Zrąbień świerkowy
| Chrysobothris chrysostigma | |||||
| (Linnaeus, 1758) | |||||
.png)
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Plemię | |||||
| Rodzaj | |||||
| Podrodzaj |
Chrysobothris s.str. | ||||
| Gatunek |
zrąbień świerkowy | ||||
| |||||
Zrąbień świerkowy[1] (Chrysobothris chrysostigma) – gatunek chrząszcza z rodziny bogatkowatych i podrodziny Buprestinae. Zamieszkuje Europę, palearktyczną Azję i Afrykę Północną. Zasiedla lasy iglaste. Jest saproksylobiontem. Larwy przechodzą rozwój pod korą świerków, a rzadziej innych sosnowatych.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1758 roku przez Karola Linneusza na łamach dziesiątego wydania Systema Naturae pod nazwą Buprestis chrysostigma[2]. W 1829 roku umieszczony został w rodzaju Chrysobothris przez Johanna Friedricha von Eschscholtza[3]. W 1838 roku John Obadiah Westwood wyznaczył go gatunkiem typowym tegoż rodzaju[4].
W obrębie tego gatunku wyróżnia się cztery podgatunki[4][5]:
- Chrysobothris chrysostigma chrysostigma (Linnaeus, 1758)
- Chrysobothris chrysostigma kerremansi Abeille de Perrin, 1894
- Chrysobothris chrysostigma pekinensis Théry, 1940
- Chrysobothris chrysostigma yezostigma Kurosawa, 1963
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Chrząszcz o ciele długości od 11 do 16 mm, około 2,5 raza dłuższym niż szerokim. Głowa jest krótka, miedzista, zaopatrzona w duże oczy sięgające ku tyłowi przedniej krawędzi przedplecza. Panewki czułkowe są ząbkowane, umieszczone blisko siebie, przed oczami. Czułki są lekko zakrzywione i mają wydłużone człony pierwszy i trzeci. Przedplecze jest w zarysie mniej więcej prostokątne, silnie poprzeczne, niemal dwukrotnie szersze niż dłuższe, o zaokrąglonych kątach przednich i prawie prostych kątach tylnych. Powierzchnia przedplecza jest pomarszczona, punktowana, ubarwiona miedziano. Pokrywy w zarysie mają zaokrąglone barki, potem boki równoległe, a dalej prosto zbieżne ku wspólnie zaokrąglonym wierzchołkom. Ubarwienie pokryw jest czarniawe z brązowym lub ciemnomiedzianym połyskiem, złocistymi lub purpurowymi krawędziami oraz z trzema parami dołków barwy złocistej, czerwonozłotej lub zielonkawej. Na powierzchni pokryw występują silnie wyniesione żeberka podłużne, biegnące przez całą ich długość. Przestrzenie między żeberkami są nieregularnie urzeźbione i pomarszczone. Spód ciała jest metalicznie zielony pośrodku oraz czerwonomiedzisty, purpurowy lub niebieskawy po bokach. Przedpiersie wypuszcza wyrostek międzybiodrowy z trzema ząbkami, z których boczne są znacznie dłuższe niż środkowy. Odnóża ubarwione są metalicznie purpurowo lub złociście. Odwłok ma ostatni segment na szczycie u samicy prosto ścięty, a u samca wycięty[6][7].
Ekologia i występowanie[edytuj | edytuj kod]
Owad borealno-górski[6][8], związany z lasami iglastymi[6]. Gatunek saproksyliczny (saproksylobiont)[9], zaliczany do reliktów lasów pierwotnych, ograniczony do stanowisk z ciągłością obecności grubowymiarowego martwego drewna od czasów przedhistorycznych[10]. Jest oligofagiem sosnowatych, żerującym na świerkach, a rzadziej sosnach, jodłach i modrzewiach[11][8], przy czym w Europie Środkowej rośliną żywicielską w zdecydowanej większości przypadków jest świerk pospolity. Samica składa jaja w obumierających lub świeżo obumarłych drzewach, w tym konarach, kłodach, pniach i pniakach, wybierając materiał lęgowy na stanowiskach nasłonecznionych. Kambiofagiczne larwy żerują pod korą, w warstwie łyka. Ich rozwój zajmuje dwa lata. Przepoczwarczenie ma miejsce w płytkiej warstwie bielu. Osobniki dorosłe obserwuje się od czerwca do września. Są bardzo ruchliwe i mogą latać na długie dystanse. Często widywane są na materiale lęgowym[8][12][9].
Gatunek palearktyczny. Podgatunek nominatywny w Europie znany jest z Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Mołdawii, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Serbii, Albanii, Macedonii Północnej, Grecji oraz europejskich części Rosji i Turcji[13]. Poza nią notowany jest z Afryki Północnej[14], Cypru[13], anatolijskiej części Turcji, Gruzji, Armenii, Kazachstanu, Kirgistanu, Kaszmiru i syberyjskiej części Rosji[14]. Na północ dociera daleko poza koło podbiegunowe, a na wschód do Bajkału[8]. Na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej” umieszczony jest jako gatunek krytycznie zagrożony wymarciem (CR)[15].
Pozostałe podgatunki występują na wschodzie Azji. C. c. kerremansi podawany jest ze wschodniej Syberii, dalekowschodniej części Rosji, Mongolii, Korei Północnej, Korei Południowej oraz zachodnich, środkowych i środkowo-wschodnich Chin. C. c. pekinensis jest endemitem Chin, ograniczonym do północnej i środkowej części kraju. Z kolei C. c. yezostigma to endemit Japonii[14].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Jerzy Ługowoj: Zrąbień sosnowy. Nadleśnictwo Browsk, 2019-04-24. [dostęp 2023-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-10-17)].
- ↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758. (łac.).
- ↑ J.F. Eschscholtz. Eintheilung der Elateriden in Gattungen. „Entomologisches Archiv”. 2 (1), s. 31–35, 1829.
- ↑ a b C.L. Bellamy: Genus Chrysobothris Eschscholtz 1829. [w:] A Checklist of World Buprestoidea [on-line]. [dostęp 2023-10-17].
- ↑ Chrysobothris chrysostigma (Linnaeus, 1758). [w:] Global Biodiversity Information Facility [on-line]. [dostęp 2023-08-26].
- ↑ a b c Karl Wilhelm Harde: Familie Buprestidae (Prachtkäfer). W: Die Käfer Mitteleuropeas Band 6: Diversicornia. Heinz Freude, Karl Wilhelm Harde, Gustav Adolf Loshe (red.). Krefeld: Goecke & Evers Verlag, 1979, s. 203–247.
- ↑ Fritz Brechtel, Hans Kostenbader: Die Pracht- und Hirschkäfer Baden-Württembergs. Stuttgart (Hohenheim): Ulmer, 2002. ISBN 3-8001-3526-4.
- ↑ a b c d B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska: Katalog Fauny Polski. Część XXIII, zeszyt 10. Chrząszcze – Coleoptera. Buprestoidea, Elateroidea i Cantharoidea.. Warszawa: 1985.
- ↑ a b Petr Zabransky, Xylobionte Käfer, [w:] Wildnisgebiet Dürrenstein in Das Life-Projekt Wildnisgebiet Dürrenstein, Forschungsbericht, Ergebnisse der Begleitforschung 1997-2001, St. Pölten 2001 [dostęp 2023-10-17] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-06].
- ↑ Jerzy M. Gutowski, Roman Królik, Jerzy Ługowoj, Krzysztof Sućko, Jon Sweeney. Nowe dane o występowaniu bogatkowatych (Coleoptera: Buprestidae) na terenie Puszczy Białowieskiej. „Leśne Prace Badawcze / Forest Research Papers”. 80 (2), s. 167-176, 2019. DOI: 10.2478/frp-2019-15. ISSN 2082-8926.
- ↑ Willem N. Ellis: Chrysobothris chrysostigma (Linnaeus, 1758). [w:] Plant Parasites of Europe. Leafminers, galls and fungi [on-line]. bladmineerders.nl, 2001-2023. [dostęp 2023-10-17].
- ↑ Klaus Koch: Die Käfer Mitteleuropas – Ökologie – Band 2. Krefeld: Goecke & Evers Verlag, 1989. ISBN 3-87263-040-7.
- ↑ a b Chrysobothris (Chrysobothris) chrysostigma (Linnaeus, 1758). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2023-10-17].
- ↑ a b c M.G. Volkovich: Annotated catalog of Buprestidae fauna of the former USSR (M.G. Volkovich). [w:] Beetles (Coleoptera) and coleopterists [on-line]. Zoological Institute of Russian Academy of Sciences, St. Petersburg, 2013. [dostęp 2023-10-17].
- ↑ Jan Farkač, David Král, Martin Škorupík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates.. Praha: Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, 2005. ISBN 80-86064-96-4.