Niedźwiadek R., Tkaczyk J., 2017: O średniowiecznym Czwartku, Kalinowszczyźnie I Ponikwodzie. [w:] Szulc D., Chachaj J., Mącik H. (red.), Kalinowszczyzna Ponikwoda, Czwartek. Lublin. Historia dzielnic w 700. rocznicę lokacji miasta; Lubelskie Towarzystwo Genealogiczne, „Historia Micra-Historia Magna”, Lublin; 7-22.
- ↑ Wielki Staw Królewski [online], ulublin.eu [dostęp 2016-10-30].
- ↑ Projekt rewitalizacji doliny Bystrzycy gotowy [online], lublin.eu, 3 listopada 2015 [dostęp 2016-10-30].
- ↑ Dominik Smaga, Lublin z półwyspem. Rewolucja w planie [online], dziennikwschodni.pl, 28 października 2016 [dostęp 2016-10-30].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Mapa proponowanych zmian wyłożona do wglądu publicznego [online], bip.lublin.eu, 4 listopada 2016 [dostęp 2016-11-21] [zarchiwizowane z adresu 2016-11-21].