Aleksandr Pieczerski

Aleksandr Pieczerski
Александр Печерский
Sasza
	kapitan
Data i miejsce urodzenia	22 lutego 1909 ; Krzemieńczuk, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	19 stycznia 1990 ; Rostów nad Donem, ZSRR
	Przebieg służby
Lata służby	1941–1945
Siły zbrojne	Armia Czerwona; ruch oporu w Sobiborze
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa: bitwa pod Wiaźmą; powstanie w Sobiborze;
Późniejsza praca	administrator teatru,; pracownik produkcji
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Aleksandr Aronowicz Pieczerski (ros. Александр Аронович Печерский; ur. 9 lutego^?/22 lutego 1909 w Krzemieńczuku, zm. 19 stycznia 1990 w Rostowie nad Donem) – oficer Armii Czerwonej z poboru, współorganizator powstania i masowej ucieczki z obozu zagłady w Sobiborze w 1943.

Życiorys

Do wybuchu wojny

Urodził się w Krzemieńczuku (wówczas Imperium Rosyjskie) w rodzinie żydowskiej. Jego ojciec był adwokatem. W 1915, wraz z rodzicami, został ewakuowany do Rostowa nad Donem. Tam mieszkał i pracował, początkowo jako elektryk w zakładach naprawczych parowozów, a po ukończeniu studiów jako kierownik domu kultury.

Początek wojny

22 czerwca 1941, w pierwszym dniu napaści Niemiec hitlerowskich na ZSRR, został jako podporucznik rezerwy powołany do wojska. Jesienią 1941, za wyniesienie z okrążenia rannego dowódcy, otrzymał awans do stopnia porucznika. Również jesienią 1941 trafił ranny w kotle pod Wiaźmą (operacja „Tajfun”) do niemieckiej niewoli. Wiosną 1942 podjął wraz z kilkoma jeńcami nieudaną próbę ucieczki. Został za to przeniesiony do obozu koncentracyjnego pod Mińskiem, gdzie podczas obdukcji lekarskiej wykryto, że jest Żydem. Latem 1943 wraz z grupą innych radzieckich jeńców żydowskich został wysłany do obozu zagłady w Sobiborze, gdzie przybył 23 września 1943.

Bunt w Sobiborze

14 października 1943 więźniowie obozu w Sobiborze wzniecili udany bunt zakończony zabiciem co najmniej 20 strażników i ucieczką kilkuset osadzonych. Plan masowej ucieczki (chociaż nie sam jej pomysł), oparty na zdobyciu broni i likwidacji załogi SS, był autorstwa Pieczerskiego. On nią również dowodził i prawdopodobnie tylko dzięki jego oficerskiemu przeszkoleniu i doświadczeniu bojowemu zakończyła się ona sukcesem.

Osobny artykuł: Powstanie w Sobiborze.

Po buncie

W wyniku ucieczki Pieczerski wraz z kilkoma innymi uzbrojonymi towarzyszami (zbiegłymi, jak on, jeńcami) znalazł się w lasach sobiborskich. Odłączył się od pozostałych i zaczął przedzierać się w kierunku frontu. Kilka dni później (22 października) dołączyli do oddziału partyzanckiego na Białorusi. Po jej zajęciu przez Armię Czerwoną, dzieląc los wielu innych żołnierzy, którzy wrócili z niewoli niemieckiej, wysłany został do karnego batalionu jako podejrzewany o „zdradę ojczyzny”. Walcząc w jego szeregach, dosłużył się stopnia kapitana i został ponownie ranny. W czasie rekonwalescencji w szpitalu pod Moskwą poznał swoją przyszłą żonę, Olgę Kotową.

W 1943 Pieczerski zdał relację ze swoich przeżyć w Sobiborze Pawłowi Antokolskiemu i Wieniaminowi Kawierinowi, którzy na tej podstawie opublikowali w 1945 szkic pt. Wosstanije w Sobiborie – pierwszą pracę poświęconą buntowi. W 1946 została ona opublikowana w Stanach Zjednoczonych w „Czarnej księdze” Ilji Erenburga i Wasilija Grossmana, jednym z pierwszych świadectw o zagładzie Żydów.

Po wojnie

Po zakończeniu wojny Aleksandr Pieczerski powrócił do Rostowa nad Donem. Pracował jako administrator w Teatrze Muzycznym. W 1948 podczas antysemickiej kampanii tak zwanej walki z kosmopolityzmem stracił pracę i przez kolejne pięć lat, nie mogąc znaleźć żadnego zajęcia, przebywał na utrzymaniu żony. Dopiero w 1955 (po śmierci Stalina) udało mu się uzyskać posadę w fabryce maszyn rolniczych Rostsielmasz. Sam Pieczerski twierdził po latach, że po wojnie został wtrącony do więzienia, skąd wypuszczono go na skutek licznych zapytań o jego los płynących z zagranicy^[1]. W 1963 Pieczerski wystąpił jako świadek w procesie jedenastu ukraińskich strażników z Sobiboru (wszyscy otrzymali wyroki śmierci). Zmarł w wieku 81 lat w Rostowie nad Donem, gdzie został pochowany na cmentarzu Północnym.

Do końca życia pozostał nieznanym bohaterem. O jego sobiborskim wyczynie mało kto wiedział i zdawał sobie sprawę z jego znaczenia^[2]. Zbrodnia w Sobiborze była jednym z wątków procesu zbrodniarzy hitlerowskich w Norymberdze, a sam Pieczerski został powołany na świadka, jednak nie uzyskał zgody władz ZSRR na wyjazd. Podobnie było też w przypadku amerykańskiej premiery filmu „Ucieczka z Sobiboru” w 1987 roku.

Pamięć

Za udział w powstaniu w Sobiborze Pieczerski nigdy nie otrzymał żadnej nagrody w ZSRR ani Rosji. Dopiero w 2007 roku na ścianie domu, w którym mieszkał w Rostowie nad Donem, odsłonięto poświęconą mu tablicę pamiątkową. Jego imieniem nazwano ulicę w mieście Safed w Izraelu i stelę w Bostonie. W filmie z 1987 roku Ucieczka z Sobiboru jego postać grał Rutger Hauer (film i aktor otrzymali Złote Globy). Natomiast w 2018 r. powstała rosyjska produkcja na temat powstania w obozie, Sobibór, gdzie w rolę Pieczerskiego wcielił się sam reżyser Konstantin Chabienski.

Nie było najmniejszej wątpliwości – dla mnie i reszty ocalałych Sasza był bohaterem. Wszyscy zgadzali się, że gdyby nie było z nami Saszy, żaden Żyd nie przeżyłby Sobiboru^[3].

30 maja 2014 roku w Rostowie nad Donem ambasador RP w Rosji Wojciech Zajączkowski przekazał na ręce Eleonory Griniewicz, córki Aleksandra Pieczerskiego, przyznany mu pośmiertnie Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi RP^[4].

10 marca 2016 roku prezydent Władimir Putin odznaczył pośmiertnie Aleksandra Pieczerskiego Orderem Męstwa. Odznaczenie podczas uroczystości na Kremlu przyjęła wnuczka Pieczerskiego, Natalia Władyczenko^[5].

Odznaczenia

Order Męstwa – 2016, pośmiertnie^[5]
Medal Za Zasługi Bojowe – 1951
Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi RP – 2013, pośmiertnie^[4]

Przypisy

↑ W. Żuk, Zabytyj podwig, „Sowierszenno siekrietno”, Nr 11(234) 2008.
↑ Wspomniany szkic Antokolskiego i Kawierinowa został zakazany przez cenzurę w 1947, a „Czarna księga” i głośny film „Ucieczka z Sobiboru” nigdy nie ukazały się w ZSRR.
↑ Thomasz Toivi Blatt, Sobibór – Zapomniane Powstanie, Włodawa 2003.
↑ ^a ^b M.P. z 2014 r. poz. 392 – pkt 10.
↑ ^a ^b Putin wrucził gosudarstwiennyje nagrady. [w:] TASS [on-line]. 2016-03-10. [dostęp 2017-01-20]. (ros.).

Bibliografia

P. i J. Bialowitz, Powstanie w Sobiborze, Warszawa 2008.
(ros.) A. Pietrow, Pobieg iz Sobobora, „Agrumienty i Fakty na Donu” 2008, Nr 41.[1]
(ros.) I. Erenburg, W. Grossman, Wosstanije w Sobiborie (Czarna księga).[2]

Linki zewnętrzne

Bohater – wywiad Thomasza Blatta z Aleksandrem Pieczerskim z 1980 r.

[1] W. Żuk, Zabytyj podwig, „Sowierszenno siekrietno”, Nr 11(234) 2008.

[2] Wspomniany szkic Antokolskiego i Kawierinowa został zakazany przez cenzurę w 1947, a „Czarna księga” i głośny film „Ucieczka z Sobiboru” nigdy nie ukazały się w ZSRR.

[3] Thomasz Toivi Blatt, Sobibór – Zapomniane Powstanie, Włodawa 2003.

[OZRP-4] M.P. z 2014 r. poz. 392 – pkt 10.

[OM-5] Putin wrucził gosudarstwiennyje nagrady. [w:] TASS [on-line]. 2016-03-10. [dostęp 2017-01-20]. (ros.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]