Świerzbnica
 Kwiatostan świerzbnicy polnej | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
świerzbnica | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Knautia L. Sp. Pl. 101. 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
| |||
Świerzbnica (Knautia L.) – rodzaj roślin w zależności od ujęcia zaliczany do rodziny przewiertniowatych Caprifoliaceae lub szczeciowatych Dipsacaceae. Obejmuje około 60 gatunków[4][5]. Rośliny te występują głównie w Europie, gdzie rośnie 48 gatunków[5], poza tym w pozostałej części basenu Morza Śródziemnego[5], na wschodzie sięgając po Syrię i Kaukaz[4]. W Polsce występują dziko trzy gatunki: świerzbnica karpacka K. kitaibelii, świerzbnica leśna K. dipsacifolia i świerzbnica polna K. arvensis[6]. Na ogół rośliny z tego rodzaju rosną na łąkach, murawach i w widnych lasach[4]. Kwiaty zapylane są przez pszczoły, motyle i muchówki[4]. Nasiona roznoszą mrówki, ponieważ zaopatrzone są one w ciałko tłuszczowe[5].
Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne[5].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Byliny, rośliny dwuletnie i jednoroczne o pędach osiągających do 50 cm wysokości[4].
- Liście
- Tworzą przyziemną rozetę[7]. Poza tym ulistnienie na pędzie nakrzyżległe. Dolne liście zwykle całobrzegie lub ząbkowane, górne klapowane pierzasto[4].
- Kwiaty
- Obupłciowe lub żeńskie (czasem tylko takie) zebrane są w spłaszczone koszyczki wsparte krótkimi i miękkimi listkami okrywy. Kwiaty brzeżne są większe od umieszczonych wewnątrz kwiatostanu. Kielich składa się z 8 lub większej liczby ości. Korona niebieskofioletowa, różowa, biała lub żółta powstaje w wyniku zrośnięcia czterech płatków, u dołu tworzących krótką rurkę, o łatkach zaokrąglonych. Pręciki cztery. Zalążnia dolna, jednokomorowa, z jednym zalążkiem. Szyjka słupka pojedyncza[4].
- Owoce
- Niełupki zwieńczone ośmioma lub większą liczbą (do 16) ośćmi trwałego kielicha[4].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Rodzaj tradycyjnie zaliczany był do rodziny szczeciowatych Dipsacaceae. Rodzina ta od systemu APG II z 2003 włączana jest w randze podrodziny Dipsacoideae Eaton do rodziny przewiertniowatych Caprifoliaceae (opcjonalnie, a od systemu APG III z 2009 już zupełnie)[2][8].
- Wykaz gatunków (nazwy zaakceptowane według The Plant List)[9][10]
- Knautia adriatica Ehrend.
- Knautia albanica Briq.
- Knautia ambigua Boiss. & Orph.
- Knautia arvensis (L.) Coult. – świerzbnica polna
- Knautia arvernensis (Briq.) Szabó
- Knautia baldensis A.Kern. ex Borbás
- Knautia basaltica Chass. & Szabó
- Knautia byzantina Fritsch
- Knautia calycina (C.Presl) Guss.
- Knautia carinthiaca Ehrend.
- Knautia clementii (Beck) Ehrenb.
- Knautia dalmatica Beck
- Knautia degenii Borbás
- Knautia dinarica (Murb.) Borbás
- Knautia dipsacifolia Kreutzer – świerzbnica leśna
- Knautia drymeia Heuff. – świerzbnica dębinowa
- Knautia fleischmannii (Hladnik ex Rchb.) Beck
- Knautia foreziensis Chass. & Szabó
- Knautia godetii Reut.
- Knautia gussonei Szabó
- Knautia illyrica Beck
- Knautia integrifola (Honck. ex L.) Bertol.
- Knautia kitaibelii (Schult.) Borbás – świerzbnica karpacka, ś. Kitaibela
- Knautia longifolia (Waldst. & Kit.) W.D.J.Koch
- Knautia lucana Lacaita & Szabó
- Knautia macedonica Griseb. – świerzbnica macedońska
- Knautia magnifica Boiss. & Orph.
- Knautia midzorensis Formánek
- Knautia mollis Jord.
- Knautia nevadensis (M.Winkl. ex Szabó) Szabó
- Knautia orientalis L.
- Knautia pancicii Szabó
- Knautia pectinata Ehrend.
- Knautia persicina A.Kern.
- Knautia purpurea (Vill) Borbás
- Knautia ressmannii (Pacher) Borbás
- Knautia rupicola (Willk.) Font Quer
- Knautia salvadoris Sennen ex Szabó
- Knautia sarajevensis (Beck) Szabó – świerzbnica sarajewska
- Knautia subcanescens Jord.
- Knautia subscaposa Boiss. & Reut.
- Knautia tatarica (L.) Szabó – świerzbnica tatarska
- Knautia transalpina (Christ) Briq.
- Knautia travnicensis (Beck) Szabó
- Knautia velebitica Szabó
- Knautia velutina Briq.
- Knautia visianii Szabó
- Knautia × norica Ehrend.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).
- ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
- ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 322. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c d e David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 491, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 104, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
- ↑ Genus: Knautia L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-06-30].
- ↑ Knautia. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-06-29].
- ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 109. ISBN 978-83-925110-5-2.
Identyfikatory zewnętrzne: