Przejdź do zawartości

Alexander Wienerberger

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Alexander Wienerberger
Data i miejsce urodzenia

8 grudnia 1891
Wiedeń

Data i miejsce śmierci

5 stycznia 1955
Salzburg

Zawód, zajęcie

chemik, fotograf

Narodowość

austriacka

Alma Mater

Uniwersytet Wiedeński

Alexander Wienerberger (ur. 8 grudnia 1891[1] w Wiedniu, zm. 5 stycznia 1955 w Salzburgu[2][1]) – austriacki inżynier chemik, który przez 19 lat pracował w przedsiębiorstwach chemicznych ZSRR. Znany z tego, że będąc w Charkowie, wykonał serie fotografii, przedstawiających Wielki głód na Ukrainie z lat 1932–1933, które są fotograficznym świadectwem i dowodem masowego głodu mieszkańców Ukrainy w tym czasie.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Alexander Wienerberger urodził się w 1891 roku (inne źródła błędnie podają rok 1898[3]) w stolicy Austro-Węgier, Wiedniu, w mieszanej czesko-żydowskiej rodzinie. Pomimo że jego ojciec był narodowości żydowskiej, sam Aleksander, według córki, uważał się za Austriaka i ateistę[4].

W latach 1910–1914 studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Wiedeńskiego[1].

Podczas pierwszej wojny światowej został zmobilizowany do armii austro-węgierskiej, brał udział w bitwach przeciwko armii rosyjskiej i dostał się do niewoli w 1915 roku[1].

W 1917 roku pozwolono mu przenieść się do Moskwy, gdzie wraz z przyjaciółmi założył laboratorium chemiczne. Jesienią 1919 roku próbował uciec z sowieckiej Rosji do Austrii przez Estonię za pomocą sfałszowanych dokumentów, ale w Pskowie został aresztowany przez Czeka. Wienerberger został skazany za „szpiegostwo”. Znaczną część lat 20. spędził w więzieniu na Łubiance w Moskwie[5]. Podczas pobytu w rosyjskim więzieniu jego umiejętności inżyniera chemika zostały docenione przez rząd radziecki. Więźniowie zagraniczni pracowali przy produkcji. Wienerberger został inżynierem przy produkcji lakierów i farb, a później pracował w fabrykach produkujących materiały wybuchowe[6].

W 1927 roku jego małżeństwo z Josefiną Rönimois, pochodzącą z bałtyckich Niemców, rozpadło się. Josefina wraz z córką Annemarie i jej synem Aleksandrem pozostała w Estonii (później Annemarie przeniosła się do Austrii)[1]. W 1928 roku, po raz pierwszy po wydostaniu się z niewoli, Wienerberger odwiedził swoich krewnych w Wiedniu i zawarł związek małżeński z Lilly Zimmermann, córką producenta z Schwechat. Po powrocie do Moskwy zniesiono z niego ograniczenia, które pozwoliły jego żonie przenieść się do Związku Radzieckiego[5]. W 1931 roku małżeństwu Wienerbergerów urodziła się córka Margot (władze radzieckie pozwoliły żonie inżyniera wrócić do Wiednia na czas porodu)[4]. Na początku lat 30. Wienerbergerowie mieszkali w Moskwie, gdzie Alexander zajmował wysokie stanowisko w fabryce chemicznej. W 1932 roku przeniósł się do Lubuczan (obwód moskiewski), gdzie był dyrektorem technicznym fabryki tworzyw sztucznych, a w 1933 roku do Charkowa, gdzie został powołany na podobne stanowisko[1][5].

Dowody fotograficzne głodu w latach 1932–1933

[edytuj | edytuj kod]
Zdjęcie głodnej dziewczynki z Charkowa

Mieszkając w Charkowie, ówczesnej stolicy Ukraińskiej SRR, Wienerberger był świadkiem Wielkiego Głodu i fotografował sceny, które widział na ulicach miasta, pomimo groźby aresztowania przez NKWD[5]. Podczas swojego pobytu w Charkowie Alexander Wienerberger potajemnie wykonał około 100 zdjęć. Jego fotografie przedstawiają głodnych ludzi w sklepach spożywczych, głodujące dzieci, ciała osób zmarłych z głodu, leżące na ulicach Charkowa, masowe groby ofiar głodu. Inżynier robił zdjęcia aparatem Leica, który prawdopodobnie został mu przekazany przez przyjaciół z zagranicy[4].

Wyjeżdżając do Austrii w 1934 roku, Wienerberger przekazał negatywy pocztą dyplomatyczną za pośrednictwem ambasady austriackiej. Austriaccy dyplomaci nalegali na taką ostrożność, ponieważ istniało duże prawdopodobieństwo przeszukania osobistych rzeczy inżyniera na granicy, a odkrycie fotografii mogłoby nawet zagrozić jego życiu. Po powrocie do Wiednia Wienerberger przekazał zdjęcia kardynałowi Theodorowi Innitzerowi, który wraz z sekretarzem generalnym Międzynarodowego Komitetu Mniejszości Narodowych, Ewaldem Ammende, przedstawił je Lidze Narodów[4].

W 1934 roku Front Ojczyźniany w Austrii wydał materiały Wienerbergera w formie małej broszury zatytułowanej „Rosja, jaka jest naprawdę” (Rußland, wie es wirklich ist)[7].

Zdjęcia Wienerbergera po raz pierwszy stały się dostępne publicznie w 1935 roku dzięki publikacji w książce „Czy Rosja musi głodować?” (Muss Russland hungern?) Ewalda Ammende bez podawania nazwiska autora zdjęć, ze względu na obawy o jego bezpieczeństwo[8]. W 1939 roku Alexander Wienerberger opublikował w Austrii własną książkę wspomnieniową o życiu w Związku Radzieckim, w której dwa rozdziały poświęcone są Hołodomorowi[9]. Zdjęcia zostały również zawarte w jego wspomnieniach opublikowanych w 1942 roku[10].

W 1944 roku Wienerberger służył jako oficer łącznikowy dla Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej. Po wojnie udało mu się uniknąć pojmania przez wojska radzieckie – trafił do amerykańskiej strefy okupacyjnej w Salzburgu, gdzie zmarł w 1955 roku[1].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f g Josef Vogl, Alexander Wienerberger — Fotograf des Holodomor [online], Dokumentationsarchiv des österreichischen Widerstandes (Hrsg.), 2015, s. 259—272 [dostęp 2019-12-28] (niem.).
  2. Samara Pearce, Alexander Wienerberger [online], British photographic history, 16 sierpnia 2012 (ang.).
  3. Alexander Wienerberger [online], Photographers’ Identities Catalog [dostęp 2019-12-28] (ang.).
  4. a b c d Heorhij Erman, „Це був геноцид”: історія британської фотохудожниці, яка ширить пам'ять про Голодомор [online], BBC News Україна, 23 listopada 2018 [dostęp 2019-12-28] (ukr.).
  5. a b c d Рискуя попасть в застенки НКВД, мой прадед фотографировал жертв Голодомора [online], Факты и комментарии, 14 lutego 2018 [dostęp 2019-12-28] (ros.).
  6. Александр Вінербергер у спогадах доньки [online], Національний музей Голодомору-геноциду, 6 lutego 2018 [dostęp 2019-12-28] (ukr.).
  7. Rußland, wie es wirklich ist!, hrsg. v. der Vaterländischen Front, für den Inhalt verantwortlich: Dr. Ferdinand Krawiec, Wien 1934, 16 S.
  8. Dr. Ewald Ammende, Muß Rußland hungern? Menschen- und Völkerschicksale in der Sowjetunion, Wien 1935, XXIII, 355 Seiten. Mit 22 Abb
  9. Alexander Wienerberger, Hart auf hart. 15 Jahre Ingenieur in Sowjetrußland. Ein Tatsachenbericht, Salzburg 1939
  10. Alexander Wienerberger, Um eine Fuhre Salz im GPU-Keller. Erlebnisse eines deutschen Ingenieurs in Sowjetrussland, mit Zeichnungen von Günther Büsemeyer, Gütersloh [1942], 32 S.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]

W języku rosyjskim

[edytuj | edytuj kod]

W języku ukraińskim

[edytuj | edytuj kod]

W innych językach

[edytuj | edytuj kod]