Bronka Klibańska
| |
| Data i miejsce urodzenia |
24 stycznia 1923 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
23 lutego 2011 |
| Zawód, zajęcie |
łączniczka, badaczka |
Bronka Klibańska, de domo Winnicka (ur. 24 stycznia 1923 w Grodnie, zm. 23 lutego 2011 w Jerozolimie) – żydowska łączniczka ruchu oporu podczas II wojny światowej, badaczka w Jad Waszem.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodziła się 24 stycznia 1923 roku w Grodnie, w rodzinie Lejba i Basi Winnickich[1]. Jej ojciec zajmował się handlem bydłem, a matka przed małżeństwem trudniła się aktorstwem[1]. Antysemickie rozruchy, podczas których zniszczono rodzinny sklepik, zmotywowały nastoletnią Winnicką do włączenia się w działania syjonistycznej organizacji młodzieżowej Dror by przygotować się do aliji[1]. W czerwcu 1941 roku jej dom rodzinny zniszczył ostrzał podczas przejęcia Grodna przez Niemców[1].
Po utworzeniu getta w Grodnie zaczęła wymykać się za jego granice by zdobywać pożywienie[1]. Mówiła po polsku bez akcentu, a jej blond włosy i niebieskie oczy nadawały jej „aryjskiego” wyglądu, co ułatwiało jej poruszanie się w innych częściach miasta[1]. W styczniu 1942 roku poznała Mordechaja Tenenbauma, a w lutym została wezwana do Białegostoku na spotkanie przywódców Droru, dokąd dotarła sama, dzięki pomysłowości i odwadze w kontaktach z Niemcami[1]. W kwietniu 1942 roku ponownie przedostała się do getta w Białymstoku na spotkanie przedstawicieli okolicznych gett organizowane przez Frumkę Płotnicką, po czym na prośbę Droru pozostała w Białymstoku[1]. W listopadzie 1942 roku Winnicka została kurierką Droru, od końca 1942 roku przebywając po „aryjskiej” stronie, gdzie pracę znalazła jej łączniczka Tema Sznajderman[1]. Jako łączniczka Żydowskiej Organizacji Bojowej za murami getta[2], do jej głównych zadań należało zdobycie broni dla planowanego zrywu (w sierpniu 1942 roku posiadano tylko jedną sztukę)[1] i znalezienie bezpiecznej lokalizacji dla ukrycia archiwum getta poza jego terenem[1][2]. Pomagała także zbiegłym Żydom, zbierała informacje dla podziemia oraz umożliwiała kontakt getta ze światem zewnętrznym[1]. Posługiwała się pseudonimem „Jadwiga Szkibel”[2].
Na materiały archiwum getta zwanym Archiwum Mersika–Tenenbauma od nazwisk jego współorganizatorów Cwi Mersika i Tenenbauma[3], składały się relacje przesiedlonych Żydów i uciekinierów z okolicznych akcji likwidacyjnych, informacje na temat obozu zagłady w Treblince (relacje i dokumenty osobiste więźniów), dokumentacja Rady Żydowskiej, materiały dotyczące ruchu oporu, dzienniki Tenenbauma, a także materiały folklorystyczne i utwory literackie[4]. Archiwum ukryto w trzech blaszanych skrzynkach zakopanych na posesji Polaka, dr. Bolesława Filipowskiego przy ul. Piasta 29[5]. Winnicka stworzyła mapki umożliwiające późniejsze odnalezienie archiwów[5].
Na początku powstania w getcie białostockim Winnicka poznała Chajkę Grossman i Marylkę Różycką, z którymi postanowiła połączyć siły przy organizowaniu pomocy dla ocalałych w ucieczce do okolicznych obozów partyzantów[1]. Wkrótce dołączyły do nich komunistki Liza Czapnik i Ania Rod oraz Chasia Bornstein-Bielicka z Rywką Madajską reprezentujące Ha-Szomer Ha-Cair[6]. Po upadku getta ich działalność poszerzyła się o pomoc dla Żydów z innych gett i obozów pracy[1]. Wiosną 1944 roku jej grupa dołączyła do partyzantów współpracujących z Armią Czerwoną, dla których Winnicka zdobywała leki[1]. W tym okresie poznała przyszłego męża Michała „Miszę” Klibańskiego[1], za którego wyszła za mąż po wojnie[7].
Po wojnie z początku opiekowała się dziećmi w domu sierot żydowskich w Warszawie, po czym wyjechała z mężem do Szwajcarii, gdzie ukończyła studia[1].
W 1953 roku zamieszkała w Izraelu[7]. Dwa lata później rozpoczęła pracę w Archiwum Jad Waszem[7], gdzie przez lata zajmowała się badaniem historii getta białostockiego i jako jedna z pierwszych zajęła się inwentaryzacją Archiwum Mersika–Tenenbauma[2]. Pracowała także nad inwentaryzacją dokumentów z Niemiec, Bałkanów, Węgier, Francji, Belgii i Słowacji[1]. Z czasem dołączyła do Rady Jad Waszem[8]. Odegrała kluczową rolę w zachowaniu i publikacji dzienników Tenenbauma[6]. W 2002 roku opublikowała zbiór wspomnień i listów miłosnych pisanych z Tenenbaumem pt. Ariadne[9].
Zmarła 23 lutego 2011 roku[1] w Jerozolimie[2].
W 2020 roku została upamiętniona na muralu na budynku Szkoły Podstawowej nr 20 im. gen. Władysława Sikorskiego w Białymstoku[10].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Bronia Klibanski [online], Jewish Women's Archive [dostęp 2021-11-25] (ang.).
- ↑ a b c d e Bańkowska i Romanik 2013 ↓, s. 257.
- ↑ Bańkowska i Romanik 2013 ↓, s. 259.
- ↑ Bańkowska i Romanik 2013 ↓, s. 263–264.
- ↑ a b Bańkowska i Romanik 2013 ↓, s. 265.
- ↑ a b Lenore J. Weitzman, Bronia Klibanski [online], Jewish Women's Archive [dostęp 2021-11-25] (ang.).
- ↑ a b c Bańkowska i Romanik 2013 ↓, s. 270.
- ↑ Bronka Klibanski, Holocaust survivor, partisan, woman of valor, 1923-2011 [online], Yad Vashem [dostęp 2021-11-25] (ang.).
- ↑ Winnicka Bronka [online], Wirtualny Sztetl [dostęp 2021-11-25].
- ↑ Ewelina Sadowska-Dubicka, Zenek Borowski, Bronka Winnicka - nie tylko oni na nowym muralu [online], BiałystokOnline.pl [dostęp 2021-11-25] (pol.).