Dżungaria
Dżungaria – historyczna kraina w zachodnich Chinach. Odpowiada północnej połowie Sinciangu. Ograniczona przez góry Ałtaj na północy i pasmo górskie Tienszan na południu. Obecnie region autonomiczny Sinciang. Region historycznie zamieszkiwali koczowniczy Dżungarowie pochodzenia mongolskiego[1].
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Nazwa Dzungaria pochodzi od Chanatu Dżungarskiego, który istniał w Azji Środkowej w XVII i XVIII wieku. Dżungaria lub Zungharia pochodzi od mongolskiego terminu Zűn Gar lub Jüün Gar (w zależności od używanego dialektu mongolskiego). Zűn (lub Jüün) oznacza „lewy”, a Gar oznacza „rękę”. Nazwa wywodzi się z przekonania, że Mongołowie Zachodni (Oiraci) znajdowali się po lewej stronie, gdy Imperium Mongolskie podzieliło się na Mongołów Wschodnich i Zachodnich. Po tym rozbiciu naród zachodniomongolski nazywał się Zuun Gar.
Opis regionu
[edytuj | edytuj kod]Sinciang tradycyjnie dzielił się na dwa odrębne geograficznie i etnicznie regiony: Dżungarię, położoną na północ od gór Tien-Szan, oraz Kotlinę Tarymską, położoną na południe od gór. W czasie podboju Sinciangu w 1759 roku przez chińską dynastię Qing, Dżungarię zamieszkiwali głównie Dżungarowie, którzy byli koczownikami buddyjskimi zamieszkującymi stepy, podczas gdy Kotlinę Tarymską zamieszkiwali głównie osiadli, muzułmańscy rolnicy pochodzenia tureckiego, obecnie znani jako Ujgurzy. Rząd Qing zdawał sobie sprawę z różnic między mieszkańcami obu regionów i początkowo zarządzał nimi jako odrębnymi jednostkami administracyjnymi[1]. Jednak po ostatecznej pacyfikacji Kotliny Tarymskiej przez armię Qing w 1760 roku, rząd Qing zaczął określać Dżungarię i Kotlinę Tarymską jako jeden region zwany „Sinciang (Xinjiang)” (dosłownie „nowa granica”)[1].
Rząd Qing połączył zjednoczył Dżungarię i Kotlinę Tarymską w jeden byt administracyjny o nazwie Prowincja Sinciang w 1884 roku, pomimo protestów niektórych urzędników, którzy uważali, że lepiej byłoby, gdyby oba regiony pozostały oddzielone[1]. Koncepcja geograficzna Xinjiangu była ostatecznie tworem rządu Qing; pod koniec rządów Qing w 1912 roku rdzenni mieszkańcy Sinciangu nadal nie wykształcili odrębnej tożsamości regionalnej[1]. Jednak podwaliny pod tożsamość regionalną położyła 150-letnia polityka rządu Qing polegająca na politycznej izolacji Sinciangu od reszty Azji Środkowej i wprowadzeniu do regionu chińskich osadników Han i Hui. Polityka ta promowała tożsamość kulturową, która ostro kontrastowała z resztą Azji Środkowej[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Prawdopodobnie już od X wieku p.n.e. zamieszkana przez Saków i Tocharów. Od końca II wieku p.n.e. stanowiła obiekt ekspansji chińskiej dynastii Han, z powodu jej znaczenia w jedwabnym szlaku. W 60 p.n.e. Dżungaria została podbita i włączona do Chin. W roku 13 w wyniku rebelii lokalnych plemion Chińczycy utracili kontrolę nad Dżungarią. Przywracano ją czasowo w latach 74–76, 91–107 i na stałe od 123.
Od IV wieku na terytorium Dżungarii zaczęły napływać ludy tureckie. Od czasów dynastii Tang zaczęło dochodzić do regularnych walk pomiędzy plemionami tureckimi a Chinami. W roku 763 południowa Dżungaria została podbita przez Tybet. W tym samym czasie na północy powstał kaganat ujgurski, co oznaczało koniec chińskiej władzy w Dżungarii na kilka wieków. Na początku IX wieku chanat ujgurski i tybetańska część Dżungarii zostały podbite przez Karachanidów. We wschodniej części Dżungarii utrzymały się państewka ujgurskie. W tym czasie nastąpiła islamizacja Dżungarii.
W I połowie XII wieku Dżungaria została podbita przez Karakitanów, a na początku XIII wieku – przez Mongołów. Po śmierci Czyngis-chana weszła w skład chanatu czagatajskiego, zaś po jego rozpadzie pod koniec XIV wieku podzieliła się na kilka niewielkich państewek. Od początku XVII wieku terytorium Dżungarii zostało podbite przez federację Ojratów, którzy utworzyli chanat dżungarski (od którego wzięła się nazwa regionu).
W połowie XVIII wieku w chanacie doszło do walk wewnętrznych, w które wmieszały się Chiny. W 1755 wybuchła nowa wojna z Chinami. W jej wyniku w latach 1757–1758 państwo dżungarskie przestało istnieć, a jego terytorium włączono do Chin jako Sinciang.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f Tao Tao Liu, David Faure (red.), Unity and diversity: local cultures and identities in China, Hong Kong: Hong Kong University Press, 2010, s. 69-78, ISBN 978-962-209-402-4 [dostęp 2025-10-22] (ang.).