Dziesięciozgłoskowiec
Dziesięciozgłoskowiec – forma wierszowa złożona z dziesięciu sylab. We wczesnej poezji polskiej występuje między innymi w twórczości Mikołaja Reja. Prawdopodobnie miał bardzo długą tradycję, wywodzącą się być może z czasów pogańskich, prasłowiańskich[1], za czym przemawia jego popularność na Bałkanach.
Szereg dziesięciozgłoskowy może zawierać od dwóch do sześciu zestrojów akcentowych w rozmaitych kombinacjach. Jako komponent wierszy izosylabicznych występuje na ogół w postaci dwudzielnej (5 + 5, 4 + 6, 3 + 7), częściej wchodzi w skład wierszy różnowersowych[2].
- Polsko! Polsko! barwą tyś bogata,
- Chusty dziewcząt jak maki się palą,
- Niebieszczeje niska, wiejska chata,
- Zieleń polna szczerą płynie falą.
- Marcelina Kulikowska, Ze wsi
Dziesięciozgłoskowiec symetryczny wchodzi w skład strofy stanisławowskiej[3]. Wersy nieparzyste są w niej dziesięciozgłoskowe, a parzyste ośmiozgłoskowe.
- Już miesiąc zeszedł, psy się uśpiły,
- I coś tam klaszcze za borem.
- Pewnie mnie czeka mój Filon miły
- Pod umówionym jaworem.
- Franciszek Karpiński, Laura i Filon
Dziesięciozgłoskowiec anapestyczny jest obecny w strofie mickiewiczowskiej. Wersy nieparzyste są w niej czternastozgłoskowe, a parzyste dziesięciozgłoskowe.
- Wzrok opuścił ku ziemi i rękami drżącemi
- Siwe wąsy pokręca, i duma.
- Wzrok od łoża odwrócił, w tył wyloty zarzucił
- I zawołał kozaka Nauma.
- Adam Mickiewicz, Czaty
Dziesięciozgłoskowcem ze średniówką po sylabie czwartej Jan Kasprowicz napisał cykl sonetów Z chałupy[4]. Dziesięciozgłoskowcem pisał swoje sonety także słowacki poeta tworzący w języku czeskim Ján Kollár, autor cyklu Córa sławy.
Dziesięciozgłoskowiec 4 + 6 jest podstawowym rodzajem wiersza dawnej ludowej epiki serbskiej[5].
- Wtem Car Łazarz zasiadł do wieczerzy,
- Obok niego Carzyca Milica;
- Jęła mówić Carzyca Milica:
- „O Łazarzu! — o serbska korono!
- Ty wyruszasz jutro pod Kosowo”.
- Car Łazarz i Carzyca Milica z cyklu Bój kosowski, przekład Józef Bohdan Zaleski
W literaturze angielskiej dziesięciozgłoskowiec jest przeważnie jambiczny (x ' x ' x ' x ' x '), ale może też być trocheiczny (' x ' x ' x ' x ' x). Trocheicznego dziesięciozgłoskowca Robert Browning użył w wierszu One Word More[6].
- THERE they are, my fifty men and women
- Naming me the fifty poems finish’d!
- Take them, Love, the book and me together.
- Where the heart lies, let the brain lie also.
W literaturze antycznej, greckiej i rzymskiej, dziesięciozgłoskowiec występował w strofie alcejskiej[7][8][9], jako jej ostatni wers:
- Vides ut alta stet nive candidum
- Soracte nec iam sustineant onus
- silvae laborantes geluque
- flumina constiterint acuto?
- Horacy, I, 9
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Lucylla Pszczołowska: Wiersz polski. Zarys historyczny. Wrocław: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, 1997, s. 44. ISBN 83-85220-79-8.
- ↑ Stanisław Sierotwiński, Słownik terminów literackich, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 80.
- ↑ Teresa Kostkiewiczowa, Stanisławowska strofa, [w:] Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław 2002, s. 479.
- ↑ Wiktor Jarosław Darasz: Mały przewodnik po wierszu polskim. Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, 2003, s. 67. ISBN 83-900829-6-9.
- ↑ guslar, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-02-03] (ang.).
- ↑ Joseph Berg Esenwein, Mary Eleanor Roberts: The Art of Versification. Archive.org. s. 138. [dostęp 2017-02-03]. (ang.).
- ↑ Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 37. ISBN 978-83-233-4066-9.
- ↑ Alcaics. en.wikisource.org. [dostęp 2017-02-03]. (ang.).
- ↑ Maria Grzędzielska: Wiersz Norwida w okresie Vade mecum. bazhum.muzhp.pl, 1960. [dostęp 2017-02-03]. (pol.).