Biblioteka Bernardynów w Bydgoszczy
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Adres |
Długa 39 |
Położenie na mapie Bydgoszczy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
 53°07′15,625″N 18°00′01,058″E/53,121007 18,000294
| |
| Strona internetowa | |
Biblioteka Bernardynów w Bydgoszczy – zbiór księgozbiorów zebranych w okresie staropolskim w Bydgoszczy przez zakon bernardynów.
Biblioteka bernardynów jest największym księgozbiorem w Bydgoszczy przedrozbiorowej i jako jedyna zachowała się w części do czasów dzisiejszych. Wskutek wojen, grabieży, pożarów nie przetrwały w Bydgoszczy pozostałe biblioteki zakonne (karmelitów, klarysek, jezuitów), prywatne, czy też kościelne.
Historia
Początki biblioteki bernardynów w Bydgoszczy sięgają 1488 r. W 1545 r. podczas pożaru kościoła i klasztoru biblioteka szczęśliwie ocalała. W 1591 r. gwardian bernardynów bydgoskich Wojciech Język z Sambora rozbudował klasztor i wzniósł nowe murowane pomieszczenie dla biblioteki.
Księgozbiór bernardynów bydgoskich posiadał dzieła zgrupowane w kilku działach:
- dział teologiczny, w którym znalazły się dzieła autorów katolickich oraz przedstawicieli reformacji i kontrreformacji,
- dział filozoficzny, w którym znajdują się dzieła autorów starożytnych, scholastyków, filozofów okresu Odrodzenia (Jan ze Stobnicy, Michał Wrocławczyk)
- dział historyczny, w którym dominują dzieła klasyków rzymskich.
Oprócz tego w bibliotece znajdują się książki reprezentujące takie dyscypliny naukowe jak prawo, geografia, matematyka, astronomia, górnictwo i hutnictwo, nauki lekarskie. Największą wartość zabytkową i artystyczną posiadają inkunabuły, które ozdobione są kolorowymi inicjałami wykonanymi przez miejscowego bernardyna brata Aleksego, skryptora słynącego ze zdobienia antyfonarzy.
Większość ksiąg pochodzi z zakupu oraz ofiar i darowizn zakonników, którzy przywozili je z wojaży zagranicznych (Dionizy Szyjka, Jan z Kościana, Melchior Dębiński, Wawrzyniec ze Słupcy i inni). Darowizny przekazywali też księża diecezjalni, szlachta i mieszczanie. W 1574 r. stałą sumę zawarowaną w dochodach tartaku na Okolu przekazał na utrzymanie biblioteki starosta bydgoski Jan Kościelecki. Szczególne dary otrzymała biblioteka bernardynów w 1631 r., kiedy umierający kapelan kościoła i szpitala św. Krzyża Jan Synodoniusz z Pakości, podarował bernardynom spory księgozbiór, a zmarły syn fundatora klasztoru Klarysek Andrzeja Rozrażewskiego pozostawił m.in. wiele inkunabułów weneckich. Inni znani z nazwiska fundatorzy to m.in.: starosta kcyński Piotr Czarnkowski (1620 r.), solecki starosta niegrodowy Antoni Grasiński, burmistrz Bydgoszczy Wojciech Łochowski, czy mieszczka Elżbieta Szychowa.
Biblioteka wraz z istniejącym skryptorium oraz studium filozoficznym stworzyły warunki dla rozwoju środowiska o szerszych ambicjach intelektualnych. Jednym z profesorów studium był Bartłomiej z Bydgoszczy – bernardyn, który w miejscowym klasztorze prowadził owocne prace naukowe. Środowisko klasztorne było żywym ośrodkiem dziejopisarskim. Powstawały tutaj celowo zbierane zbiory wiadomości historycznych dotyczących zakonu, klasztoru oraz miasta Bydgoszczy. Z kilku napisanych kronik, opublikowana jest jedna z nich, której spisywanie rozpoczął z początkiem XVII w. Jan z Kościana[1].
Biblioteka szczęśliwie przetrwała najtrudniejsze czasy: potopu szwedzkiego (1656-1660) i wielkiej wojny północnej (1700-1721). W 1810 r. znajdowało się w bibliotece 2400 tomów. Po kasacie klasztoru w 1829 r., biblioteka została umieszczona w domku loretańskim, a po jego wyburzeniu w 1838 r. – w schowku za ołtarzem kościoła pobernardyńskiego. Następnie przekazana parafii farnej przetrwała w zapomnieniu do 1907 r.
Na żądanie władz niemieckich oddano zbiory w depozyt Biblioteki Miejskiej. Na krótko przed odejściem Niemców w 1920 r. władze kościelne w obawie przez wywózką zbiorów, odebrały je i umieściły w kościele św. Trójcy. Ostatecznie zbiory znalazły poczesne miejsce i zostały odpowiednio wyeksponowane w polskiej Bibliotece Miejskiej. 89 inkunabułów zostało zniszczonych podczas II wojny światowej, po wywiezieniu ich przez Niemców.
Stan obecny
Ok. 1557 dzieł w 1382 woluminach zebranych przez bernardynów, zdeponowanych jest w Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Bydgoszczy. Cały zachowany zbiór stanowią dzieła XV-XVIII-wieczne. Podział zbiorów pod względem chronologicznym wygląda następująco[2]:
- 98 dzieł powstałych w XV wieku,
- 758 dzieł z XVI wieku,
- 583 dzieła z XVII wieku,
- 118 dzieł z XVIII wieku.
Okresem największego rozkwitu biblioteki był XVI wiek, kiedy pierwsze pokolenia bernardynów polskich prezentowały najwyższy poziom umysłowy. Wiek XVII przyniósł wiele druków przekazywanych w darowiznach, ale dobór tytułów jest już mniej ciekawy.
Obecnie w zbiorze znajduje się 98 inkunabułów (dzieł wydanych do 1500 r.) Są wśród nich pozycje szczególnie cenne i unikatowe nawet w skali światowej jak np.
- Homiliae św. Jana Chryzostoma z 1466 r.
- Reguła dla wszystkich zakonników Savonaroli wydana we Florencji w 1495 r.,
- Zwierciadło filozofii z 1513 r.,
- Fizyka Arystotelesa z 1519 r.
Zobacz też
- Bartłomiej z Bydgoszczy
- Bernardyńskie Studium Filozoficzne w Bydgoszczy
- Klasztor Bernardynów w Bydgoszczy
- Kościół pobernardyński Najświętszej Maryi Panny Królowej Pokoju w Bydgoszczy
- Domek loretański w Bydgoszczy
- Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Bydgoszczy
- Historia Bydgoszczy
Bibliografia
- Biskup Marian red.: Historia Bydgoszczy. Tom I do roku 1920. Warszawa-Poznań: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1991
- Guldon Zenon, Kabaciński Ryszard: Szkice z dziejów dawnej Bydgoszczy XVI-XVIII w., Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1975
- Kantak Kamil. Z przeszłości bernardynów bydgoskich. In. Przegląd Bydgoski Rocznik 1 R.1933 z.2
- Malewski Zygmunt. Bibliotheca Bernardina. In. Przegląd Bydgoski Rocznik 4 R.1936 z.3-4
- Mincer Franciszek. Biblioteka bernardynów bydgoskich i jej ofiarodawcy. Kronika Bydgoska XI (1989). Bydgoszcz 1991
- Iłowski Henryk. Geniusz loci bernardynów bydgoskich. In. Kalendarz Bydgoski 2001
| muzea | |
|---|---|
| izby pamięci |
