Przejdź do zawartości

Świerząbek orzęsiony

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Świerząbek orzęsiony
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

selerowce

Rodzina

selerowate

Rodzaj

świerząbek

Gatunek

świerząbek orzęsiony

Nazwa systematyczna
Chaerophyllum hirsutum L.
Sp. Pl. 1: 258. 1753
Synonimy
  • Chaerophyllum cicutaria Vill.

Świerząbek orzęsiony, świerząbek kosmaty[3] (Chaerophyllum hirsutum L.) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny selerowatych. Występuje w środkowej i południowej Europie, w tym także w Polsce. Rośnie głównie w górskich ziołoroślach, występując na niżu zasiedla zwykle lasy łęgowe.

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Zasięg obejmuje południową Europę od Hiszpanii po północno-zachodnią część Kaukazu, na północy sięga do Niemiec, Polski i zachodnich krańców Rosji. Jako gatunek introdukowany rośnie także w Danii i Wielkiej Brytanii[4].

W Polsce gatunek jest pospolity w Karpatach i Sudetach oraz na Wyżynie Małopolskiej i Lubelskiej. Dalej na północ rośnie bardzo rozproszony – m.in. w Puszczy Białowieskiej, na Pojezierzu Litewskim, Mazurskim (zwłaszcza nad środkową Łyną i Pasłęką) oraz Wschodniopomorskim (głównie w dorzeczu Raduni)[5][6].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Kwiatostan
Owoce
Liść
Pokrój
Roślina zielna z walcowatym, brunatnym, u starszych roślin rozgałęzionym kłączem. Wyrasta z niego wzniesiona lub podnosząca się łodyga osiągająca wysokość od 20 do 120 cm. Łodyga jest obła i bruzdowana, dęta, zwykle szorstko owłosiona (rzadziej występują rośliny nagie opisane jako var. glabrum), nie zgrubiała pod węzłami[6].
Liście
Dolne liście długoogonkowe, górne siedzące i pochwiaste. Blaszki trójkątne lub pięciokątne w zarysie, 2–4 razy pierzasto złożone i trójdzielnie złożone. Listki lancetowate, pierzastowrębne i ząbkowane, ząbki z ostrzem na końcu. Blaszki są owłosione tylko od dołu, czasem tylko na nerwach[6].
Kwiaty
Zebrane w baldaszki, a te skupione po 6–20 tworzą dość gęste i wypukłe baldachy złożone. Szypułki baldaszków są gładkie i nierównej długości. U nasady baldachu pokryw brak lub są nieliczne i szybko odpadające. Pokrywki u nasady baldaszków są liczne (5–10), lancetowate, obłonione i orzęsione na brzegu, na wierzchołku odwijają się. Płatki korony są białe lub zaróżowione, odwrotnie sercowate i na szczycie wycięte i tamże z łatką zagiętą do wnętrza kwiatu. Płatki są na brzegu orzęsione[6].
Owoce
Rozłupnie wydłużone, osiągające do 2 cm długości i 0,3 cm szerokości, wąskostożkowate lub walcowate, prążkowane podłużnie (z jaśniejszymi żebrami i ciemniejszymi bruzdami)[6].
Gatunek podobny
Świerząbek ten bywa mylony z trybulą leśną Anthriscus sylvestris, która ma jednak płatki kwiatów o nagim brzegu[6].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od maja do sierpnia[6].

Na obszarach górskich rośnie głównie w ziołoroślach, podczas gdy na niżu spotykana jest zwykle w lasach łęgowych. Poza tym rośnie na wilgotnych łąkach, w wilgotnych zaroślach i na brzegach wód[6]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Poa nemoralis-Arabidetum alpinae[7].

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]

Odmiana uprawna 'Rosea' bywa sadzona w ogrodach naturalistycznych[8].

Uprawa

[edytuj | edytuj kod]

Roślina łatwa w pielęgnacji, dobrze rośnie o ile tylko uprawiana jest w glebie żyznej i wilgotnej. By uchronić się przed nadmiernym rozsiewaniem się roślin należy obrywać kwiaty po przekwitnieniu[8].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
  3. Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 57, ISBN 978-83-62975-45-7.
  4. Chaerophyllum hirsutum L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-28].
  5. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Adam Zając, Maria Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 154, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957.
  6. a b c d e f g h Marian Koczwara, Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 28.
  7. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  8. a b Elżbieta Borkowska-Gorączko: Świerząbek orzęsiony. 2013. [dostęp 2014-04-01]. (pol.).