Ślinianka człowieka

Gruczoły ślinowe większe: 1. ślinianka przyuszna, 2. ślinianka podżuchwowa, 3. ślinianka podjęzykowa

Ślinianka lub gruczoł ślinowy – merokrynowy gruczoł wydzielania zewnętrznego (egzokrynowy), wytwarzający ślinę. Elementami wydzielniczymi dużych gruczołów ślinowych są cewki i pęcherzyki. Na przewody wyprowadzające składają się: przewody śródzrazikowe (in. wewnątrzzrazikowe: wstawki i przewody prążkowane), przewody międzyzrazikowe oraz przewody wyprowadzające (p. główne).

Podział gruczołów ślinowych

Duże gruczoły ślinowe Są to parzyste gruczoły, których przewody wyprowadzające kończą się w jamie ustnej

• ślinianki przyuszne (łac. glandula parotidea) będące gruczołami produkującymi wydzielinę surowiczą. Budują je pęcherzyki, wstawki i po jednym wyraźnym przewodzie prążkowanym.
• ślinianki podżuchwowe (łac. glandula submandibularis) są mniejszymi gruczołami wydzielającymi ślinę. Gruczoły te produkują wydzielinę surowiczo-śluzową. W 85% zbudowane są z pęcherzyków produkujących substancję surowiczą i 15% z cewek produkujących substancję śluzową.
• ślinianki podjęzykowe (łac. glandula sublingualis) będące śliniankami śluzowo-surowiczymi. Budują je cewki, brak jest wstawek i przewodów prążkowanych.

Małe gruczoły ślinowe (gruczoły jamy ustnej) – występują w formie licznych grudek rozsianych w błonie śluzowej. Nie posiadają przewodów wyprowadzających:

• produkujące ślinę typu śluzowego (gruczoły śluzowe, zawierające tylko komórki śluzowe, wytwarzające prawie wyłącznie śluz):
  • gruczoły językowe boczne i tylne (w pobliżu nasady języka),
  • gruczoły migdałkowe,
  • gruczoły podniebienne (łac. glandulae palatinae) – znajdują się w tylnej części podniebienia twardego między błoną śluzową a okostną.
• będące gruczołami surowiczymi gruczoły językowe tylne Ebnera (gruczoły surowicze, zbudowane jedynie z komórek surowiczych, wytwarzających ślinę wodnistą z zawartością białka)
  • w pobliżu brodawek okolonych,
• produkujące ślinę surowiczo-śluzową (gruczoły mieszane wytwarzające ślinę, której skład zależy od stosunku ilościowego obu wyżej wymienionych rodzajów komórek gruczołowych):
  • gruczoły wargowe (łac. glandulae labiales) – położone i wyczuwalne jako małe grudki pod błoną śluzową,
  • gruczoły policzkowe (łac. glandulae buccales) – leżą między błoną śluzową a mięśniem policzkowym, w tym mięśniu lub między nim a skórą,
  • gruczoły trzonowe (łac. glandulae molares) – grupa 4-5 gruczołów (wyodrębnionych spośród gruczołów policzkowych) położonych na poziomie zębów trzonowych,
  • gruczoły przednie języka (łac. glandulae linguales anteriores, glandulae Blandini-Nuhni) – na brzusznej stronie końca języka (obustronnie po jednym) uchodzące kilkoma przewodami w okolicy wędzidełka języka,

Unerwienie

Ślinianka przyuszna unerwiona jest przywspółczulnie (wydzielniczo) przez zwój uszny (włókna od nerwu skalistego mniejszego). Jest przebita przez splot przyuszniczy nerwu twarzowego, ale nie otrzymuje od niego unerwienia. Ślinianki podżuchowowa i podjęzykowa przywspółczulnie unerwione są przez zwój podżuchwowy związany z nerwem językowym.

Patologia ślinianek

Sialoza

Jest stanem charakteryzującym się niezapalnym i nienowotworowym obustronnym powiększeniem ślinianki przyusznej o nieznanej etiologii. W obrazie mikroskopowym występuje przerost komórek surowiczych i zanik przewodów prążkowanych.

Zmiany związane z wiekiem

Z wiekiem w wielu narządach pojawiają się zmiany związane ze starzeniem się komórek, tkanek i narządów. W śliniance podżuchwowej i przyusznej oraz małych gruczołach wargi dolnej może pojawić się zanik włóknisto-tłuszczakowaty. Mogą również powstawać komórki onkocytarne.

Martwiejąca metaplazja ślinianek

Jest to choroba o nieznanej przyczynie, pojawiająca się nagle, najczęściej w średnim wieku.

Zmiana ma postać kraterowatego owrzodzenia o średnicy 2-3cm, bez uniesionych brzegów, wypełnionego włóknikiem i ziarniną. Lokalizuje się na granicy między podniebieniem miękkim a twardym, rzadko obejmuje język, jamę nosową czy duże ślinianki.

W badaniu mikroskopowym widać zachowaną architekturę zrazika, zachowane granice komórkowe, komórki jasne, zasadochłonne, bez jąder komórkowych. Występuje martwica niedokrwienna nabłonka, tkanki łącznej błony śluzowej i małych gruczołów ślinowych, w miejscu martwicy pojawiają się histiocyty. Można zauważyć również zastój śluzu. Pod ziarniną obecna jest martwica skrzepowa odcinków wydzielniczych zrazików. Przewody wyprowadzające ulegają metaplazji płaskonabłonkowej.

Zmiana ulega samowygojeniu po około 8 tygodniach.

Bibliografia

• Wiesław Łasiński: Anatomia głowy dla stomatologów. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1993. ISBN 83-200-1686-X. Brak numerów stron w książce

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.