Cmentarz św. Jakuba w Toruniu
_(OLA_Z.).JPG) Widok ogólny | |
| Poprzednie nazwy |
cmentarza ewangelickiej parafii nowomiejskiej (część ewangelicka) |
|---|---|
| Państwo | |
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Antczaka |
| Typ cmentarza |
parafialny |
| Wyznanie |
rzymskokatolicki (od 1945) |
| Stan cmentarza |
czynny |
| Powierzchnia cmentarza |
2,9 ha |
| Data otwarcia |
1817 (część ewangelicka), 1838 (część katolicka) |
| Zarządca | |
Położenie na mapie Torunia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
 53°00′59,6″N 18°37′33,1″E/53,016556 18,625861
| |
Cmentarz parafialny pw. św. Jakuba w Toruniu (przed 1945 część ewangelicka nazywana również cmentarzem ewangelickim parafii nowomiejskiej, potocznie cały cmentarz jest nazywany również cmentarzem przy ul. Antczaka lub cmentarzem przy ul. Pułaskiego[1]) – cmentarz parafialny, administrowany przez parafię św. Jakuba Apostoła, znajdujący się przy ul. Antoniego Antczaka w Toruniu[2]. Cmentarz składa się z dawnego cmentarza ewangelickiego i sąsiadującego z nim katolickiego, które zostały połączone w 1945 roku[1].
Cmentarz zajmuje powierzchnię 2,9 ha[1].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Cmentarz ewangelicki[edytuj | edytuj kod]
Potrzeba założenia cmentarza ewangelickiego pojawiła się po rozebraniu kaplicy św. Katarzyny w 1814 roku[3]. Pierwsze pogrzeby na cmentarzu ewangelickim nowomiejskiej gminy ewangelickiej odbyły się 7 sierpnia 1817 roku, jednak władze militarne Torunia wydały formalną zgodę na istnienie cmentarza w lipcu 1819 roku. Po wydaniu zgody miasto oficjalnie przekazało ewangelikom 688 prętów reńskich gruntu (ok. 0,97 ha) z majątku kamlarii[2]. W 1841 roku na cmentarzu postawiono kostnicę[4].
Cmentarz kilkakrotnie powiększał swoją powierzchnię. 17 lipca 1856 roku władze Torunia przekazały grunt położony na północ od cmentarza, o powierzchni 1 morgi 78 prętów (ok. 0,36 ha)[2]. W latach 50. XIX wieku cmentarz ogrodzono[4]. W grudniu 1857 roku cmentarz powiększył się o morgę ziemi po wykupieniu dodatkowego gruntu przez nowomiejską gminę ewangelicką. W latach 80. XIX wieku cmentarz zajmował powierzchnię ok. 1,22 ha[2].
Cmentarz katolicki[edytuj | edytuj kod]
Cmentarz katolicki powstał na przełomie 1838 i 1839 roku[5]. Do czasu oddania cmentarza do użytku do rozebraniu kaplicy św. Katarzyny wierni parafii św. Jakuba chowali zmarłych na cmentarzu klasztoru benedyktynek na Winnicy (będący w posiadaniu parafii św. Jerzego co najmniej do 1903 roku, choć pochówków na nim zaniechano o wiele wcześniej)[6]. W 1838 roku rozpoczęto zbiórkę pieniędzy na budowę cmentarza[5]. Cmentarz wybudowano na gruntach podarowanych przez miasto. Jednocześnie parafia kupiła dużą działkę od prywatnego właściciela. Według różnych szacunków w połowie XIX wieku powierzchnia cmentarza wahała się od 1 do 1,4 ha. W 1856 roku cmentarz powiększył się o 0,4 ha[5]. W latach 50. XIX wieku cmentarz ogrodzono[4].
Historia współczesna[edytuj | edytuj kod]
W 1945 roku cmentarz w całości przejęła rzymskokatolicka parafia św. Jakuba[1]. Ok. 1965 roku oficjalnie zlikwidowano część ewangelicką[7].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Cmentarz ma kształt nieregularnego sześciokąta. Nieregularne kwatery są podzielone krzyżującymi się alejami. Strona wschodnia i południowa są ogrodzone murem, północna i zachodnia siatką. Dominują trzy aleje, biegnące na osi wschód-zachód[1].
Nie zachowały się żadne groby z pierwszej połowy XIX wieku[4]. Według karty z 1987 roku na cmentarzu zachowało się ok. 800 nagrobków z I poł. XX wieku. Według karty najstarszy zachowany nagrobek należał do zmarłego w 1890 roku A. Engelhardta. Grób ten nie został po latach odnaleziony. Najstarszy zachowany do dzisiaj grób upamiętnia kupca Władysława Jankowskiego, żyjącego w latach 1855–1908. Po II wojnie światowej część nagrobków ewangelickich wykorzystano jako bazę surowcową dla późniejszych nagrobków katolickich. Zachował się nagrobek Antoniego Konke z domu Hasse, żyjącego w latach 1842–1915[1].
Na cmentarzu znajdowała się drewniana kaplica. Prawdopodobnie była to ta sama, którą zbudowano w 1841 roku. Została ona podpalona przez wandali w grudniu 2008 roku[1].
Na cmentarzu znajdował się (niezachowany obecnie) pomnik Ignacego Danielewskiego, ufundowany ze składek społeczności polskiej[4].
Cmentarz wpisany jest do gminnej ewidencji zabytków (nr 1346)[8].
Znani pochowani[edytuj | edytuj kod]
Na cmentarze zostali pochowani m.in:
- Ignacy Danielewski (1829–1907) – działacz narodowy i społeczny, współpracownik „Nadwiślanina”, wydawca „Przyjaciela Ludu”[9];
- Antoni Brejski (1867–1929) – redaktor naczelny „Gazety Toruńskiej”, założyciel Zjednoczenia Zawodowego Polskiego[1];
- Jan Brejski (1863–1934) – wojewoda pomorski[1];
- Paulina Winiarska (1841–1938) – uczestniczka powstania styczniowego[10];
- mjr AK Bolesław Usów ps. „Konar” (1913–1954) – kawaler Virtuti Militari[1];
- Adam Soroka Zbijewski (1893–1964) – oficer Wojska Polskiego w latach 1918–1921, odznaczony m.in. Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych[1].
- Tadeusz Czeżowski (1889–1981) – profesor filozofii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu[9].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k Cmentarz Św. Jakuba, ul. Antczaka. torunskiecmentarze.pl. [dostęp 2023-08-11].
- ↑ a b c d Niedzielska 1992 ↓, s. 53.
- ↑ Niedzielska 1992 ↓, s. 52.
- ↑ a b c d e Niedzielska 1992 ↓, s. 55.
- ↑ a b c Niedzielska 1992 ↓, s. 54.
- ↑ Niedzielska 1992 ↓, s. 53-54.
- ↑ Toruńskie cmentarze. turystyka.torun.pl. [dostęp 2023-08-11].
- ↑ Gmina Miasta Toruń: Gminny Program Opieki nad Zabytkami Miasta Torunia na lata 2022–2025. 2021, s. 111.
- ↑ a b Niedzielska 1992 ↓, s. 55-56.
- ↑ Portret kobiety - rewers. bikop.eu. [dostęp 2023-08-11].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Magdalena Niedzielska: Toruńskie cmentarze. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1992. ISBN 83-85196-66-8.
| Cmentarze |
| ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Inne |
|
