Brama Świdnicka
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Zew.BramaSwidnicka.rys.Heinrich.Julius.Adolf.Muetzel.1824.png/210px-Zew.BramaSwidnicka.rys.Heinrich.Julius.Adolf.Muetzel.1824.png)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Brama_%C5%9Awidnicka_1562.jpg/220px-Brama_%C5%9Awidnicka_1562.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/ZarysBramySwidnickiej.jpg/210px-ZarysBramySwidnickiej.jpg)
Brama Świdnicka – zespół bram miejskich w południowej części umocnień fortecznych Wrocławia. Bramy znajdowały się: jedna w linii wewnętrznej umocnień, druga w linii zewnętrznej, oraz wybudowana później brama przy komandorii joannitów i kościele Bożego Ciała, która zastąpiła dwie poprzednie[1]. Całość wyburzona na początku XIX wieku.
Lokalizacja
[edytuj | edytuj kod]Wrocław miał w swoim systemie fortyfikacji dwie linie murów (obie linie murów zostały rozebrane) i dwie fosy: wewnętrzną (nie zachowała się, w jej linii przebiega w przybliżeniu dzisiejsza trasa W-Z) i zewnętrzną (dzisiejsza Fosa Miejska). W obu liniach fortyfikacji na trakcie świdnickim znajdowały się bramy: starsza w linii wewnętrznej i nieco nowsza – w linii zewnętrznej. Przy komandorii joannitów i kościele Bożego Ciała znajdowała się trzecia brama Świdnicka[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Brama wewnętrzna
[edytuj | edytuj kod]Brama w linii murów wewnętrznych powstała w latach 1260–1274, w tym samym czasie co Brama Ruska, wewnętrzna Brama Mikołajska i wewnętrzna Brama Oławska. Była podobna do nich, w postaci wieży na podstawie kwadratu o boku 8 metrów.
Brama zewnętrzna
[edytuj | edytuj kod]Druga brama powstała około przełomu wieków XIII i XIV wraz z zewnętrzną Bramą Mikołajską i zewnętrzną Oławską. Prace budowlane przy bramie wzmiankowano w 1318. Charakter architektoniczny wieży bramnej literatura określa jako wczesnogotycki. Miała ona sześć kondygnacji, zwieńczenie blankami i czterospadowym hełmem oraz przejazd w osi. Zlokalizowana była w rejonie dzisiejszego skrzyżowania ulic Świdnickiej i Modrzejewskiej, obok dzisiejszego hotelu „Monopol”, w pobliżu gmachu Opery Wrocławskiej. Brama składała się z kilku elementów: pierwszym była wysoka prostopadłościenna wieża bramna przejazdowa wzniesiona na planie kwadratu o boku ok. 9 metrów. Brama miała sześć kondygnacji i przykryta była czterospadowym dachem oraz przejazdem w osi. Przed wjazdem znajdował się most zwodzony, który w kolejnych dziesięcioleciach został zastąpiony podnoszoną broną. W części południowej znajdowało się: przedbramie z kolebkowym przęsłem mostowym rozciągniętym na przestrzeni 11 metrów, z filarowo-łękowymi ścianami fundamentowym szyi bramnej i jej przedłużeniami w kierunku zachodnim do komandorii joannitów i wschodnim do kościoła Bożego Ciała oraz ze ścianą czołową szyi bramnej[1]. Na ścianie znajdującej się ponad bramami wjazdowymi znajdowały się elementy obronne m.in. machikuły. Bram przestała pełnić swoją funkcję pod koniec średniowiecza, kiedy to powstała III brama świdnicka i pełniła rolę bramy reprezentatywnej. W XVI wieku na zachód od bramy wzniesiono pierwsze budynki mieszkalne[2].
Trzecia brama Świdnicka
[edytuj | edytuj kod]Trzecia brama znajdowała się przy komandorii joannitów (już nieistniejącej) i kościoła Bożego Ciała, czyli około 100 metrów na południe od bramy zewnętrznej, poza linią głównych murów miejskich. Dopiero w I połowie XV wieku ufortyfikowano komandorię przy pomocy kurtyny ze strzelnicami, co wiązało się z rozbudową przedbramia i zmianą osi wjazdu do miasta. W następnym stuleciu[kiedy?] na południe od wieży Bramy Świdnickiej postawiono basteję o podstawie półkola. W 1693 na jej miejscu wzniesiono tzw. „Dzieło Nowe” z rawelinem osłaniającym Bramę. Była to już piąta wersja bramy, mająca postać łuku triumfalnego z herbem Wrocławia nad wjazdem. Ostatnia rozbudowa Bramy miała miejsce w II połowie XVIII wieku i związana była z pogłębieniem fortyfikacji, usypaniem dodatkowego rawelinu i kontrgardy oraz płaszcza osłonowego, a także kolejną zmianą osi wjazdu do miasta.
Likwidacja
[edytuj | edytuj kod]Wraz z nakazaną przez Francuzów (po zwycięskim oblężeniu Wrocławia z 1806/1807) likwidacją fortyfikacji miejskich Brama Świdnicka przestała istnieć. Z zespołu zabudowy przy Zewnętrznej Bramie Świdnickiej zachował się jednak do dziś powstały w czasie fryderycjańskiej rozbudowy Twierdzy Wrocław w połowie XVIII wieku odwach, położony po wschodniej stronie ulicy Świdnickiej, na południe od kościoła Bożego Ciała. Budynki tego typu istniały wówczas przy wszystkich wrocławskich bramach.
Odwach
[edytuj | edytuj kod]Po rozbiórce fortyfikacji parterowy budynek Odwachu zachował swoje militarne przeznaczenie, gdyż po przeciwnej stronie ulicy wzniesiono w 1844 wedle projektu Augusta Stülera gmach Generalnej Komendantury (sztabu). W tym samym czasie sam Odwach został przebudowany w stylu neorenesansowym, wzorowanym na architekturze renesansowej Florencji, być może wedle projektu Carla Ferdinanda Langhansa.
W dawnym budynku odwachu umieszczono galerię sztuki. W jego bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się XIX-wieczna wieżyczka – Pogodynka – z barometrem i zegarem, wzorowana na tego typu urządzeniach w ośrodkach zdrojowych.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Łagiewski 2016 ↓, s. 30.
- ↑ Łagiewski 2016 ↓, s. 31.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Encyklopedia Wrocławia, 2000, ISBN 83-7023-749-5.
- Zofia Ostrowska-Kębłowska et al., Ulica Świdnicka we Wrocławiu, Wrocław, VIA-Wydawnictwo, 1995, ISBN 83-86642-03-3.
- Adam Żurek, Dawna Brama Świdnicka (zewnętrzna), [w:] Jan Harasimowicz (red.), Atlas architektury Wrocławia. Tom I. Budowle sakralne, Świeckie budowle publiczne, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1997, ISBN 83-7023-592-1.
- Maciej Łagiewski (dyr.MMW): Centrum staromiejskie we Wrocławiu. Wrocław: Muzeum Miejskie Wrocławia, GAJT, 2016.