Świerzbnica polna

Świerzbnica polna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	szczeciowce
Rodzina	przewiertniowate
Rodzaj	świerzbnica
Gatunek	świerzbnica polna
	Nazwa systematyczna
	Knautia arvensis (L.) Coult.; Mém. Dipsac.: 29 (1823)
Synonimy
	Anisodens arvensis (L.) Dulac; Scabiosa arvensis L.; Succisa arvensis (L.) Raf.; Trichera arvensis (L.) Schrad. ex Roem. & Schult.;
	Anisodens arvensis (L.) Dulac; Scabiosa arvensis L.; Succisa arvensis (L.) Raf.; Trichera arvensis (L.) Schrad. ex Roem. & Schult.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Świerzbnica polna (Knautia arvensis (L.) Coult.) – gatunek rośliny z rodziny przewiertniowatych. Jako gatunek rodzimy rośnie w Europie (z wyjątkiem jej południowych i północnych krańców) oraz w strefie umiarkowanej Azji (Kazachstan i Syberia po jej wschodnie krańce)^[3]. W Polsce jest pospolity na całym obszarze^[4].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, gęsto rozgałęziająca się. Jest cała owłosiona odstającymi włosami, ponadto w dolnej części ma skierowane w dół szczecinki. Wysokość 30-60 (70) cm. Pod ziemią roślina posiada rozgałęzione kłącze.
Liście: Ulistnienie naprzeciwległe, liście pierzastosieczne, szarozielone i gęsto owłosione.
Kwiaty: Niebieskofioletowe, czerwonawe lub białe, zebrane w półkuliste koszyczki. Listki okrywy wyrastają gwiaździsto. Szypułka koszyczków i dno kielicha są owłosione. Kwiaty dwupłciowe o średnicy 3–4 cm, jednopłciowe o połowę mniejsze. Jednopłciowe złożone są przeważnie z kwiatów męskich^[5]. Kwiaty skrajne w koszyczku są większe od środkowych, ich korona ma 4 łatki różnej wielkości. Na kielichu występuje 8 szczeciniastych ości i 4-ząbkowy kieliszek.
Korzeń: Palowy, rośnie nawet do 1 m głębokości.

Liść
Kwiatostan
Kwiaty skrajne
Owoce
Owoce

Gatunki podobne: Świerzbnica leśna Knautia dipsacifolia ma liście całobrzegie lub karbowane, żywozielone i mniej lub bardziej lśniące; na łodydze brak włosków w dół zakrzywionych. Rośliny z rodzaju driakiew Scabiosa mają korony 5-łatkowe. Czarcikęs łąkowy Succisa pratensis i czarcikęsik Kluka Succisella inflexa mają liście całobrzegie i kwiatostany bardziej kulistawe (silniej wysklepione i bez powiększonych kwiatów na brzegu koszyczka)^[6].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Siedlisko: obrzeża lasów, zarośla, suche łąki i wzgórza, przydroża, czasami na polach uprawnych (chwast). Przeważnie na glebach luźnych i gliniastych, roślina wapieniolubna. Kwitnie od lipca do września, kwiaty są przedprątne^[7], zapylane głównie przez motyle i pszczoły. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Arrhenatherion^[8].

Zastosowanie

Roślina lecznicza: Ziele i korzeń zawierają saponiny, alkaloidy, kwas kawowy, garbniki. Dawniej były wykorzystywane w medycynie ludowej.

Zmienność

Roślina zmienna morfologicznie. Występuje w licznych formach związanych z różnymi siedliskami. Różnią się one głównie kształtami liści i owłosieniem liści i łodygi^[6].

Filatelistyka

Poczta Polska wyemitowała 5 września 1967 r. znaczek pocztowy przedstawiający świerzbnicę polną o nominale 3,40 zł, w serii Kwiaty polne. Autorem projektu znaczka był Tadeusz Michaluk. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r. Świerzbnica polna pojawiła się też na pierwszym znaczku tej serii o nominale 20 gr, w bukiecie kwiatów polnych^[9].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Knautia arvensis (L.) Coult., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-15] .
↑ Adam Zając, Maria Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 316. ISBN 83-915161-1-3.
↑ FrantišekF. Činčura FrantišekF. i inni, Pospolite rośliny środkowej Europy, JindřichJ. Krejča, MagdalénaM. Záborská (ilustr.), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo rolnicze i Leśne, 1990, ISBN 83-09-01473-2 .
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 445. ISBN 83-0114342-8.
↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Marek Jedziniak: Kwiaty polne. www.kzp.pl. [dostęp 2018-05-31]. (pol.).

Bibliografia

Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).

[powo-3] Knautia arvensis (L.) Coult., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-15] .

[4] Adam Zając, Maria Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 316. ISBN 83-915161-1-3.

[pospolite-5] FrantišekF. Činčura FrantišekF. i inni, Pospolite rośliny środkowej Europy, JindřichJ. Krejča, MagdalénaM. Záborská (ilustr.), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo rolnicze i Leśne, 1990, ISBN 83-09-01473-2 .

[klucz-6] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 445. ISBN 83-0114342-8.

[Seidl-7] Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

[Matuszkiewicz-8] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[9] Marek Jedziniak: Kwiaty polne. www.kzp.pl. [dostęp 2018-05-31]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]