Chorwacka redakcja Latopisu popa Duklanina
| Autor |
anonimowy |
|---|---|
| Data powstania |
XIV–XVI w. |
| Wydanie oryginalne | |
| Język |
chorwacki |
Chorwacka redakcja Latopisu popa Duklanina, także Kronika Chorwacka (chorw. Hrvatska redakcija Ljetopisa popa Dukljanina, także Hrvatska Kronika) – anonimowa, przerobiona, spisana w języku chorwackim, krótsza wersja Latopisu popa Duklanina, pokrywająca się z nim do rozdziału XXIII, następnie przekazująca nowe informacje. Kronika Chorwacka zawiera liczne dodatki, których nie posiada Latopis, m.in. podanie o zabójstwie króla Zvonimira[1][2]. Powstanie Kroniki datuje się na okres od XIV do XVI w.
Historia dzieła[edytuj | edytuj kod]
Podobnie jak w przypadku Latopisu popa Duklanina, badaczom nie udało się ustalić ostatecznie autorstwa, ani daty powstania Kroniki Chorwackiej[3]. Większość historyków uważa, iż Kronika powstała w XIV w.[3][2]. Nie brakuje jednak głosów, mówiących o spisaniu Kroniki w wieku XV[3], a nawet XVI[2]. Nie zostało również ostatecznie wykluczone, że Kronika faktycznie jest starsza niż sam Latopis[3]. Jeszcze mniej wiadomo o autorze dzieła. Chorwacki historyk, Mladen Ančić, starał się przypisać autorstwo Kroniki nauczycielowi Nikoli Grgurovowi z Krajiny, który w pierwszej połowie XV w. piastował stanowisko dyrektora szkoły w Trogirze[1].
Chorwacką redakcję Latopisu odnalazł, w 1500 r., splicki patrycjusz (zamożny mieszczanin) Dmine Papalić w Poljice[3][2], w domu Juraja Markovicia z rodu Kačiciów. Papalić zamieścił w późniejszym, wykonanym przez niego, odpisie informację, że dokument został znaleziony w jednej ze starych ksiąg[1]. Rekopis w j. chorwackim od Papalicia otrzymał Marko Marulić[3], który w 1510 r. przełożył dzieło na łacinę pt. Regum Dalmatiae atque Croatiae gesta. Łaciński przekład Marulicia zachował się w dziesięciu rękopisach i jeszcze większej liczbie wydań drukowanych[1]. W 1666 r. przekład Kroniki Marulicia został opublikowany przez Ivana Lučicia (wraz z Latopisem popa Duklanina – zob. Latopis popa Duklanina) w dziele De regno Dalmatiae et Croatiae libri sex (O królestwie Dalmacji i Chorwacji w księgach sześciu)[3].
Najstarszy rękopis zapisany w języku chorwackim, który przetrwał do dnia dzisiejszego, pochodzi z 1546 r. i został wykonany przez Jerolima Kaleticia w Omiszu. W pisanym łaciną dokumencie, znajdującym się w zbiorach Biblioteki Watykańskiej, zapisano, iż oryginał został znaleziony w „jednej ze starych ksiąg, zapisanej pismem chorwackim”. W belgradzkim rękopisie przekładu Marulicia pt. Regum Dalmatiae et Croatiae historia una cum Salonarum desolatione zapisano, iż dzieło odnaleziono w „pisanej pismem i językiem iliryjskim (chorwackim) w jednej ze starych ksiąg” (łac. caractere et lingua Illyrica in libro quodam peruetusto scriptam). Historycy nie są zgodni co do faktycznego rodzaju pisma użytego w oryginale. Część badaczy uważa, że Kronika została zapisana głagolicą, a inni – cyrylicą[1].
Kronika Chorwacka a Latopis popa Duklanina[edytuj | edytuj kod]
Na przestrzeni lat stawiano liczne pytania o związek Kroniki Chorwackiej z Latopisem popa Duklanina[1]. Kronika Chorwacka, w odróżneniu od łacińskiego Latopisu, nie posiada wstępu[2]. Obie wersje niemalże idealnie pokrywają się do rozdziału XXIII; dalsza część obu dzieł znacząco się różni[1][3]. W Kronice Chorwackiej dalsze rozdziały od XXIV do XXVIII przekazują treści bez większego związku z faktycznymi wydarzeniami historycznymi; m.in. w rozdziale XXVII zapisano, całkowicie nieobecną w Latopisie popa Duklanina, opowieść o rzekomym zabójstwie króla Zvonimira[2]. Fragment ten posłużył jako jeden z argumentów potwierdzający szeroko popieraną tezę o gwałtownej śmierci Zvonimira[2]. Ówczesnemu ludowi opowieść służyła, jako wyjaśnienie upadku Królestwa Chorwacji wraz z końcem XI w.[3]
Oprócz powyższych, między dziełami występuje wiele innych, bardziej subtelnych różnic. Latopis popa Duklanin mówi o mieszkańcach wyimaginowanego królestwa ogólnie jako o Słowianach, podczas gdy Kronika używa terminu Chorwaci. Również imię zmyślonego słowiańskiego króla, Świętopełka, zostało zamienione na Budimira[1][3]. Kronika Chorwacka ma znacznie większą wartość dla chorwackiej historiografii niż Latopis popa Duklanina. Mimo to, dzieło pozostaje istotne przede wszystkich dla badania czasów, w których powstało, a nie tych, o których opowiada. Historycy posługują się Kroniką przede wszystkim, aby dowiedzieć się jak uczeni Chorwaci w późnym średniowieczu postrzegali swoją przeszłość[3].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h Marijana Matijević Sokol, Hrvatska kronika/Hrvatska redakcija Ljetopisa popa Dukljanina, [w:] Franjo Šanjek, Branka Grbavac (red.), Leksikon Hrvatskoga Srednjovjekovlja, Zagrzeb 2017, ISBN 978-953-0-61767-4 (chorw.).
- ↑ a b c d e f g Ljetopis Popa Dukljanina, [w:] Hrvatska enciklopedija, mrežno izdanje, Leksikografski zavod Miroslav Krleža, 2021 [dostęp 2021-08-12] (chorw.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Budak 2019 ↓, s. 21.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Neven Budak: Povijest hrvatskih zemalja u srednjem vijeku. Wyd. II. T. I: Hrvatska povijest od 550. do 1100. Zagrzeb: Leykam international, 2019, seria: Hrvatska povijest. ISBN 978-953-340-061-7. (chorw.).