Przewiertniowate
Wiciokrzew przewiercień | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina |
przewiertniowate |
Nazwa systematyczna | |
Caprifoliaceae Juss. 1789 Gen. Pl.: 210. 4 Aug 1789. |
Przewiertniowate (Caprifoliaceae Juss.) – rodzina roślin okrytonasiennych z rzędu szczeciowców (Dipsacales). We współczesnym, szerokim ujęciu zalicza się tu 31 rodzajów z 890 gatunkami. Należą tu zarówno rośliny zielne, jak i krzewy i drzewa. Występują one głównie w Eurazji (Morinioideae, Zabelia) w Eurazji i Ameryce Północnej (Diervilloideaea, Caprifolioideae, Linnaeoideae), w Eurazji i Afryce (Dipsacoideae). Na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Australii i Antarktydy rosną przedstawiciele podrodziny Valerianoideae[2]. Do rodziny należy kilka gatunków jadalnych (roszpunka warzywna, jagoda kamczacka, Valeriana cornucopiae), stosowanych w przemyśle perfumeryjnym (nardostachys, wiciokrzew), w ziołolecznictwie (kozłek lekarski, nardostachys), liczne gatunki wykorzystywane są jako rośliny ozdobne, ze względu na efektowne i wonne kwiaty, czasem także barwne owoce (np. wiciokrzew, śnieguliczka, krzewuszka, kolkwicja, świerzbnica, szczeć, pierzogłówka, driakiew, ostrogowiec)[3].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Rośliny zielne (jednoroczne, dwuletnie i byliny), także pnącza, krzewy i drzewa[3].
- Liście
- Pojedyncze, pierzasto wcinane i pierzasto złożone, wyrastające naprzeciwlegle lub w okółkach, o nasadzie siedzącej, czasem obejmującej łodygę, lub ogonkowe. Przylistków zwykle brak (wyjątkiem jest Leycesteria). Często występuje zróżnicowanie kształtu liści rozwijających się na pędach wegetatywnych i generatywnych[3].
- Kwiaty
- Zebrane we wsparte przysadkami wierzchotkowe kwiatostany proste lub złożone, nierzadko skupione w główki. Często występują listki okrywy. Kwiaty zwykle mniej lub bardziej grzbieciste, rzadziej promieniste. Zwykle obupłciowe, choć czasem funkcjonalnie jednopłciowe. Kielich jest zrosłodziałkowy i zwykle trwały, złożony z 4–5 działek (rzadko 2 lub 3). Korona kwiatu składa się zwykle z 5 zrośniętych płatków (rzadko bywa ich 3 lub 4)[3]. Na płatkach znajdują się miodniki[2]. Pręciki w liczbie od 1 do 5 przyrośnięte są do rurki korony. Czasem dwa pręciki są dłuższe od innych (są dwusilne), czasem dwa pręciki wykształcają się jako płonne prątniczki (Morina). Pylniki łączą się z nitką pręcika od tyłu i otwierają podłużnymi pęknięciami. Zalążnia jest dolna, czasem wpół dolna i tworzy ją najczęściej 5 (rzadko od 2 do 8) owocolistków. Szyjka słupka jest pojedyncza. Znamię jest główkowate, ścięte, z jedną do pięciu łatek[3].
- Owoce
- Niełupki, torebki, jagody lub pestkowce[3].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Przez długi czas w systemie Cronquista (1981) wyodrębniane były w rzędzie szczeciowców Dipsacales dobrze rozpoznawalne i odrębne rodziny: piżmaczkowate Adoxaceae, przewiertniowate Caprifoliaceae sensu stricto, szczeciowate Dipsacaceae i kozłkowate Valerianaceae. Badania molekularne wykazały jednak, że dwie ostatnie z tych rodzin są zagnieżdżone w obrębie parafiletycznych w tradycyjnym ujęciu przewiertniowatych. Dla uzyskania monofiletycznych rodzin z przewiertniowatych wyodrębniono w osobne rodziny dierwillowate Diervillaceae, raźniowate Morinaceae i zimoziołowate Linnaeaceae. Takie ujęcie obowiązywało w systemie APG I (1998). W systemie APG II (2003) dopuszczono opcjonalnie połączenie wszystkich rodzin z wyjątkiem piżmaczkowatych w przewiertniowate Caprifoliaceae sensu lato. W systemie APG III z 2008 i APG IV z 2016 występuje już tylko rodzina Caprifoliaceae w szerokim ujęciu. Za takim rozwiązaniem przemiawia m.in. problematyczna pozycja niektórych rodzajów (zwłaszcza Heptacodium łączonego prowizorycznie z Caprifolioideae i Zabelia sytuowanego blisko Morina)[3].
- Pozycja systematyczne w rzędzie szczeciowców[2]
szczeciowce |
| ||||||
przewiertniowate |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Diervilloideae Rafinesque
- Diervilla Miller – dierwilla, zadrzewnia
- Weigela Thunberg – krzewuszka
Caprifolioideae Eaton – przewiertniowe
- Heptacodium Rehder – heptakodium
- Leycesteria Wallich
- Lonicera L. – wiciokrzew
- Symphoricarpos Duhamel – śnieguliczka
- Triosteum L. – goryczyn
Linnaeoideae Rafinesque – zimoziołowe
- Abelia R. Brown – abelia
- Diabelia Landrein
- Dipelta Maximowicz – dwutarczka
- Kolkwitzia Graebner – kolkwicja
- Linnaea L. – zimoziół
- Vesalea Martens & Galeotti
Morinoideae
- Acanthocalyx (de Candolle) van Tieghem
- Morina L. – morina, raźnia, moryna
- Zabelia (Rehder) Makino
Dipsacoideae Eaton – szczeciowe
- Bassecoia B.L.Burtt
- Cephalaria Roem. & Schult. – głowaczek
- Dipsacus L. – szczeć
- Knautia L. – świerzbnica
- Lomelosia Raf.
- Pseudoscabiosa Devesa
- Pterocephalidium G.López
- Pterocephalus Adanson – pierzogłówka
- Pterothamnus V.Mayer & Ehrend.
- Pycnocomon Hoffmanns. & Link
- Scabiosa L. – driakiew
- Succisa Haller – czarcikęs
- Succisella Beck – czarcikęsik
- × Succisoknautia Baksay
- Triplostegia de Candolle
Valerianoideae Rafinesque – kozłkowe
- Centranthus de Candolle – ostrogowiec
- Nardostachys de Candolle – nardostachys
- Patrinia de Jussieu – patrynia
- Valeriana L. – kozłek
- Valerianella Miller – roszpunka
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d e Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-09-01] (ang.).
- ↑ a b c d e f g Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 421-425. ISBN 978-1842466346.
- ↑ List of Genera in CAPRIFOLIACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-09-02] (ang.).
- ↑ Caprifoliaceae Juss., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-20] .
- EoL: 4258
- Flora of China: 10159
- Flora of North America: 10159
- GBIF: 6710
- identyfikator iNaturalist: 48527
- IPNI: 30000739-2
- ITIS: 35248
- NCBI: 4200
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:30000739-2
- Tela Botanica: 101054
- identyfikator Tropicos: 42000317
- identyfikator taksonu Fossilworks: 54738
- CoL: 7PP