Dzięcioł kasztanowaty
| Celeus elegans[1] | |||
| (P.L.S. Müller, 1776)[2] | |||
 Samiec | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
dzięcioł kasztanowaty | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Dzięcioł kasztanowaty[5][6] (Celeus elegans) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny dzięciołowatych (Picidae). Jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych gatunków z rodzaju Celeus. Występuje w Ameryce Południowej – od Trynidadu, wschodniej Wenezueli i regionu Gujana przez północną i środkową Amazonię po południową Kolumbię, wschodni Ekwador, wschodnie Peru, zachodnią Brazylię aż do północnej Boliwii. Na obszarze Amazonii współwystępuje z dzięciołem łuskowanym[7].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał Philipp Ludwig Statius Müller, nadając mu nazwę Picus elegans. Opis ukazał się w 1776 roku na łamach „Des Ritters Carl von Linné Königlich Schwedischen Leibarztes &c. &c. vollständigen Natursystems Supplements- und Register-Band über alle sechs Theile oder Classen des Thierreichs. Mit einer ausführlichen Erklärung. Nebst drey Kupfertafeln”[2][8]. Obecnie wyróżnia się sześć podgatunków[9][7]:
- C. e. hellmayri von Berlepsch, 1908
- C. e. deltanus Phelps & Phelps Jr., 1950
- C. e. leotaudi Hellmayr, 1906
- C. e. elegans (P.L.S. Müller, 1776) – dzięcioł kasztanowaty[5]
- C. e. citreopygius P.L. Sclater & Salvin, 1867[3]
- C. e. jumanus (von Spix, 1824) – dzięcioł krótkoczuby[5]
Podgatunki jumanus i citreopygius są niekiedy wydzielane do osobnego gatunku. Opisano też kilka innych podgatunków, które nie są obecnie uznawane – roosevelti, approximans, saturatus i immaculatus[7].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Celeus: gr. κελεος keleos – „zielony dzięcioł”[10]
- elegans: łac. elegans, elegantis – elegancki, wytworny, delikatny[11].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Średniej wielkości dzięcioł o stosunkowo krótkim, lekko zakrzywionym, zakończonym dłutem dziobie w kolorze kości słoniowej przechodzącym do szarego. Tęczówki czerwonobrązowe lub czerwone, wokół oka naga, niebieska skóra. Nogi silne, od oliwkowozielonych do ciemnoszarych. Pióra głowy tworzą charakterystyczny szpiczasty poziomy czub. Głowa w kolorze rdzawoczerwonym. Głowa zasadniczo w dwóch kolorach, górna do linii od górnej części dzioba poprzez połowę oka bladożółta, dolna kasztanowa. Samce mają czerwone wąsy i policzki, których brak u samic. Podbródek i gardło w tym samym kolorze co cała głowa – kasztanowobrązowe. Górna część ciała, górne pokrywy skrzydeł i grzbiet koloru kasztanowego. Lotki pierwszego rzędu kasztanowe z ciemniejszymi obrzeżami i czarno-brązowymi szerokimi poprzednimi praskami. Ogon czarniawy, a w części przy zadzie rdzawy. Długość ciała 26–32 cm, masa ciała w zależności od podgatunku od 93–139 g u C. e. leotaudi, 112–146 g u C. e. jumanus do 138–168 g u C. e. hellmayri[7].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Dzięcioł kasztanowaty występuje w nizinnych wysokich, gęstych i jasnych lasach w środkowej części Ameryki Południowej od poziomu morza do wysokości 500 m n.p.m. w Kolumbii, 700 m n.p.m. w Ekwadorze, 1000 m n.p.m. w Wenezueli i 1100 m n.p.m. w Peru. Poszczególne podgatunki występują w[7][12]:
- C. e. hellmayri – wschodniej Wenezueli, Gujanie, Surinamie i w najbardziej na północ wysuniętych obszarach Brazylii (północ stanu Roraima).
- C. e. deltanus – stanie Delta Amacuro w północno-wschodniej Wenezueli.
- C. e. leotaudi – Trynidadzie.
- C. e. elegans – wschodnim Surinamie, Gujanie Francuskiej, północnej Brazylii na północ od rzeki Amazonki.
- C. e. citreopygius – wschodnim Ekwadorze i wschodnim Peru.
- C. e. jumanus – wschodniej Kolumbii, południowej Wenezueli (stany Amazonas i Bolívar) przez zachodnią i środkową Brazylię do północnej Boliwii.
Jest gatunkiem osiadłym[7][13].
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]Jego głównym habitatem są wysokie, gęste i jasne lasy tropikalne. Zasiedla także obrzeża lasu oraz siedliska wtórne np. plantacje kakao. Odżywia się głównie mrówkami, termitami oraz larwami muchówek, owocami, w tym cytrusami oraz owocami mango. Żeruje samodzielnie lub w parach, czasami w grupach do 5 ptaków, spotyka się go także w stadach mieszanych[7].
Rozmnażanie
[edytuj | edytuj kod]Brak szczegółowych informacji o rozmnażaniu tego gatunku; na podstawie nielicznych danych stwierdzono, że gniazda buduje w dziuplach w martwych drzewach. Samica składa zazwyczaj 3 jaja w okresie kwietnia-maja w Trynidadzie i Gujanach. Brak szczegółowych informacji[7].
Status
[edytuj | edytuj kod]W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN dzięcioł kasztanowaty po raz pierwszy został sklasyfikowany w 1988 roku jako Lower Risk/Least Concern, od 2004 roku jest klasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Liczebność populacji nie została oszacowana, ale gatunek jest opisywany jako rzadki. Zasięg jego występowania według szacunków organizacji BirdLife International obejmuje około 7,57 mln km². Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy ze względu na utratę siedlisk przede wszystkim spowodowaną wylesianiem[4][13].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Celeus elegans, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c Denis Lepage: Chestnut Woodpecker Celeus elegans (Statius Muller, 1776) – synonyms. Avibase. [dostęp 2022-01-16]. (ang.).
- ↑ a b P.L. Sclater & O. Salvin, List of Birds collected by Mr. Wallace on the Lower Amazons and Rio Negro, „Proceedings of the Zoological Society of London”, 1867, s. 566 (ang.).
- ↑ a b Celeus elegans, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Picidae Leach, 1820 – dzięciołowate – Woodpeckers (wersja: 2020-09-15). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-01-15].
- ↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 185, 1999.
- ↑ a b c d e f g h H. Winkler & D. Christie: Chestnut Woodpecker Celeus elegans, version 1.0. [w:] Birds of the World (J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana, Editors) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2022-01-16]. (ang.).
- ↑ Philipp Ludwig Statius Müller, Des Ritters Carl von Linné Königlich Schwedischen Leibarztes &c. &c. vollständigen Natursystems Supplements- und Register-Band über alle sechs Theile oder Classen des Thierreichs. Mit einer ausführlichen Erklärung. Nebst drey Kupfertafeln, „Vollständiges Natursystem”, 1789, s. 92 (niem.).
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.1). [dostęp 2022-01-22]. (ang.).
- ↑ Celeus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-01-22] (ang.).
- ↑ elegans, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-01-22] (ang.).
- ↑ Josep del Hoyo, Andrew Elliott & Jordi Sargatal (red.): Handbook of the Birds of the World. T. 7: Jacamars to Woodpeckers. Barcelona: Lynx Edicions, 2002, s. 521. ISBN 84-87334-37-7. (ang.).
- ↑ a b Chestnut Woodpecker Celeus elegans, Data table and detailed info. BirdLife International, 2021. [dostęp 2022-01-15]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Nagrania głosów. [w:] xeno-canto [on-line].