Cmentarz Centralny w Gliwicach
50°18′23″N 18°38′15″E/50,306389 18,637500 Dom przedpogrzebowy na Cmentarzu Centralnym w Gliwicach | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Kozielska 120 |
| Typ cmentarza |
komunalny |
| Stan cmentarza |
czynny |
| Powierzchnia cmentarza |
22 ha |
| Data otwarcia |
1924 |
| Zarządca |
MZUK |
| Architekt | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie Gliwic  | |
| 50°18′23″N 18°38′15″E/50,306389 18,637500
| |
Cmentarz Centralny (niem. Zentralfriedhof[1], Hauptfriedhof[2]) – cmentarz położony w Gliwicach przy ulicy Kozielskiej, na granicy dzielnic Stare Gliwice i Wojska Polskiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Nekropolię o powierzchni 22 ha (ok. 85 morgów) założono w latach 1920–1927, według projektów z 1920 gliwickiego miejskiego inspektora budowlanego i architekta Karla Schabika (plan i wystrój architektoniczny) oraz gliwickiego miejskiego inspektora ogrodniczego Richarda Riedla (zieleń). Zaplanowano ją na południe od równocześnie powstałego Parku Szwajcaria jako założenie parkowe na ogólnym planie krzyża łacińskiego wpisanego w romb zbliżony do prostokąta, które łączyło funkcje grzebalne z parkiem oraz miejscem sztuki i wypoczynku[1][3]. Dla zachowania wysokiej wartości artystycznej i wzorcowej architektury w początkowym okresie nie pozwalano na swobodne nasadzenia kwiatów, gdyż każda część była obsadzana innym rodzajem roślin. Gatunkami dominującymi są brzozy, sosny wejmutki, świerki pospolite i lipy drobnolistne. Wzdłuż alej znajdują się małe formy architektoniczne, między innymi fontanny zwieńczone rzeźbami. Od każdej z dwóch monumentalnych bram głównych prowadzi szeroka aleja, o długości 108 metrów. Na ich styku znajduje się dom przedpogrzebowy, którego projekt architektoniczny wykonał gliwicki miejski inspektor budowlany i architekt Karl Schabik, a wystrój wnętrz zaprojektował gliwicki artysta Erich Johannes Gottschlich (jego 10 alegorycznych malowideł w latach późniejszych zamalowano). Obok domu przedpogrzebowego znajduje się monumentalna grupa Ukrzyżowania dłuta Paula Ondruscha. Z wielu rzeźb plenerowych rozmieszczonych na cmentarzu do dziś zachowało się m.in. dzieło autorstwa Hannsa Breitenbacha przedstawiające mnicha czytającego psałterz (kojarzonego ze św. Franciszkiem)[3].
Pierwsze pochówki na cmentarzu rozpoczęto w 1924. W 1926 oddano do użytku przeniesiony w 1925 na teren cmentarza drewniany kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny z Zębowic koło Olesna[3][2], który w 1992 został rozebrany i odtworzony później na terenie dawnego Cmentarza Starokozielskiego. W latach 1937–1938 za kaplicą wybudowano krematorium projektu Hansa Sattlera z niszą ołtarzową autorstwa rzeźbiarza Hannsa Breitenbacha[2][4], które zburzono w 1945[3], a ruiny rozebrano w 2007[5].
Po II wojnie światowej ulokowano na cmentarzu 14 mogił zbiorowych z prochami żołnierzy Wojska Polskiego, zmarłych w niewoli od ran. W 1948 utworzono 8 mogił zbiorowych, gdzie pochowano zmarłych podczas marszu śmierci z Auschwitz-Birkenau (do tego czasu spoczywali oni w mogiłach rozproszonych wzdłuż trasy marszu)[6].
Pochowani
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Riedel 1920 ↓.
- ↑ a b c Baedeker 1938 ↓.
- ↑ a b c d Bogusław Tracz, Pośrodku życia, „Gość Niedzielny / Gość Gliwicki”, nr 43, gosc.pl, Katowice, 25 października 2012 [dostęp 2021-11-12].
- ↑ Ewa Chojecka i inni, Sztuka pod znakiem swastyki w kręgu ideologii narodowego socjalizmu 1933–1945, [w:] Ewa Chojecka (red.), Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, wyd. 2, Katowice: Muzeum Śląskie, 2009, s. 377–378, ISBN 978-83-60353-73-8.
- ↑ Tomasz Marcin Dudziński, Gruss aus Gleiwitz, wyd. III, t. Część XIV: Gliwice w XXI wieku, Śląska Biblioteka Cyfrowa, Gliwice, marzec 2012 [dostęp 2021-11-12].
- ↑ Zbiorowa mogiła – ofiary. Wirtualny Sztetl. [dostęp 2021-11-12].
Bibliografia i linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Karl Baedeker: Schlesien, Riesengebirge, Grafschaft Glatz. Leipzig: Karl Baedeker, 1938, s. 246.
- Rudolf Riedel, Der Zentralfriedhof in Gleiwitz, „Die Gartenwelt”, Jg. XXIV (12), Berlin: Verlag von Paul Parey, 1920, s. 97–100 [dostęp 2021-11-12].
- Cmentarz Centralny. bip.gliwice.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-19)]., Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego w Gliwicach
- Historia cmentarzy komunalnych w Gliwicach. mzuk.gliwice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-01)]., Miejski Zarząd Usług Komunalnych