Džiuginėnai
55°59′10″N 22°10′59″E/55,986111 22,183056 Widok z góry Dżuga na wschód (2014) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Okręg | |
| Rejon | |
| Gmina | |
| Populacja (2011) • liczba ludności |
|
Położenie na mapie Litwy  | |
| 55°59′10″N 22°10′59″E/55,986111 22,183056
| |
Džiuginėnai (hist., pol. Dżuginiany, Dziuginany) – wieś na Litwie w rejonie telszańskim okręgu telszańskiego, 4 km na zachód od Telsz.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Nazwa miejscowości pochodzi od pobliskiego wzniesienia, będącego kurhanem zwanym Mogiłą Dżugasa[1] lub w skrócie Dżuga[2]. Według podań jest to grobowiec żmudzkiego rycerza, który walczył z Krzyżakami i założył miasto Telsze[3], choć tutejsze znaleziska pochodzą z X – XII wieku.
Pierwsze wspomnienia o majątku pochodzą z XVI wieku. Należał do kolejno kilku rodzin, w XVIII wieku – do Nagórskich (Nagurskich). Pod koniec XVIII wieku był własnością Teodory Gorskiej z Nagórskich (Nagurskich), sędziny grodzkiej Księstwa Żmudzkiego i jej syna Antoniego Gorskiego, rotmistrza powiatowego Księstwa. Zbyli oni w 1791 roku Dżuginiany swemu krewnemu Ludwikowi Gorskiemu (1749–1815) herbu Nałęcz, ciwunowi retowskiemu. Ludwik był dwukrotnie żonaty, z małżeństwa z Kunegundą Billewiczówną (~1770–~1840) herbu Mogiła miał m.in. syna Aleksandra (1798–1855), który odziedziczył majątek po rodzicach. Ożenił się z Ludwiką Frejent (1808–1855). Ich najstarsze dziecko i jedyny syn, Zygmunt Gorski (1827–1868) był kolejnym dziedzicem Dżuginian. Pojął on za żonę Marię Mineykównę (1845–1925). Ich najstarsza córka Wanda Teresa (1864–1914) wniosła majątek do rodziny Perkowskich, wychodząc w 1890 roku za lekarza chirurga Seweryna Fabiana Perkowskiego (1845–1907). Ich dzieci: Jadwiga Elżbieta (1893–1974) i bliźniacy: Tadeusz (1896–1942) i Józef (1896–1940) byli ostatnimi właścicielami Dżuginian do 1940 roku. Po II wojnie światowej majątek został znacjonalizowany[2][3][4][5].
Pod koniec XIX wieku majątek liczył 1140 dziesięcin ziemi[6].
W latach 1864–1865 w tutejszym dworze mieszkała Julija Beniuševičiūtė-Žymantienė, guwernantka dzieci Gorskich[3].
Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Dżuginiany, wcześniej wchodzące w skład Księstwa Żmudzkiego Rzeczypospolitej[4] znalazły się na terenie powiatu telszewskiego guberni kowieńskiej Imperium Rosyjskiego. W II połowie XIX wieku należały do gminy Gadonów[6]. 10 października 1920 roku na podstawie umowy suwalskiej przyznano je Litwie, która w okresie 1940–1990, jako Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka, wchodziła w skład ZSRR.
Demografia wsi
[edytuj | edytuj kod]- 1959 – 147
- 1985 – 203
- 2001 – 219
- 2011 – 224[7].
Dwór
[edytuj | edytuj kod]Istniejący do dzisiaj dwór Gorskich i Perkowskich został zbudowany w drugiej połowie XVIII wieku. Jest to modrzewiowy, parterowy, siedmioosiowy dom zaplanowany na podmurówce z polnych kamieni o kształcie szerokiego prostokąta. Jest przykryty gontowym dachem naczółkowym, z półkolistymi, małymi lukarnami, po dwie w każdej połaci. W osi elewacji frontowej znajdował się portyk z czterema toskańskimi kolumnami, podpierającymi trójkątny, gładki szczyt. Podczas remontu przeprowadzonego przez Tadeusza Perkowskiego w latach 30. XX wieku cały budynek został oszalowany wąskimi, ułożonymi poziomo deskami, a portyk zabudowany, zmianiając go na ganek. Do domu, między środkowymi kolumnami ganku prowadziły oszklone drzwi wejściowe, a po ich bokach i w ścianach bocznych były duże, prostokątne, zamknięte półkoliście, okna. W szczycie ganku wykonano półkolisty okulus[3][4].
Z ganku było wejście bezpośrednio do jadalni. Na lewo, w obu traktach (frontowym i ogrodowym) były pokoje mieszkalne i gospodarcze, zaś po prawej stronie – pokoje reprezentacyjne: w trakcie frontowym był salon i mały salonik, oba o ścianach pokrytych wzorzystymi tapetami. Wisiały na nich za czasów Perkowskich portrety rodzinne oraz litografie przedstawiające Stefana Czarnieckiego, Tadeusza Kościuszki i Adama Mickiewicza. W salonie nad kominkiem wisiał portret Stanisława Augusta Poniatowskiego, a w saloniku, również nad kominkiem – portret Marii z Gorskich hr. Keyserlingk pędzla Juliusa Döringa. Umeblowanie było eklektyczne: w salonie dominowały meble w stylu Ludwika Filipa, ale stały tu również: palisandrowy fortepian, rokokowy stolik przyścienny, nad którym wisiało lustro w rokokowych ramach, oszklona serwantka, mieszcząca srebra i starą porcelanę. W wielu miejscach stały dekoracyjne wazony, pochodzące z krajów europejskich i azjatyckich. Dworski księgozbiór zawierał kilkaset książek polskich i francuskich autorów. Natomiast dużą wartość miało archiwum liczące około dwóch tysięcy jednostek dotyczących przede wszystkim spraw majątkowych, a gromadzonych od połowy XVI wieku[3][4].
Dwór w Dżuginianach otoczony był przez rozległy park. Rosły w nim stare dęby, klony, kasztanowce, jesiony i znacznie młodsze cztery modrzewie, posadzone przez Seweryna Perkowskiego dla uczczenia narodzin jego czwórki dzieci. Park miał charakter krajobrazowy, kwiatowe klomby znalazły się tylko w pobliżu dworu, głównie przed jego elewacją ogrodową[3][4].
W latach 90. XX wieku we dworze działała szkoła podstawowa. Obecnie mieści się w nim muzeum Juliji Beniuševičiutė-Žymantienė[3].
Majątek Dżuginiany został opisany w 3. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dżuginiany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 735., błędnie przypisane do powiatu szawelskiego
- ↑ a b Dżuginiany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 303.
- ↑ a b c d e f g Dżuginiany [online], Dwory i pałace pogranicza, www.dworypogranicza.pl [dostęp 2019-05-04].
- ↑ a b c d e f Dżuginiany, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 3: Województwo trockie, Księstwo Żmudzkie, Inflanty Polskie, Księstwo Kurlandzkie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1992, s. 217–222, ISBN 83-04-03947-8, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ Marek Minakowski, Profil Aleksandra Gorskiego w Wielkiej genealogii Marka Minakowskiego [online] [dostęp 2019-05-04].
- ↑ a b Dziuginiany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 466.
- ↑ Results of the 2011 Population and Housing Census of the Republic of Lithuania [online] [dostęp 2019-05-04] (ang.).