Zwornik (architektura)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Zwornik, klucz – szczytowy kliniec łuku lub niektórych typów sklepienia, zazwyczaj bogato profilowany i zdobiony dekoracją rzeźbiarską, wykonany z kamienia lub ceramiki, charakterystyczny dla gotyckich sklepień krzyżowo-żebrowych[1].

Usytuowany jest w najwyższym punkcie sklepienia lub łęku. Określany też jako kliniec szczytowy, kliniec kluczowy. Zazwyczaj o nieco większych wymiarach niż pozostałe ciosy kamienne lub cegły. Przenosił siły ściskające. Określenie klucz częściej stosuje się w odniesieniu do łęku, archiwolty, natomiast zwornik w odniesieniu do sklepienia.

Zworniki w arkadzie[edytuj | edytuj kod]

Zwornik był zdobiony na parę różnych sposobów:

  • przez wysunięcie klińca szczytowego (zwornika) i ozdobienie płaskorzeźbą
  • przez zastosowanie innego materiału lub koloru
  • przyozdobienie płytką zdobioną herbem, ornamentem, rzeźbą, mocowaną do klucza i zakrywającą go.

Zworniki w sklepieniach[edytuj | edytuj kod]

Zworniki w łękach sklepiennych (gurtach) nie były przyozdabiane. Dopiero po wprowadzeniu sklepień krzyżowo-żebrowych, w miejscu przecięcia się żeber, miejsca te akcentowano:

  • przez płytkę kamienną ozdobioną herbem, maską, itp.
  • przez dekorację umieszczoną bezpośrednio na klińcu szczytowym, np. w kształcie rozety
  • przez rzeźbę figuralną lub cały zespół takich rzeźb
  • przez kwiaton zwieszający się ze zwornika

Wraz z rozwojem sklepień przybywało żeber, a co za tym idzie miejsc przecinania się ich między sobą. Czasem i te miejsca, pomimo że nie występował w nich typowy, uzasadniony konstrukcyjnie zwornik, były również ozdabiane.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 183. ISBN 83-85001-89-1.