Zespół dworski Starostwo w Opocznie
 nr rej. 779 z 30.05.1972 oraz 256 z 6.10.1995
| |
 Dwór na Starostwie w Opocznie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Parkowa 7, 26-300 |
| Typ budynku |
dwór starościński |
| Rozpoczęcie budowy | |
Położenie na mapie Opoczna  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |
Położenie na mapie powiatu opoczyńskiego  | |
Położenie na mapie gminy Opoczno  | |
 51°22′19,16″N 20°17′56,15″E/51,371990 20,298930
| |
Zespół dworski „Starostwo” w Opocznie – w jego skład wchodzi: dwór, oranżeria, spichrz (lamus), dwa czworaki oraz sąsiadujący z tymi budynkami park. Całość figuruje w rejestrze zabytków pod numerami 779 z 30.05.1972 oraz 256 z 6.10.1995[1].
Dwór[edytuj | edytuj kod]
Dwór na „Starostwie” w Opocznie został wzniesiony prawdopodobnie pod koniec XVII wieku i przebudowany na początku XIX w.[2] Wraz z innymi zabudowaniami, młynami i karczmami należał do uposażenia starościńskiego. W przeszłości służył jako mieszkanie starosty lub zarządcy folwarku starościńskiego. Od 1646 r. funkcję starosty pełnił Zbigniew Oleśnicki. W 1783 r. starostwo objął Jan Nepomucen Małachowski. W 1822 r. folwark został przejęty przez Komisję Rządową Przychodów i Skarbu. Kolejnymi dzierżawcami i właścicielami folwarku byli: Sabin Sierawski, Wanda Sierawska, Magdalena Sierawska, Dunin Karwicki, Piotr Gorzeński, Hipolit Łącki, Bronisław i Roman Łąccy. W okresie II wojny światowej majątkiem zarządzał niemiecki administrator Helmut Gabert. Rodzina Łąckich była właścicielem dóbr do 1945 r., kiedy to folwark został przejęty przez skarb państwa. Ziemię otrzymało 18 rolników. Po 1945 r. władze miejskie przekazały dworek Wydziałowi Oświaty, Wychowania i Kultury. W konsekwencji powstało i funkcjonowało tutaj Państwowe Przedszkole nr 3[3].
Parterowy podpiwniczony dwór z nieużytkowanym poddaszem wybudowany jest na rzucie wydłużonego prostokąta. Fundamenty wymurowano z kamienia wapiennego, a ściany z cegły. W XVIII w. dobudowano po bokach dwa alkierze. Przed 1939 r. od strony wschodniej dodano jeszcze przybudówkę mieszczącą drewutnię (obecnie zlikwidowaną). Od strony południowej budynek wieńczy portyk z czterema kamiennymi kolumnami toskańskimi, który wcześniej był obudowany drewnianymi, przeszklonymi ścianami. Dwór ma dach czterospadowy, łamany. Pierwotnie był kryty gontem i papą, a obecnie blachą. Aktualnie (2023) dwór jest własnością prywatną[4].
Park[edytuj | edytuj kod]
Wokół dworu, od strony południowej i północnej, znajduje się zabytkowy park o powierzchni ok. 3,5 ha. Od XIX wieku miał on charakter krajobrazowy, stylizowany. Główną oś parku wyznacza XIX-wieczna aleja kasztanowa prowadząca od ul. Kolberga do dworu. Od strony północnej park miał charakter bardziej naturalistyczny ze starodrzewem w skupiskach. W czasie II wojny światowej znacznemu zniszczeniu uległ starodrzew, kiedy to okazałe drzewa wycinano w celach budowlanych[3].
W skład drzewostanu wchodzą m.in. kasztanowce, modrzewie, klony i lipy. W południowej części parku brak jest podszytu, a w runie występują liczne gatunki traw i innych roślin, takie jak mniszek, babka lancetowata, podagrycznik[5].
Park zachował się w dawnych granicach i nie uległ większym zmianom przestrzennym. Zubożał natomiast stan starodrzewia i zlikwidowano istniejące kiedyś gazony z kwiatami i krzewami ozdobnymi[5]. Obecnie park stanowi własność prywatną, jest ogrodzony i nie jest ogólnie dostępny.
Oranżeria[edytuj | edytuj kod]
Budynek oranżerii zbudowano w XIX wieku. Niegdyś był on dumą i ozdobą starościńskiego dworu, ale w wyniku kolejnych przebudowań przeprowadzonych w XX w. przerobiono go na mieszkania i przekazano Miejskiemu Przedsiębiorstwu Gospodarki Komunalnej w Opocznie[3][6].
Spichrz (lamus)[edytuj | edytuj kod]
_Starostwo_Opoczno.jpg)
Spichlerz powstał w I. połowie XIX w. Dwukondygnacyjny budynek wzniesiono na planie mocno wydłużonego prostokąta. Ściany są zbudowane z cegły ceramicznej z okienkami na obu kondygnacjach. Strop jest drewniany, a czterospadowy dach z dymnikami pokrywa papa. Drewniane podłogi ułożono z desek. Po II wojnie światowej budynek przekazano Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej, która pozostaje nadal jego właścicielem[3][7]. Obecnie spichlerz jest mocno zaniedbany i zniszczony, dach uległ zawaleniu, a ze ścian odpadają płaty tynku.
Czworaki[edytuj | edytuj kod]
W bezpośrednim sąsiedztwie dworu, po jego zachodniej stronie, w latach 70. XIX wieku wybudowano dwa parterowe budynki mieszkalne dla pracowników folwarku. Zostały one wzniesione na planie prostokąta. Ściany zbudowano z cegły, a wysoki dwuspadowy dach pokryto najpierw dachówką, a później papą. W jednym z budynków wydzielono 6 mieszkań, a w drugim 8. Po 1945 r. budynki przekazano na własność Radzie Miejskiej w Opocznie. Obecnie w obu budynkach wydzielono mieszkania komunalne[8][9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) - stan na 31 grudnia 2022 roku [online].
- ↑ Starostwo (7), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 265.
- ↑ a b c d Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Dwór, obecne przedszkole [online], zabytek.pl [dostęp 2023-06-07] (pol.).
- ↑ OPOCZNO, Dwór zwany „Starostwem" [online], OPOCZNO [dostęp 2023-05-26] (pol.).
- ↑ a b Ewidencja zabytkowej zieleni. Park Opoczno, woj. piotrkowskie [online], Stowarzyszenie Naukowo-Techniczne Inżynierów i Techników Rolnictwa. Okręgowy Ośrodek Rzeczoznawstwa i Doradztwa Rolniczego SITR, s. 5–9.
- ↑ Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Oranżeria, obecne budynek mieszkalny [online], zabytek.pl [dostęp 2023-06-22] (pol.).
- ↑ Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Lamus, obecnie magazyn zboża [online], zabytek.pl [dostęp 2023-06-22] (pol.).
- ↑ Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Czworak [online], zabytek.pl [dostęp 2023-08-23] (pol.).
- ↑ Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Czworak [online], zabytek.pl [dostęp 2023-08-23] (pol.).