Dzięgiel leśny

Dzięgiel leśny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	dzięgiel
Gatunek	dzięgiel leśny
	Nazwa systematyczna
	Angelica sylvestris L.; Sp. pl. 1:251. 1753
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dzięgiel leśny (Angelica sylvestris L.) – gatunek rośliny należący do rodziny selerowatych (Apiaceae).

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek eurosyberyjski – występuje w strefie umiarkowanej Europy i Azji, na wschodzie sięgając po wschodnią Syberię i Mongolię^[4]. W Polsce pospolity na całym niżu i w niższych położeniach górskich^[5] (w Tatrach sięga do 1770 m n.p.m.)^[6].

Morfologia

Pokrój: Kłączowa roślina zielna osiągająca do 1,5 m wysokości. Łodyga prosto wzniesiona, dęta, obła, słabo i w górze tylko rozgałęziona, tam też delikatnie bruzdowana i owłosiona (poza tym naga). Kłącze grube, wrzecionowate, z żółtym sokiem^[6].
Liście: Podwójnie do potrójnie pierzastych, o blaszce w ogólnym zarysie trójkątnym, ciemnozielonej. Nasada liści pochwiasta, zwłaszcza górne liście mają silnie rozdęte pochwy liściowe. Listki liścia złożonego ułożone są naprzeciwlegle, mają kształt jajowaty do eliptycznie lancetowatego. Nasada listków jest zaokrąglona lub klinowata, brzeg jest piłkowano ząbkowany, z białawymi ostrzami na końcach ząbków. Blaszka od góry jest naga, od spodu na nerwach i brzegach liście są szorstko owłosione^[6].
Kwiaty: Zebrane w gęste i silnie wypukłe baldachy, złożone z 15-40 zbitych, niemal kulistych baldaszków. Pokryw brak lub co najwyżej są pojedyncze, szydlaste i szybko odpadające. Pokrywki są liczne, szczeciniaste. Szypułki baldachu są kanciaste i owłosione. Płatki korony drobne, białe (rzadko czerwonawe), jajowate lub eliptyczne, całobrzegie lub słabo wycięte, osiągają do 1,5 mm długości i 1 mm szerokości^[6]. Pręciki stosunkowo długie, szyjka słupka wygięta.
Owoce: Spłaszczone grzbietowo, szeroko eliptyczne rozłupki o długości 4–6 mm i szerokości ok. 3,5 mm. Mają trzy cienkie żebra grzbietowe i dwa brzeżne oskrzydlone^[6].
Gatunki podobne: Starodub łąkowy rosnący na takich samych siedliskach. Gatunki te różnią się nieco morfologią liści (u staroduba odcinki dolnych liści odginają się wyraźnie w dół), ząbkowaniem działek kielicha i bruzdkowaniem łodygi (starodub ma silniej bruzdkowaną).

Biologia i ekologia

Roślina dwuletnia lub bylina. Kwitnie od lipca (czasem od czerwca) do września^[6]. Kwiaty protandryczne (przeprątne), zapylane głównie przez muchówki^[7].
Siedlisko: Rośnie w wilgotnych i mokrych lasach (zwłaszcza widnych, z panującą olszą), zaroślach i łąkach^[6]. Lubi podłoże próchniczne, wilgotne i lekko kwaśne lub obojętne. Hemikryptofit.
W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Molinietalia i gatunek wyróżniający dla związku zespołów (All.) Atropion belladonnae^[8].
Liczba chromosomów 2n=22.

Zastosowanie

Roślina lecznicza, dawniej stosowana w medycynie ludowej.
- Surowiec: korzeń dzięgla lekarskiego Angelicae sylvestris radix (Radix Angelicae minoris). Zawierają olejek eteryczny (felandren), związki acetylenowe, umbeliferon, gorycze i żywice.
- Działanie: Korzeń był używany jako środek wiatropędny, uspokajający i regulujący pracę żołądka.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
↑ Angelica sylvestris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Angelica sylvestris L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-09-15] .
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 60, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 101-102 .
↑ Niemirski, R. and M. Zych (2011). "Fly pollination of dichogamous Angelica sylvestris (Apiaceae): how (functionally) specialized can a (morphologically) generalized plant be?" Plant Systematics and Evolution 294(3-4): 147-158. doi: 10.1007/s00606-011-0454-y
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

Bibliografia

Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.
Zbigniew Nawara: Rośliny łąkowe. Warszawa: Oficyna Wyd. MULTICO, 2006. ISBN 978-83-7073-397-1.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).

[iucn-3] Angelica sylvestris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[powo-4] Angelica sylvestris L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-09-15] .

[atlas-5] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 60, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[koczwara-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 101-102 .

[7] Niemirski, R. and M. Zych (2011). "Fly pollination of dichogamous Angelica sylvestris (Apiaceae): how (functionally) specialized can a (morphologically) generalized plant be?" Plant Systematics and Evolution 294(3-4): 147-158. doi: 10.1007/s00606-011-0454-y

[8] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]