Domniemanie

Domniemanie – w języku prawniczym dyrektywa nakazująca przyjęcie, że jest prawdziwym określone twierdzenie (wniosek domniemania), o ile prawdziwym jest inne twierdzenie (przesłanka domniemania, themam probandi). Na przykład: jeżeli A, to domniemywa się / uważa się (funktor tworzący domniemanie), że B.

Celem domniemań jest ułatwienie w ustalaniu stanu faktycznego. Podobne są w tym do fikcji prawnych, z tym, że te ostatnie są kontrfaktyczne. Domniemania jedynie ułatwiają dowód, natomiast fikcje nakazują przyjęcie zaistnienia pewnego faktu prawnego, który w rzeczywistości nie miał miejsca.

Domniemania wpływają również na rozkład ciężaru dowodu, wpływając na sytuację stron. Tym samym ustanowienie domniemania służyć może wzmocnieniu sytuacji niektórych podmiotów prawa.

Podział domniemań

Domniemania dzieli się na:

• prawne – wynikające z normy prawnej nakazującej przyjmowanie określonych faktów za stwierdzone, np.: domniemanie niewinności oskarżonego;
• faktyczne – wynikające z zależności, które są weryfikowalne empirycznie, np.: domniemywa się, że po deszczu jezdnia jest śliska. Domniemania faktyczne nie są ustanawiane przez ustawodawcę, lecz są pewnego rodzaju rozumowaniem.

Domniemania prawne dzieli się na:

• wzruszalne (łac. praesumptio iuris tantum) – można je obalić dowodem przeciwnym – np.: domniemanie niewinności, domniemanie dobrej wiary,.
• niewzruszalne (łac. praesumptio iuris ac de iure) – nie można go obalić dowodem przeciwnym, jeżeli przesłanka jest prawdziwa – obecnie ten typ domniemywań prawnych jest już praktycznie niestosowany.

Kolejnym podziałem domniemywań prawnych jest podział ich na:

• domniemania formalne – za udowodniony przyjmuje się fakt A, do czasu, aż należycie udowodniony zostanie stan mu przeciwny (vide: domniemanie niewinności)
• domniemania materialne – uznawać należy za udowodniony jakiś stan B, jeżeli w postępowaniu został należycie wykazany stan A (vide: domniemanie ojcostwa).

Przykłady domniemań niewzruszalnych w polskim systemie prawnym:

• art. 9 ustawy – Prawo czekowe: Czek, w którym sumę czekową napisano literami i liczbami, w razie różnicy ważny jest na sumę, napisaną literami. W razie różnicy sum, napisanych kilkakrotnie literami lub kilkakrotnie liczbami, czek jest ważny na sumę mniejszą.
• art. 15 ust. 5 ustawy – Prawo czekowe: Indos na rzecz trasata ma znaczenie pokwitowania, wyjąwszy przypadek, że trasat ma kilka zakładów, a czek indosowano na rzecz zakładu innego niż zakład, na który czek wystawiono.
• art. 131 § 2 ustawy – Kodeks morski: Konosament wystawiony zgodnie z przepisami niniejszego działu stwarza domniemanie przyjęcia na statek przez przewoźnika określonego ładunku do przewozu w takiej ilości i stanie, jak to uwidoczniono w konosamencie. Dowód przeciwny nie będzie dopuszczony w przypadku, gdy konosament został przeniesiony na osobę trzecią działającą w dobrej wierze.
• art. 130a ust. 10 ustawy – Prawo o ruchu drogowym: Pojazd usunięty w trybie określonym w ust. 1 lub 2 i nieodebrany przez uprawnioną osobę w terminie 6 miesięcy od dnia usunięcia uznaje się za porzucony z zamiarem wyzbycia się. Pojazd ten przechodzi na rzecz Skarbu Państwa z mocy ustawy. Przepis ten został jednak uznany za niezgodny z Konstytucją w zakresie, w jakim dopuszcza odjęcie prawa własności pojazdu bez prawomocnego orzeczenia sądu.

Przypisy

Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.