Burgfreiheit (Królewiec)

Gesekus-Platz ok. 1900

Paradeplatz w pocz. XX w.

Burgkirche na starej pocztówce

Burgfreiheit (pol. Wola Zamkowa) – do 1809 wolnizna (niem. Freiheit) położona obok zamku, po obu stronach południowego krańca Stawu Zamkowego, później część śródmieścia Królewca.

Powstała jeszcze w średniowieczu na przedzamczu, potem została rozszerzona i ok. 1500 otoczona murami obronnymi. Na jej terenie znajdowała się wtedy m.in. kaplica św. Marii Magdaleny, kaplica św. Krzyża, a także rzeźnia.

Przed 1945 po zachodniej stronie zamku, na granicy Starego Miasta, znajdował się plac Gesekusa (Gesekus-Platz), jeden z głównych węzłów komunikacyjnych miasta, z neogotyckim gmachem Poczty Głównej z 1902. W pobliżu, przy ul. Rycerskiej (Junkerstrasse), w XIX w. wzniesiono nowy kościół staromiejski. Przy ul. Księżniczek (Prinzessinenstrasse) do 1893 stał dom mieszkalny Immanuela Kanta.

Na północ od zamku, po zachodniej stronie stawu obok Ogrodu Królewskiego (Königsgarten), w XVIII w. wytyczono Plac Defilad (Paradeplatz), przy którym zaczęto wznosić kościół garnizonowy, zamiaru tego jednak nie zrealizowano. W początkach XIX w. na jego fundamentach powstał teatr miejski, a w pobliżu w połowie stulecia postawiono nowy gmach Uniwersytetu, okazały pomnik konny Fryderyka Wilhelma III i później pomnik Immanuela Kanta.

Między zamkiem a stawem był położony plac Menniczy (Münzplatz) z pomnikiem księcia Albrechta z 1891 (Friedrich Reusch).

Na wschód od zamku przebiegała ul. Francuska (Franzözische Strasse), zamieszkana od 1686 przez uchodźców hugenockich z Francji. W pobliżu wznosił się Burgkirche, do 1819 zwany kościołem reformowanym, służący wiernym języka niemieckiego. Była to duża barokowa budowla z lat 1690–1701, wzorowana na Nowym Kościele w Hadze (proj. Johann Arnold Nering). Poświęcenie nastąpiło w związku uroczystościami koronacyjnymi Fryderyka Wilhelma I. Wieża, na której planowano wysoki hełm, pozostała nieukończona. Wieloboczna nawa kościoła, zniszczonego podczas nalotu w 1944, została wysadzona w powietrze 1954, ruiny wieży przetrwały do 1969. Obok, od 1658, znajdowała się szkoła reformowana, w której nabożeństwa odprawiali Francuzi do czasu zbudowania własnego kościoła na Neue Sorge.

W 1701 z okazji koronacji Fryderyka I król starał się o przekształcenie wolnizny w kolejne miasto królewieckie – Friedrichstadt – co uniemożliwił solidarny opór trzech starszych miast, tj. Starego Miasta, Knipawy i Lipnika.

Po zniszczeniach wojennych z lat 1944–1945 ruiny usunięto, wprowadzając nową zabudowę i zieleńce, znacznie przekształcając sieć urbanistyczną. Pozostał jedynie gmach uniwersytecki, znacznie przebudowany, przy którym ustawiono zrekonstruowany pomnik Kanta.

Bibliografia

• Adolf Boetticher, Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreussen, H. 7, Königsberg, Königsberg, Teichert, 1897
• Georg Dehio, Handbuch der Deutschen Kunstdenkmäler, neu bearb. von Ernst Gall, Deutschordensland Preussen, unter Mitw. von Bernhard Schmid und Grete Tiemann, München; Berlin, Deutscher Kunstverlag, 1952
• Anatolij Bachtin, Gerhard Doliesen, Vergessene Kultur. Kirchen in Nord-Ostpreussen. Eine Dokumentation, 2. Aufl., Husum, Husum, 1998, ISBN 3-88042-849-2.
• Prusy Wschodnie – dokumentacja historycznej prowincji. Zbiory fotograficzne dawnego Urzędu Konserwatora Zabytków w Królewcu = Ostpreussen – Dokumentation einer historischen Provinz. Die photographische Sammlung des Provinzialdenkmalamtes in Königsberg, oprac. i red. bazy danych Jan Przypkowski, Warszawa, Instytut Sztuki PAN, [2006], ISBN 83-89101-44-0.