Akcja pod Bezdanami
 Stacja kolejowa Bezdany (2016) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejsce | |
| Data |
26 września 1908 |
| Liczba zabitych |
1 |
| Liczba rannych |
5 |
| Sprawca | |
Akcja pod Bezdanami – atak na rosyjski pociąg pocztowy, który przewoził pieniądze z Królestwa Polskiego do Petersburga, przeprowadzony 26 września 1908 w Bezdanach przez grupę bojowców Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej dowodzonych przez Józefa Piłsudskiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]W ataku wzięli udział bojowcy: Józef Piłsudski, Walery Sławek, Aleksander Prystor, Tomasz Arciszewski, Aleksander Damasty, Jerzy Sawa-Sawicki, Józef Kobiałko, Kazimierz Młynarski, Bronisław Gorgol, Włodzimierz Momentowicz, Aleksander Lutze-Birk, Edward Gibalski, Bertold Brajtenbach, Czesław Świrski, Jan Balaga, Jan Fijałkowski, Włodzimierz Hellmann. W przygotowaniach uczestniczyła Aleksandra Szczerbińska, przyszła żona Piłsudskiego, oraz Aleksandra Hellman, Cezaryna Kozakiewiczówna i Janina Prystorowa[1].
Atak miał miejsce na stacji Bezdany niedaleko Wilna. Bojowcy rzucili dwie bomby i opanowali wagon pocztowy, terroryzując pracującą tam obsługę telegrafu. Podczas akcji zabito jednego i raniono pięciu rosyjskich żołnierzy i pracowników pocztowych[2]. Bojowcy nie ponieśli strat, przechwycone pieniądze zapakowali w worki i opuścili pociąg, po czym rozjechali się w różnych kierunkach. Zdobyto 200 812 rubli i 61 kopiejek, które przeznaczono na powstające w Galicji polskie organizacje wojskowe (Związek Walki Czynnej), posłużyło do spłaty długów organizacji oraz wsparcia uwięzionych towarzyszy i ich rodzin. Część trafiła do skarbu wojskowego, który posłużył później do utworzenia organizacji strzeleckich[3].
Po ataku władze rosyjskie przypadkowo aresztowały Jana Fijałkowskiego, a dzięki jego zeznaniom również udzielającego gościny bojowcom Ignacego Grabowskiego. W wyniku zeznań Fijałkowskiego oraz zdrajcy Edmunda Tarantowicza, rozpoznano jako uczestnika ataku Czesława Świrskiego. Potem aresztowano Czesława Zakrzewskiego i Cezarynę Kozakiewiczównę. Świrski, Fijałkowski i Zakrzewski zostali skazani 9 września 1909 roku na karę śmierci, zaś Grabowski i Kozakiewiczówna na ciężkie roboty. Wskutek interwencji kary śmierci zostały zamienione na dożywotnią katorgę.
Akcja pod Bezdanami była jednym z najbardziej zuchwałych ataków (m.in. z akcją pod Rogowem) przeprowadzonych przez OB PPS. Co więcej, była to jedyna tego typu akcja, w której Józef Piłsudski wziął bezpośredni udział[4]. Z uwagi na kilku uczestników (Józef Piłsudski, Walery Sławek, Aleksander Prystor i Tomasz Arciszewski), którzy w późniejszym czasie stanęli na czele polskiego rządu, niekiedy nazywana akcją czterech premierów[5].
26 września 2023 na Litwie odsłonięto tablicę upamiętniającą akcję pod Bezdanami[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Kamil Janicki: Bezdany: akcja czterech premierów i czterech dam. Ale o tych ostatnich historia zapomniała. 2018-11-05. [dostęp 2018-11-07].
- ↑ Grzegorz Rąkowski: Smak kresów. [dostęp 2020-05-01].
- ↑ Piotr Semka: Skok stulecia. Rzeczpospolita, 26.09.2018. [dostęp 2020-05-01].
- ↑ Wojciech Lada, Polscy terroryści, Znak Horyzont, Kraków 2014, s. 78.
- ↑ Jakub Szczepański: Napad na pociąg pod Bezdanami. Westernowa akcja Piłsudskiego i przyszłych premierów. Polska Times, 11.11.2015. [dostęp 2020-05-01].
- ↑ W Bezdanach w 115. rocznicę „akcji czterech premierów” odsłonięto tablicę [online], dzieje.pl [dostęp 2023-09-26] (pol.).