Zagadnienia i kierunki filozofii. Teoria poznania. Metafizyka
 Strona tytułowa pierwszego wydania książki | |
| Autor | |
|---|---|
| Tematyka | |
| Typ utworu | |
| Data powstania |
1948/1949 |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania |
Warszawa |
| Język |
polski |
| Data wydania |
1949 |
| Wydawca | |
Zagadnienia i kierunki filozofii. Teoria poznania. Metafizyka – podręcznik do nauki filozofii autorstwa Kazimierza Ajdukiewicza wydany po raz pierwszy w 1949 roku.
Podręcznik obejmuje zagadnienia z zakresu teorii poznania i metafizyki napisane z myślą o czytelnikach na poziomie szkoły średniej[1]. Książka była wykorzystywana na uczelniach jako wprowadzenie do filozofii[2].
Zawartość podręcznika[edytuj | edytuj kod]
Ajdukiewicz w przedmowie deklaruje, że wiele zagadnień jest celowo przedstawionych w sposób uproszczony i nieprecyzyjny, odbiegający od standardów pracy naukowej. Zabieg ten ma na celu ułatwienie przyswojenia tych zagadnień dla początkujących czytelników[1].
Wybór zagadnień wynika z przekonania autora, że metafizyka i teoria poznania to ostatnie działy filozofii, które oprą się próbom wyodrębnienia ich do nauk specjalistycznych[3].
Książka dzieli się na dwie części[4]:
Teoria poznania[edytuj | edytuj kod]
Część dotycząca teorii poznania przybliża następujące zagadnienia[4]:
- Klasyczne zagadnienia teorii poznania
- Zagadnienie prawdy
- Zagadnienia źródła poznania
- Zagadnienia granic poznania
- Stosunek teorii poznania do innych nauk filozoficznych
Metafizyka[edytuj | edytuj kod]
Część dotycząca metafizyki przybliża następujące zagadnienia[4]:
- Pochodzenie nazwy „metafizyka” i podział zagadnień
- Ontologia
- Metafizyczne wnioski z refleksji nad poznaniem
- Zagadnienie przedmiotów idealnych, spór o uniwersalia
- Zagadnienie idealizmu metafizycznego
- Zagadnienia metafizyczne wyrastające z rozważań nad przyrodą
- Zagadnienie substancji i struktury świata
- Zagadnienie duszy i ciała
- Determinizm i indeterminizm
- Mechanizm i finalizm
- Zagadnienia metafizyczne wynikające z religii
- Metafizyka jako dążenie do uzyskania ostatecznego poglądu na świat (rozdział usunięty z oryginalnego wydania w ramach nieudanych prób obejścia stalinowskiej cenzury[2])
Odbiór książki[edytuj | edytuj kod]
Cenzura[edytuj | edytuj kod]
W związku z decyzją władz politycznych PRL pierwsze wydanie z 1949 roku nie zostało dopuszczone do wolnej sprzedaży w ogólnodostępnych bibliotekach. Był to okres stalinizmu, podczas którego wydawanie książek „odbiegających od obowiązującego szablonu” nie było możliwe[2][5].
Wydanie zostało zakazane pomimo usunięcia przez Ajdukiewicza rozdziału Metafizyka jako dążenie do uzyskania ostatecznego poglądu na świat, w którym pisał o metafizyce w sposób łamiący zasady obowiązującej wówczas filozofii marksistowsko-leninowskiej[2]. Książka pomyślana jako narzędzie do popularyzacji filozofii wśród licealistów była dostępna jedynie w bibliotekach wymagających licencji związanej z wykonywaniem zawodu badacza[2]. Mimo tych trudności już w latach 60. była wykorzystywana jako podręcznik akademicki na potrzeby ćwiczeń z podstaw filozofii np. dla studentów prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim[2].
Zagraniczne wydania i popularyzacja w Polsce[edytuj | edytuj kod]
W Polsce przez trzydzieści lat studenci mieli ograniczony dostęp do tej książki. W tym czasie za granicą powstały jej dwa tłumaczenia: w 1973 roku angielskie wydanie od Cambridge University Press, a w 1979 roku portugalskie wydanie od Livraria Editora Ciencias Humanas w São Paulo[2].
W 1983 roku (po 34 latach) uzyskano pozwolenie na drugie wydanie podręcznika, od którego rozpoczęło się jego upowszechnienie jako narzędzia popularyzującego filozofię[2]. Od tej pory książka była cenioną pozycją do nauki podstaw filozofii. Na przełomie XX/XXI w. była polecana studentom w Polsce i w Wielkiej Brytanii[2].
Wydania polskie[edytuj | edytuj kod]
Książka została wydana w Polsce trzy razy (nie licząc wznowień i e-booków):
- 1949 – oryginalne wydanie w 1949 roku (objęte zakazem obrotu w księgarniach)
- 1983 – drugie wydanie ze wstępem Klemensa Szaniawskiego[6]
- 2003 – trzecie wydanie ze wstępem Jana Woleńskiego i dołączonym rozdziałem „Metafizyka jako dążenie do uzyskania ostatecznego poglądu na świat”, który Ajdukiewicz usunął ze względu na cenzurę[7]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Kazimierz Ajdukiewicz, Przedmowa, [w:] Kazimierz Ajdukiewicz, Jan Woleński, Zagadnienia i kierunki filozofii: teoria poznania, metafizyka, Wyd. 3, Daimonion, Kęty : Warszawa: "Antyk" ; Fundacja "Aletheia", 2003, s. 12, ISBN 978-83-88524-27-1 [dostęp 2023-09-27].
- ↑ a b c d e f g h i Jan Woleński, Wstęp, [w:] Kazimierz Ajdukiewicz, Jan Woleński, Zagadnienia i kierunki filozofii: teoria poznania, metafizyka, Wyd. 3, Daimonion, Kęty : Warszawa: "Antyk" ; Fundacja "Aletheia", 2003, s. 3-10, ISBN 978-83-88524-27-1 [dostęp 2023-09-27].
- ↑ Kazimierz Ajdukiewicz, Wstęp: Teoria poznania i metafizyka oraz pozostałe nauki filozoficzne, [w:] Kazimierz Ajdukiewicz, Jan Woleński, Zagadnienia i kierunki filozofii: teoria poznania, metafizyka, Wyd. 3, Daimonion, Kęty : Warszawa: "Antyk" ; Fundacja "Aletheia", 2003, s. 13-14, ISBN 978-83-88524-27-1 [dostęp 2023-09-27].
- ↑ a b c Spis treści, [w:] Kazimierz Ajdukiewicz, Jan Woleński, Zagadnienia i kierunki filozofii: teoria poznania, metafizyka, Wyd. 3, Daimonion, Kęty : Warszawa: "Antyk" ; Fundacja "Aletheia", 2003, s. 151, ISBN 978-83-88524-27-1 [dostęp 2023-09-27].
- ↑ Klemens Szaniawski, Wstęp, [w:] Kazimierz Ajdukiewicz, Klemens Szaniawski, Zagadnienia i kierunki filozofii: teoria poznania, metafizyka, Warszawa: Czytelnik, 1983, s. 5, ISBN 978-83-07-00990-2.
- ↑ Kazimierz Ajdukiewicz, Klemens Szaniawski, Zagadnienia i kierunki filozofii: teoria poznania, metafizyka, Warszawa: Czytelnik, 1983, ISBN 978-83-07-00990-2 [dostęp 2023-09-27].
- ↑ Kazimierz Ajdukiewicz, Jan Woleński, Zagadnienia i kierunki filozofii: teoria poznania, metafizyka, Wyd. 3, Daimonion, Kęty : Warszawa: "Antyk" ; Fundacja "Aletheia", 2003, ISBN 978-83-88524-27-1 [dostęp 2023-09-27].