Dagesz
| |
| Informacje podstawowe | |
| Podstawowy alfabet | |
|---|---|
| Pochodzenie | |
| Znak diakrytyczny | |
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |
Dagesz (דָּגֵשׁ) – znak diakrytyczny używany w alfabecie hebrajskim (zarówno w hebrajskim biblijnym jak i współczesnym). Występuje w formie kropki umieszczonej w środku litery, może pojawić się w dowolnym znaku z wyjątkiem ר (resz), ע (ajin), ח (chet), ה (he) oraz א (alef)[1][2], jednak we współczesnej wymowie ma wpływ na wymowę jedynie w przypadku liter פ (pe), כ (kaf) i ב (bet)[3][4].
Dagesz dzieli się na dwa typy: dagesz chazak/forte oraz dagesz kal/lene[5][2][6]. Pierwszy z nich został opracowany przez Elię Lewitę[7], natomiast drugi przez francuskiego rabina Dawida Kimhi[8].
Wymowa nowohebrajska
[edytuj | edytuj kod]| z dagesz | bez dagesz | ||
|---|---|---|---|
| litera | wymowa | litera | wymowa |
| בּ | b | ב | w |
| כּ ךּ | k | כ ך | ch |
| פּ ףּ | p | פ ף | f |
Dagesz chazak (dāgēš forte)
[edytuj | edytuj kod]Dagesz chazak może wystąpić w dowolnej literze z wyjątkiem ר (resz), ע (ajin), ח (chet), ה (he) oraz א (alef), jednak tylko wtedy, gdy dana litera jest poprzedzona literą z nikudem i nie jest ostatnia w danym wyrazie[9]. Gdy dagesz jest poprzedzony znakiem szwa, występuje wówczas dagesz kal[9].
Dagesz chazak dzieli się na następujące typy[10][11]:
- forte necessarium – tworzy się go poprzez skrócenie dwóch identycznych liter, jeśli po pierwszej z nich nie następuje litera z nikudem. Znak jest wówczas wymawiany dłużej.
- forte euphonicum – który służy do prawidłowej recytacji treści świętych ksiąg. Wyróżnia się trzy typy:
- forte coniunctivum – występuje w pierwszej literze wyrazu, jeżeli ten jest akcentowany i jeśli następuje ściśle po poprzednim słowie kończącym się na nieakcentowanym a lub e (np. hebr. נַעֲשֶׂה לָּנוּ, trb. na'ase lanu, dosł. "zróbmy to"),
- forte dirimens – podkreśla dźwięczność znaku szwa (np. hebr. עִנְּבֵי, trb. inəve, dosł. "winogrona"),
- forte affectuosum – charakteryzuje się dłuższą wymową litery.
Spółgłoski z dagesz chazak, po którym następuje szwa, mogą utracić dagesz, szczególnie w przypadku spółgłosek ו (waw), י (jod), ל (lamed), מ (mem), נ (nun) i ק (kof)[12].
Dagesz kal (dāgēš lene)
[edytuj | edytuj kod]Dagesz kal dotyczy liter begadkepat[13], czyli znaków ב (bet), ג (gimel), ד (dalet), כ (kaf), פ (pe), ת (taw). Występuje w danych przypadkach[14][11]:
- na początku zdania,
- na początku słowa, jeśli poprzedzające słowo kończy się znakiem bez nikudu,
- w ostatniej literze wyrazu,
- zawsze w przedrostkach בְּ־ i כְּ־.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Alan Wood: Alphabetic Presentation Forms. alanwood.net. (ang.).
- ↑ a b Richard Gottheil, Wilhelm Bacher: DAGESH. jewishencyclopedia.com. (ang.).
- ↑ a b Znaki diakrytyczne. iwrit.pl. [dostęp 2023-12-26]. (pol.).
- ↑ Paulo Correia, Jorge Madeira Mendes: Letras do alfabeto hebraico e meses do calendário judaico. ec.europa.eu, 2017. s. 28–31. (port.).
- ↑ a b 1.2 Dagesch lene und Dagesch forte. bible-zoom.de. s. 12-13. (niem.).
- ↑ Walford 2002 ↓, s. 10.
- ↑ Lewita 1531 ↓, s. 54.
- ↑ Kimhi 1545 ↓, s. 49.
- ↑ a b Blau 1993 ↓, s. 16.
- ↑ Meyer 1992 ↓, s. 16.
- ↑ a b Hebrew Syllables - Introduction to the dagashim. hebrew4christians.com. (ang.).
- ↑ Meyer 1992 ↓, s. 68.
- ↑ Giovanni Deiana, Stanisław Bazyliński, Ambrogio Spreafico, Wprowadzenie do hebrajszczyzny biblijnej, Warszawa: Towarzystwo Biblijne w Polsce, 2001, s. 14, ISBN 978-83-85260-25-7 [dostęp 2024-02-05].
- ↑ Meyer 1992 ↓, s. 69.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Elia Lewita, Pereḳ Shirah, 1531.
- Dawid Kimhi, Mikhlol, 1545.
- Rudolf Meyer, Hebräische Grammatik, 1992, ISBN 3-11-013694-5.
- Joshua Blau, A Grammar of Biblical Hebrew, t. 2, 1993, ISBN 3-447-03362-2.
- Nancy deClaisse Walford, Biblical Hebrew: An Introductory Textbook., 2002, ISBN 978-0-8272-0244-3.