Bitwa koło przylądka Sarycz

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Bitwa koło przylądka Sarycz
I wojna światowa
Ilustracja
Pancerniki Floty Czarnomorskiej w szyku torowym, na czele „Ioann Złatoust” i „Jewstafij”
Czas

5 listopada?/18 listopada 1914

Miejsce

koło przylądka Sarycz (Krym)

Terytorium

Morze Czarne

Wynik

nierozstrzygnięta

Strony konfliktu
 Imperium Rosyjskie  Imperium Osmańskie
 Cesarstwo Niemieckie
Dowódcy
adm. Andriej Eberhardt kadm. Wilhelm Souchon
Siły
5 pancerników (przeddrednotów)
2 krążowniki pancernopokładowe
1 krążownik nieopancerzony
13 niszczycieli 		1 krążownik liniowy
1 krążownik lekki
Straty
uszkodzony 1 pancernik,
34 zabitych 		uszkodzony krążownik liniowy,
16 zabitych
brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons
Mapa teatru operacji

Bitwa koło przylądka Sarycz – starcie morskie podczas I wojny światowej 5 listopada?/18 listopada 1914 roku pomiędzy rosyjską Flotą Czarnomorską a niemieckim krążownikiem liniowym „Goeben” (formalnie osmańskim „Yavuz Sultan Selim”), na Morzu Czarnym u wybrzeży Krymu. Kilkunastominutowa bitwa, toczona przy złej widzialności, zakończyła się uszkodzeniami okrętów po obu stronach, po czym oba zespoły się rozeszły.

Tło bitwy[edytuj | edytuj kod]

SMS „Goeben” przed wojną
Pancernik „Ioann Złatoust” (1915 rok)

Trzon floty rosyjskiej na Morzu Czarnym w przeddzień I wojny światowej tworzyło pięć przestarzałych pancerników generacji przeddrednotów, uzbrojonych w cztery działa kalibru 305 mm każdy, z wyjątkiem słabszego „Rostisława” z działami kalibru 254 mm. Głównym przeciwnikiem rosyjskiej Floty Czarnomorskiej był niemiecki krążownik liniowy SMS „Goeben”, który po przedarciu się do Stambułu, wraz z krążownikiem „Breslau”, został formalnie wcielony do marynarki osmańskiej jako „Yavuz Sultan Selim”. Przewyższał on znacząco każdy z rosyjskich okrętów istniejących na początku wojny, zarówno prędkością, jak i opancerzeniem oraz artylerią, obejmującą 10 dział kalibru 28 cm[a], o większej szybkostrzelności od ciężkich dział rosyjskich, co wymuszało na Rosjanach konieczność operowania zespołami liczącymi przynajmniej trzy pancerniki, dla wyrównania szans w walce artyleryjskiej[1]. Przy tym, na skutek starszej budowy rosyjskich pancerników, każde trafienie mogło mieć dla nich poważne konsekwencje[2].

Działania wojenne na tym akwenie zostały rozpoczęte ostrzałem rosyjskich baz przez tureckie okręty bez wypowiedzenia wojny 29 (16) października 1914 roku. Między innymi „Goeben” ostrzelał główną bazę Floty Czarnomorskiej w Sewastopolu, przy czym otrzymał trzy niegroźne trafienia z dział baterii nadbrzeżnych[3]. Rosyjskie siły główne wyszły następnie z portu i przeprowadziły rajd na południowo-zachodnią część Morza Czarnego, lecz nie zdołały odnaleźć przeciwnika[4]. W następstwie ataku, 2 listopada 1914 roku Rosja wypowiedziała wojnę Imperium Osmańskiemu, a za nią 5 listopada uczyniły to zachodnie państwa ententy[5].

4 listopada (22 października) rosyjskie okręty wyszły na pierwszą operację stawiania min u brzegów Turcji, a w drodze powrotnej „Rostisław” i krążownik „Kaguł” zbombardowały 6 listopada port w Zonguldaku, będący centrum przeładunku węgla wydobywanego w Imperium Osmańskim[6]. Rosyjska eskadra zatopiła też po drodze trzy transportowce wojska i mały statek[b]. „Yavuz” i krążownik torpedowy „Berk-i Satvet”, które znajdowały się w morzu, płynąc w celu ostrzelania Sewastopola, zostały skierowane pod Zonguldak, lecz nie odnalazły wroga[5].

Przed bitwą[edytuj | edytuj kod]

2 listopada?/15 listopada 1914 roku siły główne Floty Czarnomorskiej wyruszyły z bazy pod flagą głównodowodzącego Flotą adm. Eberhardta w celu bombardowania Trapezuntu oraz zwalczania tureckiej żeglugi[4]. 17 listopada przeprowadzono bombardowanie[4], a w nocy 18 listopada stawiacze min „Konstantin” i „Ksenia” postawiły tam zagrodę minową[7][c]. Po otrzymaniu informacji o ostrzale, głównodowodzący flotą turecką niemiecki kontradmirał Wilhelm Souchon zdecydował przechwycić flotę rosyjską w drodze powrotnej pod Sewastopolem[8]. 17 listopada dwa najszybsze okręty tureckie: „Yavuz” i krążownik lekki „Midilli” (niemiecki „Breslau”) wyszły z Bosforu i popłynęły ku brzegom Krymu, pod flagą kadm. Souchona[8].

Flota Czarnomorska powracała do Sewastopola w szyku marszowym. Na czele płynęły w szyku czołowym jej trzy stare krążowniki (z lewej i prawej pancernopokładowe „Kaguł” i „Pamiat' Mierkurija”, w centrum nieopancerzony mały krążownik lotniczy „Ałmaz”), a około 3½ mili za nimi płynęły w szyku torowym pancerniki: admiralski „Jewstafij”, za nim „Ioann Złatoust”, „Pantielejmon” i starsze „Tri Swiatitiela” i „Rostisław”[9]. Za nimi w dwóch kolumnach płynęło 13 niszczycieli, w tym trzy nowoczesne o napędzie turbinowym typu Derzkij[10]. 5/18 listopada przed południem zespół rosyjski znajdował się już w pobliżu brzegów Krymu. Mimo że było około południa, występowało zamglenie ograniczające widzialność do 3–4 mil morskich[8].

Bitwa[edytuj | edytuj kod]

Szkic ruchów flot

Około godziny 11.40, gdy zespół był w rejonie przylądka Sarycz, z krążownika „Ałmaz” dostrzeżono dym przez mgłę; Rosjanie także usłyszeli korespondencję radiową między niemieckimi okrętami[2]. Krążownik „Breslau” również za kilka minut dostrzegł „Ałmaza” i oba niemieckie okręty skierowały się z dużą prędkością w stronę rosyjskiego zespołu[2]. Admirał Eberhardt, widząc dym z prawej przed sobą w odległości ok. 8–9 mil, nakazał zwiększyć prędkość do 14 węzłów, a po pewnym czasie zarządził zwrot kolumny pancerników o osiem rumbów w lewo[2]. Lewoskrzydłowy krążownik „Kaguł” wstąpił na czoło kolumny sił głównych, a „Ałmaz” zawrócił i wycofał się za pancerniki, natomiast niszczyciele wysunięto przed linię pancerników[2]. Ponieważ niemiecki zespół wykonał równocześnie zwrot w prawo, oba zespoły znalazły się na kursach prawie równoległych[11].

Po zwrocie dostrzeżono na „Jewstafim” przeciwnika z prawej burty. Trzy najsilniejsze pancerniki 1. Brygady Floty Czarnomorskiej przed wybuchem wojny ćwiczyły procedurę skoncentrowanego ostrzeliwania celu pod kontrolą okrętu głównego (środkowego w szyku), tak więc obecnie „Jewstafij” wstrzymywał się z otwarciem ognia dopóki „Ioann Złatoust” nie zakończył zwrotu i nie dostrzegł „Goebena”[12][13]. Z powodu mgły i ścielącego się dymu, na „Ioannie Złatoustym” błędnie okrślono jednak za dużą odległość od celu, na 60 kabli, i w efekcie jego pociski były niecelne, podobnie jak pancernika „Tri Swiatitiela”[13]. Na „Jewstafim” jednak prawidłowo oceniono odległość na 38,5 kabla i, z rozkazu admirała Eberharda, rozpoczęto ogień samodzielnie[11]. Trzeci w szyku pancernik „Pantielejmon” w ogóle nie widział celu i nie otworzył ognia podczas bitwy[11]. Ostatni najsłabszy pancernik „Rostisław”, dowodzony przez komandora Kazimierza Porębskiego, nie próbował ostrzeliwać „Goebena”, natomiast wystrzelił 2 pociski 254 mm i 6 kalibru 152 mm do krążownika „Midilli”, nie uzyskując trafienia[6].

Efektywnie więc z „Goebenem” walkę prowadził tylko „Jewstafij”. Już pocisk jego pierwszej salwy dwóch pocisków 305 mm, wystrzelonej o 12.24, trafił w cel, przebijając pancerz trzeciej lewoburtowej kazamaty dział artylerii średniej 15 cm „Goebena”[11][5]. Wywołany trafieniem pożar spowodował wybuch gotowej do użycia amunicji i śmierć (na miejscu lub z ran) 16 ludzi obsady[5]. Dalszych trafień jednak nie potwierdzono, pomimo doniesień rosyjskich[d]. „Goeben” natychmiast odpowiedział ogniem, trafiając w drugiej salwie środkowy komin „Jewstafija” – pocisk wybuchnął po przebiciu komina i zerwał antenę radiową, z którego to powodu „Jewstafij” nie był w stanie skorygować danych „Ioanna Złatoustego” (sygnały przekazywane semaforem nie odniosły skutku)[11]. „Goeben” trafił „Jewstafija” jeszcze dwa razy w kazamaty dział 152 mm, przebijając pancerz i powodując straty w ludziach, a czwarty pocisk rozerwał się w wodzie przed burtą, wywołując przebicia od odłamków[14]. Pociski „Jewstafija”, w tym jego artylerii średniej, padały blisko i gęsto, sprawiając wrażenie, że „Goeben” jest ostrzeliwany przez wszystkie pancerniki. Dlatego po 14-minutowej wymianie ognia kontradmirał Wilhelm Souchon zdecydował się wykonać zwrot w prawo i o 12.35 zerwał kontakt z okrętami rosyjskimi[14][e]. „Jewstafij” stracił w tym pojedynku 34 marynarzy (w tym 5 oficerów), rannych zostało 24[14].

„Jewstafij” wystrzelił w starciu tylko 16 pocisków 305 mm, 14 pocisków 203 mm i 19 pocisków 152 mm[15][f]. „Ioann Złatoust” wystrzelił 6 pocisków 305 mm, a „Tri Swiatitiela” 12 pocisków[16]. „Goeben” wystrzelił, według źródeł niemieckich, 19 pocisków 28 cm, aczkolwiek marynarze rosyjscy raportowali 6 salw (około 30 pocisków)[16].

Do kolejnego i ostatniego starcia sił głównych obu stron, również nierozstrzygniętego, doszło 10 maja 1915 pod Bosforem[17].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Niemcy określali kaliber dział w centymetrach, faktyczny kaliber wynosił 283 mm. Tony DiGiulian: Germany 28 cm/50 (11") SK L/50 w serwisie http://www.navweaps.com/ [dostęp 16-05-2017]
  2. ↑ Zatopiony został statek „Nikna” (905 BRT) i transportowce „Bahriye Amer” (3603 BRT), „Bezm-i Alem” (4527 BRT) i „Mithat Paşa” (4455 BRT). Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 45.
  3. ↑ Nie jest jasne, czy stawiacze min wracały z flotą rosyjską, skoro według Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 46 i Car'kow 2015 ↓, s. 26 18 listopada jeszcze stawiały miny pod Trapezuntem (ponad 200 mil od Krymu). Gribowskij 1996 ↓, s. 23-24 nie wymienia ich w składzie eskadry koło przylądka Sarycz.
  4. ↑ Według doniesień rosyjskiej agentury, powtarzanych w części rosyjskich publikacji, „Goeben” miał zostać trafiony przynajmniej trzema pociskami 305 mm i 11 średniego kalibru, ponosząc straty 115 zabitych i 59 rannych (Car'kow 2015 ↓, s. 27), lecz nie potwierdzają tego źródła niemieckie i tureckie (Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 45).
  5. ↑ Według źródeł niemiecko-tureckich, to Rosjanie zakończyli starcie (Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 45-46)
  6. ↑ Gribowskij 1996 ↓, s. 29 podaje 12 pocisków 305 mm.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Gribowskij 1996 ↓, s. 21, 24.
  2. ↑ a b c d e Gribowskij 1996 ↓, s. 25.
  3. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 44.
  4. ↑ a b c Car'kow 2015 ↓, s. 26.
  5. ↑ a b c d Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 45.
  6. ↑ a b Trawicki 2006 ↓, s. 72.
  7. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 46.
  8. ↑ a b c Gribowskij 1996 ↓, s. 23.
  9. ↑ Gribowskij 1996 ↓, s. 23-24.
  10. ↑ Gribowskij 1996 ↓, s. 24.
  11. ↑ a b c d e Gribowskij 1996 ↓, s. 26.
  12. ↑ Gribowskij 1996 ↓, s. 24, 26.
  13. ↑ a b Docenko 2002 ↓, s. 161.
  14. ↑ a b c Gribowskij 1996 ↓, s. 26-27.
  15. ↑ Stephen McLaughlin: Predreadnoughts vs a Dreadnought: The action off Cape Sarych, 18 November 1914 w: Warship 2001-2002, Conway Maritime Press, London 2001, s. 131–133)
  16. ↑ a b Gribowskij 1996 ↓, s. 29.
  17. ↑ Gribowskij 1996 ↓, s. 31.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Bernd Langensiepen, Ahmet Güleryüz: The Ottoman steam navy 1828-1923. Conway Maritime Press, 1995. ISBN 0-85177-610-8. (ang.).
  • W. Ju. Gribowskij. Czornomorskij fłot w bojach z «Giebienom» (1914–1915 gody). „Gangut”. 10, s. 20-33, 1996. Sankt Petersburg: Gangut.  ISBN 5-85875-021-4 (ros.)
  • Lech Trawicki. Okręty kontradmirała Kazimierza Porębskiego. Wiek pary – czas wojny. „Morze, Statki i Okręty”. 56, s. 68-73, marzec-kwiecień 2/ 2006. 
  • Witalij Docenko: Morskije bitwy Rossiji XVIII-XX wiekow. Wyd. III. Sankt Petersburg: Poligon, 2002, s. 160-162. ISBN 5-89173-191-6. (ros.).
  • A. Ju. Car'kow. «Tri Swiatitiela». Szestoj czornomorskij bronienosjec. „Morskaja Kollekcyja”. Nr 4/2015 (187), 2015. (ros.). 
Bitwy i operacje morskie I wojny światowej (1914–1918)
1914
1915
1916
1917
1918
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bitwa_koło_przylądka_Sarycz&oldid=71294757”