Zamek krzyżacki w Toruniu

Zamek krzyżacki w Toruniu

nr rej. A/88 z 6 października 1938
Widok od strony północnej
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Toruń
Adres	ul. Przedzamcze 3
Styl architektoniczny	gotyk
Rozpoczęcie budowy	XIII w.
Ukończenie budowy	XIV w.
Pierwszy właściciel	Zakon krzyżacki
Położenie na mapie Torunia Zamek krzyżacki w Toruniu
Położenie na mapie Polski Zamek krzyżacki w Toruniu
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Zamek krzyżacki w Toruniu
53°00′34″N 18°36′39″E

Widok od strony południowej

Zamek krzyżacki w Toruniu – najwcześniejszy zamek krzyżacki na ziemi chełmińskiej, zbudowany na planie podkowy, prezentuje wcześniejszą formę rozwoju zamków krzyżackich, jeszcze przed ustaleniem się typowego zamku konwentualnego w postaci regularnego czworoboku.

Historia

XIII wiek

Budowę zaczęto prawdopodobnie w 1233 roku, był rozbudowywany aż do jego zburzenia w 1454 roku. Była to pierwsza murowana warownia na ziemi chełmińskiej. Początkowo był wykorzystywany przez zakon krzyżacki jako baza wypadowa do Prus. Prawdopodobnie od początku była to siedziba komtura. 7 lutego 1454 roku torunianie jako członkowie Związku Pruskiego rozpoczęli nieudany szturm, a następnie oblężenie zamku. Dzień później komtur Albrecht Kelb poddał zamek oraz otworzył jego bramy. Rada miejska podjęła decyzję o wyburzeniu zamku, by zapobiec trzymania w mieście wojsk przez jakąkolwiek władzę zwierzchnią. Wydarzenia te zapoczątkowały wojnę trzynastoletnią.

Okres nowożytny

W okresie nowożytnym teren zamkowy był wykorzystywany jako bastion oraz wysypisko śmieci. Dopiero w 1966 roku ruiny zamku uporządkowano, odsłaniając zachowane do wysokości ok. 1,5 m mury parteru. Ustawiono tu także dwa metalowe miecze, nawiązujące do grunwaldzkich. Odnalezione wtedy detale architektoniczne (maswerki, zworniki) znalazły się w podziemiach zamku oraz w zbiorach Muzeum Okręgowego w Toruniu.

Z budynków zamku głównego do dzisiaj zachowało się wieża ustępowa (gdanisko) wraz z prowadzącym do niej gankiem, fosa, dolne partie murów parteru i ośmiobocznej wieży (stołp) i piwnice. Na terenie przedzamcza zachowały się budynki związane z zamkiem – dawny szpital (częściowo zburzony w końcu XIX w.) i Górny Młyn, a także znaczne odcinki murów przedzamcza z kilkoma bramami (w tym m.in. Młyńską i Menniczą).

Przedzamcze

• Gdanisko – wzniesione na początku XIV w. (zwane również Danskerem). Pierwotnie było ono wyższe, a górna jego część była w kształcie ośmioboku.
• Tama gotycka – pochodzi z końca XIII wieku, była częścią zamkowego systemu obronnego. W wypadku ataku na miasto spiętrzała wody fosy. Górny poziom tamy jest ozdobiony otworami w kształcie ostrołuku.
• Górny Młyn – mieści się przy lewym brzegu Strugi Toruńskiej. W źródłach po raz pierwszy pojawia się w 1262 roku. Został przebudowany w XIX wieku, podczas prac zachowano fragmenty gotyckie.
• Bramy gotyckie – znajdują się w północno-wschodniej części międzymurza, sąsiadują ze sobą.
• Mur przedzamcza – gotycki mur wybudowany pod koniec XIV wieku.
• Międzymurze – mieści się przy wylocie ul. Przedzamcze. W 1966 roku na międzymurzu odsłonięto tablicę upamiętniającą oddanie do użytku obszar zamku.
• Nadbrzeże – XIX-wieczny mur fortyfikacji pruskich, wzniesiony na fundamentach starszego, wzmiankowanego w 1613 roku

Bibliografia

• Maria Gąsiorowska, Eugeniusz Gąsiorowski: Toruń. Przewodnik. Toruń: Sport i Turystyka, 1971.
• Mirosław Giętkowski, Zbigniew Karpus, Waldemar Rezmer: Twierdza Toruń. Toruń: Dom Wydawniczy Duet, 2004. ISBN 83-89706-12-1.

Linki zewnętrzne

• 1 2 (gdanisko) Ruiny zamku w okresie PRL (archiwalne zdjęcia)
• Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona